سوسن صادقی
خبرنگار

فرشاد اسماعیلیان کارشناس مراکز داده و مدیرعامل ایران هاست، معتقد است ساماندهی و حمایت از مراکز داده (یک مرکز فیزیکی است که سازمان ها برای تهیه برنامه ها و اطلاعات مهم خود از آن استفاده می کنند) تصمیم درستی بود که دولت‌ گرفتند چون بحث دیتاسنترها موضوعی بود که سال‌ها به آن پرداخته نشده بود و متولی نداشت تا اینکه سازمان فناوری اطلاعات تلاش کرد به این بخش ورود کرده و آن را ساماندهی کند که ابتدای امر موفق نشد ولی در نهایت این سازمان با کمک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران که یک نهاد مردمی است، توانست تا حدودی این موضوع را به نتیجه برساند و تعدادی از این مراکز را رتبه‌بندی کند.
 اسماعیلیان به «ایران» گفت: رتبه‌بندی نشان می‌دهد که هر دیتاسنتر در چه رده‌ای قرار دارد و هر چه میزان رده‌ها بالاتر رود، یعنی دیتاسنتر به استانداردهای بومی تعیین شده (DCAS) نزدیکتر بوده و دارای کیفیت بالایی در ارائه خدمات است.
وی با بیان اینکه کیفیت مراکز داده یا همان دیتاسنترها با رتبه‌بندی بهتر شده است، اظهار کرد: چون پیش از این هر کسی 4 تا رک روی کولرگازی نصب می‌کرد و عنوان مرکز داده را یدک می‌کشید ولی با الزاماتی (سیستم‌های برق و تهویه با معیارها و طراحی‌هایی برای تأمین انرژی و خنک‌کاری مؤثر، سیستم‌های امنیتی با استانداردهای فیزیکی، دسترسی و امنیت اطلاعات، کابل‌کشی استاندارد و مدیریت و نگهداری آنها و غیره) که برای رتبه‌بندی تعیین کردند، صاحبان مراکز داده باید در راه‌اندازی مراکز داده خود حداقل‌های استاندارد را رعایت کنند.
این کارشناس مرکز داده معتقد است که با این اقدام فرق دیتاسنترهای راه‌اندازی شده در کشور هم مشخص می‌شود و با رتبه‌بندی رقابت به‌وجود آمده و می‌توانند سرویس خود را نسبت به رده‌های پایین‌تر با تعرفه بالاتر به کاربران خود ارائه دهند که این اقدام هم خود عاملی برای افزایش کیفیت دیتاسنترها در کشور می‌شود.
مزیت دیگری که این موضوع در بردارد، بالا رفتن انتظارات کاربران است؛ بنابراین صاحبان دیتاسنترها ترجیح می‌دهند به جای راه‌اندازی دیتاسنتر مقرون به‌صرفه، به دنبال افزایش افزونگی مرکز داده خود باشند و با دیگر مراکز داده رقابت کنند.
اسماعیلیان با تأکید بر اینکه باید ساماندهی دیتاسنترها ادامه داشته باشد، گفت: برای دیتاسنترهایی که در این طرح شرکت نکرده‌اند، مشوق‌هایی را در نظر بگیرند تا آنها هم برای رتبه‌بندی ترغیب شوند.
این کارشناس مرکز داده درباره استقبال نکردن مراکز داده از رتبه‌بندی گفت: چون حضور در این رتبه‌بندی برای آنها مزیتی ندارد. اعتبار رتبه‌بندی سه سال است و بعد از این مدت باید تمدید شود و شرکت ما که داوطلبانه در این رتبه‌بندی در رده دوم قرار گرفت، تاکنون هیچ حمایتی را دریافت نکرده و چالش‌های آن برطرف نشده است بنابراین آنها به حضور در رتبه‌بندی ترغیب و تشویق نمی‌شوند.
اسماعیلیان در پاسخ به این سؤال که زیست‌بوم دیتاسنترها با چه چالش‌هایی روبه‌رو است، بیان کرد: اول اینکه بخش دولتی خود به دنبال راه‌اندازی دیتاسنتر هستند و در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند. این در حالی است که وقتی از سوی بخش خصوصی دیتاسنتر عمومی در کشور راه‌اندازی شده است، دیگر آنها نباید به این کار اقدام کنند.
 اگر هم به دنبال دیتاسنترهای رده بسیار بالا با تمامی سیستم‌ها و تجهیزات دارای توانایی تحمل خطا، بالاترین سطح از قابلیت اطمینان و دسترس‌پذیری هستند، باید فراخوان بدهند تا بخش خصوصی با آن الزام‌ها دیتاسنتری را راه‌اندازی کند.
وی دیگر چالش را برق عنوان کرد و افزود: اول اینکه تعرفه برق بیشترین میزان صنایع محاسبه می‌شود، در صورتی که باید حداقل آن در نظر گرفته شود. موضوع بعدی قطع برق این بخش در پیک مصرف است. این بخش باید جزو اولویت‌های برق‌رسانی 24 ساعته باشد و نباید قطع شود ولی بارها از سوی شرکت برق اخطاریه قطع برق دریافت می‌کنیم.
این کارشناس به سومین چالش هم اشاره کرد و گفت: بخش شبکه دارای مشکل است و باید خود مراکز داده تا مراکز زیرساختی، نزدیک شوند و تنها حمایتی که از این بخش کرده‌اند، اتصال رایگان دیتاسنترها به شبکه ارتباطی IXP)Internet Exchange Point) است که آن هم جزو جدایی‌ناپذیر است. به گفته وی شرکت‌هایی هم که رتبه‌بندی شده‌اند، به کاربران آن معرفی نشده‌اند تا بر اساس رتبه‌بندی از دیتاسنترهای باکیفیت و دارای افزونه‌های بالا استفاده کنند.

راه‌اندازی دیتاسنترهای غیراستاندارد
 مانع بزرگ ساماندهی
محمدرضا قلعه نویی دیگر کارشناس حوزه خدمات مراکز داده و رایانش ابری با بیان اینکه موضوع حمایت و ساماندهی حوزه مراکز داده از اواخر دولت قبلی و همزمان با موضوع ممیزی زیرساخت فیزیکی مراکز داده آغاز شد، به «ایران» گفت: از همان ابتدا بر اهمیت حوزه خدمات مراکز داده و خدمات ابری تأکید شد، زیرا در نهایت باید خدمات ارائه شده با دسترس‌پذیری بالا و کمترین میزان قطعی به دست مشتریان نهایی برسد.
برای عملیاتی شدن این موضوع هم باید با پارامترهای متعددی که وجود دارد زیرساخت‌های منطقی و فیزیکی را بررسی و ممیزی کرد و میان مراکز داده فعال در کشور تمایز قائل شد بنابراین برای ترغیب و ایجاد انگیزه میان ارائه‌دهندگان خدمات مراکز داده باید موضوعات حمایتی در دستور کار قرار بگیرد.
به گفته قلعه نویی در ابتدای ساماندهی مراکز داده هستیم و در فاز ساماندهی متولیان باید درک درستی از وضعیت موجود داشته باشند، چرا که ممیزی و ساماندهی در حوزه خدمات مراکز داده و رایانش ابری دارای پیچیدگی‌هایی است.
وی با بیان مثالی اظهار کرد: به عنوان مثال ما می‌توانیم یک مرکز داده را در سطح زیرساخت فیزیکی با رتبه بالا (Tier) در نظر گرفته و برایش گواهینامه صادر کنیم اما خدمات و سرویس‌هایی را که آن ارائه می‌کند بدون ساختارهای افزونه و فاقد ساختارهای توزیع لحاظ کنیم بنابراین اگر فقط استانداردها در بخش زیرساخت فیزیکی رعایت شود با کوچکترین مشکل از جمله حملات DDoS، در سطح خدمات و سرویس با اختلال و قطعی مواجه خواهیم شد. حال برعکس فرض کنید در حوزه زیرساخت فیزیکی مرکز داده‌ای با رتبه پایین وجود دارد ولی دارای زیرساخت منطقی و ارتباطات شبکه استاندارد و مطلوب است و در زمان وقوع بحران با استفاده از ساختارهای توزیع شده از بروز اختلال و قطعی در سطح خدمات جلوگیری می‌کند. حال این سؤال مطرح می‌شود در رتبه‌بندی و ساماندهی چگونه می‌توان میان این دو مدل تمایز قائل شد؟ و بسته‌های حمایتی شامل حال کدام حالت می‌شود؟
به اعتقاد قلعه‌نویی موضوع ممیزی خدمات در کنار زیرساخت فیزیکی مطرح شده از درجه اهمیت بالایی برخوردار است و عملاً این دو مکمل یکدیگر خواهند بود و به تنهایی نمی‌توان یکی را بر دیگری ترجیح داده و حمایت کرد.
وی در پاسخ به این سؤال که کیفیت فیزیکی مراکز داده را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: با رشد و ظهور تکنولوژی‌های جدید در سطح خدمات مراکز داده و خدمات نوین ابری، راهکارها و قابلیت‌های بسیار زیادی از سوی ارائه دهندگان این نوع خدمات ارائه می‌شود اما به دلیل ضعف در لایه‌های زیرساخت و ارتباطات کشور، هزینه‌های بالای ساخت مراکز داده باکیفیت و رتبه استانداردی بالا با هدف ارائه خدمات توزیع شده، برای ارائه دهنده بخش خصوصی توجیه اقتصادی منطقی ندارد و در نهایت امکان پیاده‌سازی چنین خدماتی دشوار است به عبارتی نمی‌توان آنها را در زمره خدمات با ویژگی‌های ابری قلمداد کرد، چرا که دو یا سه مورد از شاخص‌های رایانش ابری را دارا هستند.
کارشناس حوزه خدمات مراکز داده و رایانش ابری به دو راهکار برای رفع مشکلات اشاره کرد و گفت: اول اینکه پیش از ورود به ساماندهی خدمات مراکز داده، باید زیرساخت مناسب و مورد نیاز این نوع خدمات فراهم شود.
 دوم اینکه باید سطح توقعات خود را در خصوص تعاریف استاندارد و بین‌المللی خدمات ابری مدیریت کرده و ساماندهی را براساس پیش‌فرض‌های موجود اجرایی کنیم.
ضمن اینکه باید به طور شفاف به دریافت کننده این نوع خدمات اطلاع‌رسانی کرد تا پیش از بهره‌برداری از آن خدمت یا سرویس، دقیقاً بداند که چه سرویسی با چه توافقنامه سطح خدماتی (SLA) دریافت کرده است.
وی افزود: نکته مهم این است که در این شرایط و براساس دغدغه‌های موجود، ادبیات ساماندهی با موضوعاتی نظیر تعرفه‌گذاری خدمات خلط نشود، زیرا در این شرایط اگر بخواهیم از ورودی ساماندهی به خروجی تعرفه‌گذاری برسیم، عملاً از هدف اصلی دور شده و اعتماد ذینفعان را در راستای اقدامات توسعه‌ای آینده از خود سلب کرده‌ایم.
قلعه نویی فرایند ساماندهی در حوزه خدمات را رعایت استانداردهای فنی و فرهنگی و ضوابط نظارتی و امنیتی، داشتن تعرفه منصفانه و پایبندی به اصول پدافند غیرعامل در اصلاح زیست بوم خدمات مراکز داده و توسعه آنها عنوان کرد و گفت: در حال حاضر برای موارد گفته ساختاری برای آن تدوین نشده است.  با نگاه اکوسیستمی به این حوزه شاید بتوان بسیاری از این موارد را در آن فضا مدیریت کرد که این آمادگی وجود دارد که طرح کامل پیشنهادی ارائه شود.
وی افزود: در حال حاضر موضوعاتی مانند کنترل و نظارت بر شرایط و ضوابط قراردادی برخط خدمات دهندگان ارجح‌تر از تعرفه‌گذاری و مواردی از این دست است. این بدان معناست که نباید از بدیهیات غافل نشویم و به جای تأکید روی اقدامات جدیدتر که می‌تواند تعادل را برهم زند، اقدامات اصلاحی در راستای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان رقم بزنیم.
این کارشناس حوزه خدمات مراکز داده و رایانش ابری در پاسخ به این سؤال مبنی بر اینکه تنظیم‌گری دولت را در بحث مراکز داده چگونه ارزیابی می‌کنید، بیان کرد: ادبیات تنظیم‌گری با ساماندهی متفاوت است اگر دولت با ادبیات ساماندهی به دنبال تنظیم‌گری است روشی که اتخاذ کرده به نظر مناسب نیست.
 اما اگر موضوع ساماندهی را در عمل با رویکرد ارائه بسته‌های حمایتی پیش ببرد به نظر می‌رسد، مسیر هموارتری در پیش است و تعامل مناسب‌تری میان ذینفعان شکل خواهد گرفت.
وی در پاسخ به سؤال دیگر مبنی بر اینکه چرا هنوز ساماندهی در این حوزه صورت نگرفته است، گفت: یکی از مهم‌ترین دلایل به نتیجه نرسیدن این اقدام در سال‌های اخیر این است که در سازمان‌ها به خصوص سازمان‌های دولتی به دلیل جلوگیری از وقوع آسیب‌ها و حملات احتمالی امنیتی علاقه شدیدی به ساخت و ایجاد مراکز داده در ساختار و فضای داخلی خود دارند که در بسیاری موارد هم بدون رعایت اصول و استانداردهای لازم ایجاد می‌شود و این توجیهات به نوعی مانع از اصلاح این ساختار می‌شود.
 اما با توجه به وضع موجود و محدودیت‌های بوجود آمده و همچنین عزم جدی دست اندرکاران این امر به نظر شاهد تغییراتی در آینده خواهیم بود.
قلعه نویی برای به نتیجه رسیدن ساماندهی راهکار پیشنهاد داد و افزود: باید مراکز داده و اتاق‌های سرور موجود در بخش دولتی ممیزی شوند و از سوی دیگر بر استفاده از سرویس ارائه دهندگان خدمات رتبه‌بندی شده باشد، الزام شوند، چراکه این روش دستاوردهای زیادی دربردارد. از جمله دستاوردها می‌توان به ایجاد فضای رقابتی و ترغیب مراکز داده تجاری بخش خصوصی برای توسعه زیرساخت‌ها و سرویس‌های خود، توسعه و ترویج استفاده از خدمات ابری به جای خام فروشی سرویس (Colocation)، جمع‌آوری مراکز داده و اتاق‌های سرور غیراستاندارد، جلوگیری از هدررفت هزینه‌های غیرضروری در بخش دولتی و استقرار سرویس‌های حیاتی و پراهمیت در مراکز داده استاندارد همراه با رعایت الزامات امنیتی و پدافند غیرعامل
 اشاره کرد.