سیره‌نگاری نوین به سبک «در سایه پیامبر(ص)»
علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی
سیره‌نویسی نبوی در تاریخ‌نگاری اسلامی اهمیت فراوانی دارد تا جایی که برخی آن را پایه تاریخ‌نگاری اسلامی دانسته و دلایل متقن برای آن آورده‌اند. از جمله اینکه شخصیت عظیم‌الشأن پیامبر(ص) و علاقه پیروانش به آن حضرت باعث شد تا نخستین جوانه‌های تاریخ‌نگاری اسلامی از سیره‌نویسی و مغازی‌نویسی آغاز شود. افراد زیادی در این زمینه تلاش خستگی‌ناپذیری را آغاز کردند، از جمله محمدبن اسحاق که نام او با عنوان «سیره» قرین است.
در اغلب متون، از محمدبن اسحاق که به «ابن‌اسحاق» هم معروف است، به‌عنوان محدث و نخستین سیره‌نویسی که زندگانی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را به رشته نگارش درآورده یاد شده است. اما سیره‌نویسی نبوی در طول تاریخ اسلام فراز و نشیب‌های متعددی داشته که در عصر حاضر هم شاهد تلاش‌های محققان و نویسندگان در این زمینه هستیم. یکی از آثار قابل توجه در این زمینه، کتاب «در سایه پیامبر(ص)» به اهتمام دکتر احمد خاتمی است که مجموعه مقالاتی در این حوزه را شامل می‌شود. این کتاب که از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده، تلاشی در تبیین برخی مبانی سیره‌پژوهی و معرفی ابعادی از سبک زندگی پیامبر(ص) است. کتاب حاضر حاوی 12 مقاله تخصصی درباره روش زندگی پیامبر بزرگوار اسلام(ص) است که به منظور ساماندهی به موضوعات سیره‌پژوهی با نگاهی علمی و ترتیبی منطقی و با هدف افزایش کارآمدی سیره نبوی و انطباق آنها با نیازها، انتظارات و مسائل روز فراهم آمده است. کتاب حاضر، اهمیت سیره نبوی را یادآوری و روی این نکته تأکید دارد که اهمیت سیره نبوی مثل اهمیت تاریخ است و در واقع یکی از انواع تاریخ‌نگاری سیره‌نویسی است. بنابراین بخشی از تاریخ اسلام که بخش مهم و قابل توجهی است ریشه در سیره پیامبر(ص) دارد. در بخشی از مقدمه کتاب به نکته مهم دیگری تأکید می‌شود و آن، اینکه، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز امروز در حوزه دینی مسأله سیره نبوی است، سیره‌ای که بنا بر اعتقادات مسلمانان ملاک و معیار چگونه زیستن مسلمانان است. با این حال، هر آنچه به‌عنوان سیره نبوی و تاریخ زندگانی ائمه معصومین(ع) نقل شده است الزاماً مطابق با واقعیت نیست. فراز و فرودهای تاریخی، دخالت عوامل و عمال سیاسی، کج‌فهمی‌ها و تعصبات کورکورانه و ده‌ها عامل دیگر ممکن است سیره و تاریخ را دستخوش تحریف و انحراف گرداند و واقعیت را قلب کند. پاک نگه داشتن آبشخور و مشرب مسلمانان که در شیوه و سبک زندگی خود، سیره پیامبر اکرم(ص) را فرادید خود دارند و تاریخ زندگانی امامان شیعه که سرچشمه زلال زیست شیعیان است، وظیفه پژوهشگران در حوزه دین‌پژوهی است. از این روست که امروز بسنده کردن به تصحیح و انتشار کتب سیره و تاریخ زندگانی پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) کفایت نمی‌کند، رویکردی نقادانه به همت عالمان سیره پژوهش لازم است تا سره از ناسره باز نمایند و راست را از ناراست به خوانندگان بشناسانند. بنابر این، نقد کتب سیره، آسیب‌شناسی سیره‌ها، انحرافات تاریخی در سیره‌نگاری، بازنویسی و نشر کتب معتبر سیره با زبان و قلم امروزی، شرح دقیق کتاب سیره به قصد انطباق مطالب مندرج در آنها با رهاوردهای عملی امروز و نگاه موضوعی به کتابهای سیره نبوی از جمله وظایفی است که سیره‌پژوهان بر عهده دارند.