عرض ارادت موسیقایی به دستگاه امام حسین(ع)
رضا مهدوی
نوازنده سنتور و مدرس موسیقی
از گذشته‌های دور تا حوالی ابتدای دهه 70 اجرای صحنه‌ای موسیقی در ماه‌های محرم و صفر مرسوم نبود، حتی ابوالحسن‌خان صبا هم دهه اول محرم، کلاس‌های موسیقی خود را تعطیل و به شاگردان توصیه داشت به محافل و تکیه‌ها بروند و از مرثیه‌ها و نوحه‌خوانی‌ها، برای نغمه‌پردازی و آهنگسازی در موسیقی دستگاهی ایرانی، چیزی بیاموزند و به کارگیرند.
سال ۱۳۷۵ تالار اندیشه حوزه هنری در ماه محرم شاهد سنتورنوازی و آوازخوانی در حیطه موسیقی ملی و ردیف دستگاهی ایران با مضامین شعری در آیین رثا بود. این حرکت در نوع خود الگوساز و نمونه‌آفرین تلقی شد.
اصولاً مجموعه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی‌که الگویش را از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قبل از انقلاب اسلامی‌گرفته بود، بنایش را الگو و نمونه‌آفرینی درهمه سطوح قرار داد و نتیجه این نگاه درست، باعث خلق آثارمتنوع درگونه‌های مختلف از هنرهای ملی، دینی و آیینی شد. تعریف هنر دینی در نهایت اوج خود در چنین مجموعه‌ای تبلور یافت و سال‌ها سردمدار توسعه کمّی و کیفی در خلق و تولید آثار هنری در سه دهه شناخته شد.
در نیمه دوم دهه 70، مجید کیانی استاد دانشگاه تهران با سنتورنوازی خود و خوانش صحیحی از منتخب آواها و نواهای مذهبی برخی شهرها، روی صحنه‌های متعدد می‌رود و به لحاظ علمی‌و هنری اثبات حقیقی می‌کند که هر آنچه در مرثیه و نوحه‌خوانی است و در فرهنگ شنیداری و فن موسیقا ریشه دارد برگرفته از موسیقی ملی ایران است. تالار علامه امینی دانشگاه تهران، تالار اندیشه حوزه هنری، تالار وحدت، فرهنگسرای نیاوران و دیگر شهرها، شاهد اجرای مرثیه و موسیقی با عنوان «نوا، نگرشی برغم در موسیقی ایران» بودند. این مبحث در کنار دیگر مجموعه‌های نوشتاری، دیداری و شنیداری ایشان در سال 1378 به عنوان برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی‌ایران تقدیر شد. مجید کیانی منتخب چهره ماندگار موسیقی ایران درباره اجرای موسیقایی خود در ماه‌های محرم و صفر چنین اعلام می‌دارد: «یکی از تصورات نادرست در حوزه موسیقی ایرانی این است که بسیار گفته می‌شود که این نوع موسیقی سرشار از غم و اندوه است! دراین ارتباط دیدگاه‌های متعددی مطرح است که آیا اساساً موسیقی شاد و یا غمگین وجود دارد یا خیر؟ و یا اینکه عواطف ما غم و شادی یک اثر را مشخص می‌کند؟ قابلیت موسیقی ردیف دستگاهی ایران در موسیقی تعزیه و مراسم عزاداری ماه‌های محرم و صفر امری انکارناشدنی است و طی تحقیق‌های مقایسه‌ای که روی نوحه‌ها انجام داده‌ام به این نتیجه رسیدم که فواصل موسیقایی و همچنین مُدلاسیون‌هایی که در این نوحه‌ها انجام می‌شود منطبق بر موسیقی دستگاهی ایران است.»
بالاخره سال‌ها طول کشید تا اواخر دهه 80 که فرهنگ برگزاری کنسرت با محتوای دینی و مذهبی در دیگر تالارهای شهر تهران نهادینه شد و گفته می‌شود اجرای صحنه‌ای مجموعه دو جلدی «وداع» با تنظیم سیدمحمد میرزمانی و موسیقی و خوانندگی سیدحسام‌الدین سراج و شعرخوانی زنده‌یاد اصغر فردی در تالار اندیشه حوزه هنری و برج میلاد طنین‌افکن شد. دهه 90 و اکنون خوشبختانه اهالی موسیقی در کنار متولیان امر هنر، پی برده‌اند به جایگاه مهم اجرای صحنه‌ای در ایام محرم و صفر و گویی در کنار تعزیه، شکل حقیقی موسیقی با وسعت نظر بهتری نمایان است.
در هفته‌های گذشته شاهد کنسرت‌هایی بودیم: «روایت وداع» به خوانندگی حسام آرین در تالار سوره حوزه هنری و بوستان آب و آتش، «چهار پایه عشق» با خوانندگی مصطفی راغب در برج میلاد تهران، «وداع» با اجرای ارکستر ملی ایران و صدای حسام‌الدین سراج و دکلمه ساعدباقری در تالار وحدت، «سوگ شفق» به رهبری عرفان وکیلی و گروه کر به رهبری سرژیک میرزاییان و تعدادی از خوانندگان از سوی انجمن موسیقی ایران در برج میلاد و «خلوتگه خورشید» با آواز مهیار شادُروان و آهنگسازی و رهبری ارکستر امین سالمی‌در تالارهای رودکی، وحدت و وزارت کشور. اجرای گروه « نوای آفتاب» با خوانندگی و آواز رسای مهیار شادُروان که حقیقتاً پُرتوان و تکنیکال، عرض ارادت داشت شنیدنی و دیدنی بود در مایه‌های اصفهان، دیلمان، شوشتری و چهارگاه. آهنگ‌های متین و استوار از سر ذوق و با تنظیم و رهبری شکوهمندانه ارکستر که معتقدانه به ساحت فرهنگ عاشورا، در امین سالمی‌موج می‌زد و ارکستر مایستر داریوش حجازی نیز در کنارهمراهی خوب نوازندگان ارکستر، طنینی فاخر به یادگار گذاشتند.
درک دقیق و هوشمندانه مهیار شادُروان و امین سالمی‌از اشعار محتشم کاشانی و رهی معیری وحافظ و شهریار و مولانا، ارزش افزوده‌ای شد بر کلیت اجرای اثر که نشان از شولایی و ابتکارعمل در پدیدآوری ساختاری متفاوت در رسیدن به عرصه هنر دینی برای موسیقی‌هایی که می‌خواهند روایتگر واقعه نینوا باشند.
