السودانی برای راه‌اندازی پروژه ایرانی-عراقی راهی بصره می‌شود
ثمرات فرصت همسایگی
پس از آنکه پرونده اتصال ریلی ایران و عراق زیر سایه تمرکزگرایی دولت سیزدهم بر موضوع توسعه کریدورهای بین‌المللی و تلاش برای به اجرا در آوردن موضوعات تفاهم شده، از بایگانی خارج شد، منابع خبری از سفر قریب‌الوقوع محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق به بصره برای راه‌اندازی پروژه خط ریلی کشورش با ایران خبر داده‌اند. اجرای این پروژه ذیل سیاستی است که جمهوری اسلامی متناظر بر موقعیت ژئوپلیتیک خود در منطقه دنبال می‌کند؛ سیاستی که اگر در فهرست اولویت دولت‌ها قرار نداشته باشد و در کریدورها تسهیل امور، سرعت بخشی و امنیت بالا ایجاد نکند، امکان‌های ارتباطی خود را از دست می‌دهد. برای به اجرا در آوردن این اولویت باید اقتصاد پیرامون خود را آنچنان به خود وابسته کنید که بدون شما نتوانند به حیات عادی خود ادامه دهند.
با وجود این اهمیت، پرونده اتصال ریلی از شلمچه به بصره سال‌ها بود که روی میز مذاکرات دو کشور قرار داشت اما تحت تأثیر عوامل و متغیرهایی که چندان دور از انتظار نبود، به بوته فراموشی سپرده شده بود. این خط ریلی کریدور گسترده شرق به غرب را تکمیل می‌کند و به اعتقاد کارشناسان، مهم‌ترین گلوگاه آن، احداث یک پل روی رودخانه اروند بود که از لحاظ عمرانی باید یک‌سال و نیم زمان برای احداث آن وقت صرف می‌شد. حالا این خط ریلی که از مسیر شلمچه می‌گذرد، قرار است از مرز «شلمچه» به بندر«المعقل» در بصره و سپس به بغداد و از آنجا به بندر «لاذقیه» در ساحل مدیترانه و از آنجا به اروپا متصل شود.
فرصت سازی
با گذشت نزدیک به دو دهه از زمانی که این محور ارتباطی، به عنوان یکی از موضوعات ثابت در گفت‌و‌گوی دولت‌های وقت ایران و عراق مطرح شد، دولت رئیسی در دل مناسبات احیا شده ایران در منطقه، فرصت سازی‌ها را در دستور کار قرار داده که در آن ایران و همسایگانش در آستانه
شکلدهی به اسکلت بندی جدیدی برای همکاری‌های اقتصادی و ارتباطی با یکدیگر قرار دارند و دیگر نمی‌خواهند این عرصه همکاری متأثر از بازی قدرت‌های خارجی باشد. این چنین بود که رئیسی و مقام‌های بلندپایه عراقی در گفت‌و‌گوهای متعددی که در جریان دیدارهای دیپلماتیک از سر گذراندند، عزم خود را برای وارد کردن طرح اتصال ریلی به فاز اجرایی جزم و با هدف بهره‌گیری از آن به عنوان یکی از ابزارهای مهم در بی‌اثرسازی و مقابله با تحریم‌ها دنبال کردند.
اهمیت اتصال شلمچه - بصره بویژه از آن جهت حائز اهمیت می‌شود که حمل ونقل ریلی با جابه‌جایی بار بیشتر کم هزینه‌ترین نوع حمل ونقل به شمار می‌آید، سوخت کمتری مصرف می‌کند و در نتیجه آلودگی محیط زیستی کمتری دارد و امنیت آن نسبت به انواع دیگر حمل بار یا مسافر بیشتر است. بنابراین راه‌اندازی خط ریلی به کاهش هزینه‌های حمل و نقلی دو کشور ایران و عراق می‌انجامد. همچنین با توجه به اینکه این مسیر بخشی از کریدور ترانزیتی شرق به غرب است، تکمیل آن، عبور و مرور بار و مسافر کشورهای دیگر از مسیر ایران را افزایش می‌دهد که نتیجه آن کسب درآمدهای ارزی بیشتر است. علاوه بر این، این خط آهن علاوه بر منافع اقتصادی و کمک به کاهش فشار تحریم‌های غرب بر ایران، تقویت کننده همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با سوریه و عراق، تسهیل کننده «گردشگری مذهبی» و «گردشگری سلامت» در میان سه کشور بوده و راه دستیابی ایران به بازارهای منطقه‌ای و اروپا را فراهم می‌آورد. در حقیقت این طرح نقطه آغازی برای صادرات گاز ایران به اروپاست؛ به این معنا که به موازات خط آهن ریلی، خط لوله انتقال گاز نیز قابلیت احداث و بهره‌برداری پیدا خواهد کرد.
«یونس الکعبی»، مدیرکل راه‌آهن عراق، این پروژه را بخشی از برنامه سرمایه‌گذاری راهبردی بودجه ۲۰۲۳ عراق خوانده و با اشاره به جزئیات این پروژه گفته است: «ایران متعهد شد که مسیری به طول ۱۶ کیلومتر را مین‌زدایی کند و هزینه‌های رفع موانع در این مسیر را بدهد که تقریباً ۵ میلیون دلار است. پروژه خط راه‌آهن در زمینی کاملاً عراقی انجام خواهد شد و آنچه در تفاهمنامه آمده اتصال خط ریلی بین شلمچه و بصره تنها برای انتقال مسافران است که سالانه به بیش از ۳ میلیون مسافر خدمات می‌دهد.»
«الکعبی» گفت که دشوارترین بخش پروژه ریلی ایران و عراق پلی است که باید روی اروند نصب شود. وی همچنین گفت که برای انجام این پروژه چهار و نیم کیلومتر مربع از زمین‌های کشاورزی به مالکیت شرکت راه‌آهن عراق
درمی‌آید.
فاز نهایی پروژه
پس از تأکید مقام‌های تهران و بغداد بر لزوم اجرای هرچه سریع‌تر این پروژه در ماه‌های آغازین دولت سیزدهم، وزیر
راه و شهرسازی وقت کشورمان در سال 1400 پس از سفر به عراق با مقام‌های این کشور درباره چگونگی اجرا، مراحل مختلف و زمانبندی مناسب برای تسریع در این پروژه به توافقاتی با طرف عراقی رسید. مهم‌ترین و طولانی‌ترین بخش ساخت این مسیر ریلی، ایجاد پل میان دو کشور به شمار می‌رفت که توافق شد اجرای پروژه با ساخت این پل کلید بخورد.
سرانجام فروردین ماه سال‌جاری تفاهمنامه اقدامات عملیات نهایی پروژه ریلی شلمچه- بصره با حضور مدیران عامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق به امضا رسید. پس از طی مجموعه اقدامات مقدماتی از سوی دو کشور در ماه‌های اخیر،
«کاظم ناج الخالدی»، مشاور نخست‌وزیر عراق اواسط ماه گذشته در سفر به تهران از آماده شدن بغداد برای اجرای فاز نهایی پروژه ریلی خبر داد. او گفت که عراق همه مسائل و مشکلاتی را که باعث پیچیدگی این مسأله شده بودند، شناسایی کرده و آماده عملیاتی کردن این پروژه است.
مقام عراقی همچنین در دیدار مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه هم از دستورات قاطع نخست‌وزیر عراق برای حل مشکلات و موانع بر سر اجرای پروژه‌های مذکور خبر داد و اعلام کرد که به همین منظور کمیته‌های سه گانه‌ای با حضور دستگاه‌های ذ‌یربط در عراق برای تسریع در تکمیل این طرح‌ها تشکیل شده است.
