نگاهی به سابقه حضور زبان فارسی در هندوستان به بهانه انتشار توئیت نخست‌وزیر این کشور به زبان فارسی
رابطه‌ای با قدمت هزار سال
گروه فرهنگی/ در شرایطی که واکنش‌های مختلفی درباره پیوستن ایران به گروه جهانی «بریکس» شنیده می‌شود نخست‌وزیر هند، اظهار نظر خود نسبت به این اتفاق و دیداری که با رئیس‌جمهور کشورمان داشته را به فارسی نوشته. اقدام مهمی که در بردارنده پیام‌های مختلف سیاسی و فرهنگی، از جمله پیشقدم شدن هندی‌ها در مسیر تحقق دیپلماسی فرهنگی است.
دو ملت با سابقه دوستی و همکاری‌های دیرینه
«نارندا مودی» در این توئیت که در عرصه سیاست خارجی، منعکس‌کننده پیام‌ها و بازخوردهای مختلفی خواهد بود با انتشار تصویری از خود در کنار آیت‌الله رئیسی نوشته: «دیداری بسیار عالی با رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی داشتم. از اینکه ایران به بریکس خواهد پیوست خوشحالم. راه‌های تعمیق همکاری‌های تجاری و فرهنگی بین هند و ایران را مورد بحث و بررسی قرار دادیم.» نوشته نخست‌وزیر هند در حالی است که همکاری‌های دو کشور ایران و هند سابقه‌ای دیرینه دارد اما انتشار اظهارنظر «نارندا مودی» بیانگر شکل‌گیری دور تازه‌ای از تعاملات میان دو ملت در حوزه‌های مختلف و بویژه فرهنگی است.
هرچند که فارسی تا پیش از آنکه هند بخشی از مستعمره انگلیسی‌ها شود، برای حدود یک‌هزار سال زبان علمی، ادبی و حتی زبان درباری و رسمی مردمان این سرزمین بوده است. به اذعان خود هندی‌ها و البته صفحات حک شده بر تاریخ، آنطور که «شیخ اشتیاق احمد» استاد دانشگاه جواهر لعل‌نهرو هم پیش‌تر به ایبنا گفته بود، «از سال 400 هجری و از زمان ورود سلطان محمود غزنوی به هند، تا حدود 250 سال پیش، زبان فارسی، زبان رسمی و دیوانی سرزمین هندوستان بوده است.»
به دنبال این حضور که برهه زمانی قابل توجهی را نیز شامل می‌شود؛ شعرای هندی، مانند بیدل دهلوی و امیر خسرو دهلوی، فارسی‌سرایان صاحب سبک هندی (اصفهانی) در دهلی به شمار می‌آیند. طی سال‌هایی که فارسی زبان رسمی هندوستان بوده آثار متعددی در شاخه‌های مختلف علمی و ادبی منتشر شده و از همین بابت نیز هم‌اکنون بخش قابل توجهی از نسخ فارسی در مراکز علمی و فرهنگی هندوستان و از جمله کتابخانه‌های آن نگهداری می‌شود. وجود این گنجینه‌ها دلیل محکمی برای برقراری هرچه بیشتر همکاری میان متولیان فرهنگی- آموزشی دو کشور است.
با وجود این طی سال‌های اخیر حضور زبان فارسی و آموزش آن در هندوستان کم‌رنگ‌تر از چیزی شده که انتظار می‌رود، آن هم در شرایطی که حتی خود اهالی هندوستان برای مطالعه متون به جای مانده از ادوار تاریخی یاد شده نیازمند یادگیری زبان و ادب فارسی هستند. به‌رغم برخی گلایه‌ها به کم‌کاری‌هایی که در راستای برپایی و حفظ کرسی‌های آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های این کشور به متولیان آموزشی و فرهنگی خودمان وارد است، فارسی همچنان از زبان‌های زنده در هند است.
اقدام انگلیسی‌ها برای تضعیف زبان فارسی
حضور هزار ساله زبان فارسی در هندوستان، سبب نفوذ برخی واژگان فارسی به دیگر زبان‌های رایج در این کشور شده، در این رابطه نقل اظهارنظری از آذرمیدخت صفوی، بنیانگذار مؤسسه تحقیقات زبان فارسی در دانشگاه اسلامی «علیگر» هندوستان خواندنی است؛ این پروفسور دورگه ایرانی- هندی به ایرنا گفته: «امروزه نیز در بسیاری از زبان‌های محلی هند از جمله پنجابی، گجراتی، بنگالی، تامی و بخصوص اردو، کلمات فارسی زیادی به کار می‌رود.»
انگلیسی‌ها بعد از آن که هند را به دایره مستعمرات خود وارد می‌کنند زبان فارسی را که نشانه‌ای از حضور پادشاهان مسلمان بود برنتابیدند و گام‌هایی جدی برای تضعیف جایگاه آن برداشتند. در نهایت نیز زبان انگلیسی را به عنوان زبان رسمی هندوستان انتخاب کردند. با همه گلایه‌هایی که در خصوص تلاش متولیان فرهنگی ایرانی برای اشاعه زبان فارسی در هند شنیده می‌شود نمی‌توان منکر این شد که طی دهه‌های اخیر شاهد اعزام چهره‌های صاحبنام کشورمان همچون توفیق سبحانی به عنوان استاد آموزش زبان و ادب فارسی به هندوستان، برای تدریس در دانشگاه‌های شاخصی نظیر دهلی بوده‌ایم، اقدامی که در همراهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و نظام دانشگاهی و دیگر نهادهای مرتبط در جریان است؛ هرچند که نقاط ضعفی به چگونگی انجام آن و از سویی برخی بی‌توجهی‌ها وارد است.
با توجه به سابقه تعاملاتی که در عرصه‌های مختلف از گذشته‌های دور میان ایران و هندوستان برقرار بوده، از اظهار نظر اخیر نخست‌وزیر هندوستان، آن هم به زبان فارسی می‌توان اینطور برداشت کرد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، در کنار تقویت روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور، شاهد شکل‌گیری همکاری‌های هرچه بیشتر ادبی، فرهنگی و هنر در بخش‌های مختلف خواهیم بود.