دور تند آب‌شیرین‌کن‌ها در سواحل ایران
سهم نمکزدایی از تأمین آب شرب تا سال ۱۳۹۵ به میزان ۲درصد بوده که تا سال ۱۴۰۴ به ۷ درصد خواهد رسید
ایران با وجود دسترسی به دریا در شمال و جنوب و دسترسی به 2800 کیلومتر مرز آبی از جمله کشورهایی است که همچنان با مشکل کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کند. واقع شدن ایران درکمربند خشک و نیمه‌خشک دنیا، توزیع نامناسب بارش در پهنه سرزمین، رشد جمعیت و افزایش نیاز بخش‌های مختلف مصرف باعث تمرکز بیشتر تصمیم‌گیران بخش آب کشور بر سازکارهایی جهت ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب و حصول اطمینان از تأمین آب پایدار برای مصارف شده است.
بر اساس نتایج حاصل از این پروژه، برداشت از منابع آب کشور سالانه حدود ۹۲ میلیارد مترمکعب است که در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت به ترتیب حدود ۸۷، ۱۰ و ۳ درصد مصارف اتفاق می‌افتد.
در شرایط حاضر، یکی از سیاست‌های اصلی وزارت نیرو برای حل مشکل کمبود منابع آب مورد نیاز در حوضه‌های کم‌آب، علاوه بر انجام فعالیت‌های مرتبط با مدیریت مصرف و تلاش برای اعمال سیاست‌های مدیریت تقاضا، استفاده از ظرفیت آب‌های غیرمتعارف (پساب‌ها، آب‌های شور و لب‌شور درون سرزمینی) و نمکزدایی آب دریا و انتقال آن به مناطق کم‌آب و ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب در حوضه‌های آبریز است.
سیاست کلی وزارت نیرو در همه کشور در درجه اول مبتنی بر «سازگاری با کم‌آبی» و به تبع آن تهیه و اجرا شدن برنامه‌های استانی سازگاری با کم‌آبی است.
بهره‌برداری از آب دریا، بدون نمکزدایی یا با نمکزدایی، ذیل و در ادامه سیاست سازگاری با کم‌آبی اجرا می‌شود. استفاده از آب دریا در سه دسته صورت می‌گیرد.
دسته اول: طرح‌های برداشت و استفاده از آب دریا بدون نمکزدایی در استان‌های ساحلی برای مصارف آبزی‌پروری و خنک کردن برج‌های نیروگاه‌ها؛ دسته دوم: طرح‌های برداشت آب از دریا و نمکزدایی آن برای مصرف در استان‌های ساحلی و دسته سوم: طرح‌های برداشت آب از دریا و نمکزدایی آن برای انتقال به استان‌های غیرساحلی. هزینه شیرین‌سازی هر مترمکعب آب دریا دست‌کم ۱۵ هزار تومان برآورد می‌شود.
مطالعات مربوط به انتقال آب دریا در قالب طرح مطالعه تأمین و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به مرکز فلات ایران، نشان می‌دهد در افق سال 1425، در تأمین نیاز آبی صنایع این استان‌ها با استفاده از منابع آب متعارف درون سرزمینی، معادل 900 میلیون مترمکعب کسری وجود خواهد داشت که تأمین آن از آب نمکزدایی شده دریا برنامه‌ریزی شده است.
مطابق با ماده ۲۱ قانون توزیع عادلانه آب، تخصیص آب منحصراً با وزارت نیرو بوده و وزارت نیرو اقدامات و مطالعات جدی‌ای درخصوص شناسایی فرصت‌های تخصیص آب دریا را آغاز کرده است.
در نتیجه این مطالعات، نیاز آبی 900میلیون مترمکعبی بخش صنعت در 17 استان شناسایی شد.
از قرار معلوم، سهم نمکزدایی از تأمین آب شرب برای کل کشور تا سال 1395 به میزان 2 درصد بوده که تا سال 1404 به میزان 7 درصد و تا سال 1420 به میزان 15 درصد خواهد رسید.
ضمن اینکه سهم شرب از کل نمکزدایی (شرب و صنعت) در کشور به ترتیب در سال 1395، 1404 و 1420 برابر با 37 درصد، تا 40 درصد و 50 درصد عنوان شده است. اما سهم آب‌شیرین‌کن در اقتصاد آب ایران چه میزان است؟
تا امروز در کشور 80 پروژه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت 502 هزار و 655 مترمکعب در شبانه‌روز اجرایی شده و 20 پروژه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت 143 هزار و 650 مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت است. با توجه به اولویت تأمین آب شرب در تمام نقاط کشور و با عنایت به ظرفیت موجود جهت تأمین آب از دریا، اهمیت اجرای پروژه‌های احداث آب‌شیرین‌کن در کشور و بویژه نوار ساحلی خلیج فارس دوچندان شده و این مهم در دولت سیزدهم نیز با جدیت در دستور کار قرار گرفته است.
استفاده از منابع آب حاصل از شیرین‌سازی از دریاها، سال‌هاست که در کشورهای مختلف از جمله کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و دریای عمان در دستورکار قرار گرفته است و با نمکزدایی از آب دریا، مشکل آب در این مناطق به نحو مناسبی مرتفع شده است.
کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با جمعیتی بسیار کمتر از کشور ما همین امروز روزانه ۲۴میلیون مترمکعب آب خلیج‌فارس را نمکزدایی و استفاده می‌کنند. عربستانی‌ها هم مثل جاروبرقی در حال برداشت آب از خلیج‌فارس هستند. امارات متحده عربی روزانه ۷.۶ میلیون مترمکعب آب نمکزدایی شده از خلیج‌فارس می‌برد! عمان و بحرین هم وابسته به آب دریا هستند و به تازگی عراق هم در حال اتصال به آب دریاست و برای برداشت آب از خلیج‌فارس برنامه دارد.
تا کمتر از یک دهه قبل (در زمان شروع پروژه شیرین‌سازی بندرعباس) اساساً فرایند مشخص و مصوبی از سوی مرجع یا مراجع ذیصلاح ملی جهت صدور مجوز برای آب‌شیرین‌کن‌ها وجود نداشت و پروژه‌های شیرین‌سازی در کشور عمدتاً در سطح کوچک و خرد بودند. اما پس از تعیین فرایند صدور مجوز احداث آب‌شیرین‌کن‌ها، عملاً متقاضی به تمامی دستگاه‌های ذیربط مراجعه و با ارائه مستندات و مطالعات علمی انجام گرفته در صورت تأمین الزامات هر دستگاه، مجوزهای لازم را دریافت و شروع به انجام اقدامات اجرایی می‌کند.
«علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو پیش از این در آیین افتتاح پروژه خط انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران عنوان کرد که باید سهم خود را از دریا برداریم و در این راستا میزان آب‌شیرین‌کن‌ها را تا ۶ برابر افزایش خواهیم داد.
وی افزود: وزارت نیرو بر اساس وظایف ذاتی و بر اساس اولویت‌های دولت سیزدهم، تأمین آب برای تمام نقاط کشور بویژه فلات مرکزی ایران را در دستورکار خود قرار داده و برای تأمین آب شرب، صنعت و کشاورزی برنامه‌های عملیاتی اجرایی برای استان‌های مختلف کشور را در دستور کار دارد.
وزیر نیرو پیش‌بینی کرد که میزان آب‌شیرین‌کن‌ها تا ۶ برابر افزایش یافته و تا پایان فعالیت دولت این آب‌شیرین‌کن‌ها به تدریج افتتاح خواهد شد، در این راستا برای انتقال آب دریا چند کلان پروژه را شروع کرده‌ایم که اولین آن انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان و دیگری انتقال آب از خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران است. تا امروز 80 پروژه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت 502 هزار و 655 مترمکعب در شبانه‌روز در حال بهره‌برداری بوده و 20 پروژه آب‌شیرین‌کن با ظرفیت 143 هزار و 650 مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت است. از سال 1400 پروژه‌های آب‌شیرین‌کن در استان‌های مختلف از جمله سیستان و بلوچستان، هرمزگان، یزد و بوشهر به بهره‌برداری رسیده که شامل فاز چهارم نمکزدایی زاهدان، نمکزدایی ناهنگ، نمکزدایی بافق، نمکزدایی مهدی‌آباد-آوین، نمکزدایی فاز 4 بوشهر، نمکزدایی عسلویه(اخند) و ... می‌شود.
در این زمینه پروژه‌های متعددی در استان‌هایی چون سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان و بوشهر با ظرفیت اسمی تولید آب در مجموع 96 هزار و 550 مترمکعب در شبانه‌روز در حال ساخت و مرحله پیشبرد است.
با عنایت به کمبود روزافزون منابع آبی و بر مبنای اعتبارات تخصیص یافته از سمت سازمان برنامه و بودجه، هر ساله تعدادی از پروژه‌های آب‌شیرین‌کن از محل ردیف خرید تضمینی احداث شده و بسیاری از آنها در حال بهره‌برداری است.
بر این اساس در سال‌های 1398، 1399، 1400 و 1401 به ترتیب 7، 2، 8 و 6 قرارداد راه‌اندازی پروژه آب‌شیرین‌کن منعقد شده است. در قراردادی که با وزارت نیرو منعقد شده است، ۹۰درصد این آب برای استفاده در صنعت و ۱۰درصد برای فروش به وزارت نیرو برای آب شرب و بهداشت پیش‌بینی شده است.
برش
امکان انتقال ۲ میلیارد مترمکعب آب
گفته می‌شود که در راستای تأمین و انتقال آب ۶ خط پیش‌بینی شده که ۵ طرح بزرگ انتقال آب از دریا‌های جنوب برنامه‌ریزی و در مرحله مطالعه و اجرا قرار دارد. پیش‌بینی شده که در افق۱۴۲۰ در مجموع با این خطوط امکان انتقال ۲ میلیارد مترمکعب آب به داخل کشور فراهم شود که با اجرای این پروژه‌ها تا ۴درصد به آورده آب کشور اضافه می‌شود.
با توجه به ماهیت این پروژه‌ها که منبع تأمین آب آنها دریا است، قراردادهای این حوزه در خصوص تأمین آب شهرهای سواحل جنوبی کشور منعقد شده که از جمله استان‌های پیشتاز در این زمینه می‌توان به استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان اشاره کرد.
