زهره صفاری
خبرنگار

بیش از سه هفته پس از کودتای نظامی نیجر و بازداشت رئیس‌جمهور این کشور، اعضای جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا با تعیین ضرب الاجلی برای سران خونتا آماده حمله نظامی به این کشور شدند؛ اقدامی که با مخالفت برخی از کشورهای عضو مانند مالی و بورکینافاسو نه تنها در قاره سیاه بلکه در جامعه بین‌المللی نیز شکافی عمیق ایجاد کرده و با به خطر انداختن منافع غرب و در رأس آنها امریکا و فرانسه، موازنه قدرت در منطقه را به چالشی جدی کشیده است.
به گزارش شبکه خبری الجزیره، اعضای اکوواس پس از نشست دو‌روزه سران نظامی این سازمان در آکرا پایتخت غنا، آمادگی خود را برای هر گونه حمله در زمان مناسب اعلام کردند. عبدالفتاح موسی، رئیس بخش امنیت و صلح این نهاد گفت: «ما آماده‌ایم تا دستور حمله را صادر کنیم. ضرب الاجل این اقدام نیز تعیین شده است و تدارکات لازم را برای این مداخله نظامی فراهم آورده‌ایم. اما در عین حال از هر گونه میانجیگری نیز استقبال می‌کنیم و درهای مذاکره را باز نگه داشته‌ایم.»
کمیسر عالی اکوواس با اشاره به وضعیت محمد بازوم، رئیس‌جمهور بازداشت شده نیجر به عنوان گروگان خونتا نیز تأکید کرد: «حمله نظامی تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که ما از هر گونه تلاش دیپلماتیک ناامید شویم. اما در عین حال ارتش و نیروهای داوطلب غرب آفریقا آماده دستور حمله هستند.»
وی با انتقاد از تصمیم خونتا برای محاکمه بازوم به اتهام خیانت خاطر نشان کرد: «سازمان ملل، اتحادیه اروپا و اکوواس نگران شرایط بازداشت محمد بازوم هستند. اما نکته اینجاست که کسی که گروگان خونتا شده از سوی سران نظامی نیجر به خیانت متهم است و بدون شک در دادگاه آنها، این جرم در بالاترین سطح قرار دارد.»
به باور کارشناسان فرانس پرس، اگر بلوک غرب آفریقا سرانجام عملیات مداخله نظامی در نیجر را عملی کنند این عملیات باید در محدوده کوچک و به صورت متمرکز باشد چراکه در غیر این صورت با توجه به وسعت نیجر، محکوم به شکست خواهد شد.

خط و نشان مخالفان
گرچه این مداخله نظامی در نشست اخیر اکوواس به تصویب رسید اما همه 15 عضو این بلوک آن را تأیید نکردند و ساحل عاج، مالی، بورکینافاسو و گینه، برای چندمین بار در هفته‌های اخیر تأکید کردند، حضور نظامی در نیجر عامل بی‌ثباتی منطقه خواهد شد. آنها در نشست عصر جمعه نیز با طرح مداخله جویانه‌ای که بقیه اعضا موافق آن بودند، به مخالفت برخاستند. اما از آنجا که تلاش‌های آنها برای متوقف کردن بلوک غرب آفریقا به نتیجه‌ای نرسید، پس از انتشار بیانیه اکوواس، مالی و بورکینافاسو با اعزام جنگنده‌های نظامی در مرزهای نیجر تهدید کردند بروز هر گونه تحرک نظامی از سوی ارتش تحت حمایت اکوواس، به منزله اعلام جنگ و تقابل مسلحانه خواهد بود. به نوشته آناتولی، تلویزیون رسمی نیجر نیز تصاویری از عملیات مشترک این دو کشور منتشر و آن را اقدامی در حمایت از مرزهای خود عنوان کرد.
اما این شرایط پرتنش در حالی در بلوک غرب آفریقا رقم خورده است که بررسی شواهد تاریخی نشان می‌دهد اکوواس برای کنترل کودتاها در این منطقه کارنامه درخشانی ندارد. به طوری که در طول سه سال گذشته دو کشور بورکینافاسو و مالی در همسایگی نیجر هر یک، دو بار با کودتا روبه‌رو شدند اما اکوواس نتوانست برای مهار این دو کودتا کاری از پیش ببرد. در این شرایط به باور کارشناسان، کشدار شدن جریان کودتای نیجر، سران نظامی خونتا را تا حدی قدرتمند کرده که اکوواس انتخاب محدودی برای مواجهه با شرایط دارد.
 
اختلاف جدی فرانسه و امریکا
واشنگتن پس از گذشت بیش از سه هفته از به هم ریختگی اوضاع سیاسی اجتماعی در نیجر، برنامه انتقال نیروها و تجهیزات خود از نیجر به پایگاه‌های نظامی دیگر کشورهای متحدش در منطقه آفریقا را در دستور اجرا قرار داده است. اما به باور ناظران پولتیکو، یکی از تبعات مهم این کودتا احیای تنش‌های قدیمی در میان امریکا و فرانسه دو متحد استراتژیک در منطقه است که هر دو گرچه در ممانعت از نفوذ بیشتر روسیه در نیجر هم‌رأی و هم‌مسیر هستند اما برای دستیابی به منافع خود روش‌های متفاوتی را پیش گرفته‌اند. بررسی رفتار دو کشور در مدت چند هفته گذشته نشان می‌دهد، پاریس و واشنگتن واکنش متفاوتی در قبال این بحران داشته‌اند. به طوری که فرانسه از هرگونه مذاکره دیپلماتیک با سران خونتا اجتناب کرد و در مقابل تصمیم اکوواس برای مداخله نظامی را بهترین راهکار خواند. در سوی دیگر اما امریکا با رفتاری کاملاً متعارض نماینده‌ای را برای مذاکره با سران خونتا به نیجر فرستاد و با مخالفت صددرصدی با عملیات نظامی بلوک غرب آفریقا، تنها راه بازگشت نیجر به دموکراسی را مذاکره هر چند بی‌نتیجه دانست.
آنچه در میانه این تنش‌های متحدان غربی نگران کننده است تأثیر پیامدهای این کودتا بر تغییر موازنه قدرت در منطقه و پررنگ شدن تعارض منافع واشنگتن و پاریس در این کشور است. برخی از مقامات سابق امریکا علت نارضایتی فرانسه از اجرای سیاست واشنگتن در قبال نیجر را به نگرانی‌های پاریس در از دست دادن یکی دیگر از پایگاه‌های مهم استراتژیک خود در غرب آفریقا پس از چندین کودتا در این منطقه و تخلیه نیروهای نظامی‌اش نسبت می‌دهند. کامرون هادسون، افسر سابق شورای امنیت ملی کاخ سفید معتقد است: «منافع فرانسه در نیجر به مراتب بیش از امریکا است و خروج از این کشور شکستی روانی و استراتژیک برای پاریس خواهد بود.»
در همین حال یک دیپلمات ارشد فرانسوی با تأکید بر اینکه پاریس همچنان حمایت خود را از دولت قانونی نیجر و بازوم، رئیس جمهور بازداشت شده این کشور اعلام می‌کند، گفت: «هیچ کس خونتا را حمایت نمی‌کند و بدون شک این حکومت جدید مشروعیت نخواهد یافت و ما همچنان برای نجات رئیس جمهور مشروع نیجر مبارزه می‌کنیم.»
منابع آگاه کاخ سفید با تأیید تنش‌ها میان پاریس و واشنگتن در موضوع نیجر، از تداوم مذاکرات دو کشوری و همچنین نشست‌هایی با کشورهای آفریقایی برای حل این بحران تأکید کردند.
با وجود این و به رغم آنکه دیپلمات‌های ارشد فرانسوی بر اختلافات میان دو کشور بر سر نیجر تأکید دارند اما کاخ الیزه تا به این لحظه حاضر به تأیید این شکاف دیپلماتیک با واشنگتن نشده است. یکی از مقامات الیزه در این باره گفت: «با استناد به تجربیاتی که در کودتاهای مالی و بورکینافاسو داریم، همگی خواهان پیروی دولت از قانون اساسی هستیم اما راهکار تحقق آن از سوی کشورها یکسان نیست.»