حقابه هیرمند؛ عزم رئیسی برای حل یک چالش تاریخی
بیش از یک سده است که فارغ از اینکه چه کسی در افغانستان قدرت را در دست دارد، حقابه رودخانه هیرمند جای خود را در موضوعات مشترک تهران و کابل البته از نوع اختلافی حفظ کرده است؛.هیرمند رودخانه‌ای است که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و آبادانی و زندگی مردم آن سوی مرز یعنی منطقه سیستان و بلوچستان ایران را به خود گره زده است. انتظار می‌رفت چندین دهه پیش با انعقاد قراردادی که میان رژیم پهلوی و دولت وقت افغانستان در سال ۱۳۵۱منعقد شد، راهی برای پایان این اختلاف بر سر حقابه هیرمند پیدا شده باشد اما در دوره نخست حاکمیت طالبان بر افغانستان (1380-1375) مسیر این رود به ایران بسته شد تا معلوم شود این قصه سر دراز دارد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم که افغانستان با قدرت‌گیری دوباره طالبان روبه‌رو شده بود، سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور اهمیت پیگیری این موضوع را تا سر حد رسیدن به نتیجه دریافت و وزرای امور خارجه و نیرو را مأمور پیگیری این مهم کرد. این در حالی بود که سال گذشته بر خلاف تعهدات افغانستان، حجمی بیشتر از ۲۷ میلیون مترمکعب آب در چند نوبت رهاسازی آبی که صورت گرفت، وارد ایران نشد که این امر شکافی عمیق میان تعهدات مندرج در معاهده 1351و اقدامات صورت گرفته را نشان می‌داد، اما با افتتاح فاز دوم سد کجکی که نه یک سد مخزنی بلکه سدی انحرافی با گنجایش آبگیری ۲٫۸ میلیارد مترمکعب روی رود هیرمند به شمار می‌رفت، مجدداً توافق سال ۱۳۵۱ از سوی طالبان زیر پا گذاشته شد.
این در حالی بود که مستندات ماهواره‌ای نشان می‌داد پس از آبگیری سد کمال‌خان بخش قابل توجهی از آب سد به شوره‌زاری تحت عنوان گودزره منحرف شده است؛ امری که سبب شد نه تنها خود افغانستان امکان استفاده مطلوب از این آب را به دلیل شوره‌زار بودن منطقه نداشته باشد، بلکه اجازه ورود این آب به ایران نیز داده نشود.
هشدار تند تهران
افتتاح فاز دوم سد کجکی این‌بار هشدار تندتر رئیس‌جمهور را که اوایل سال جاری به استان سیستان و بلوچستان سفر کرده بود برانگیخت و خطاب به حکومت طالبان هشدار داد:«حرف من را جدی بگیرید تا بعداً گلایه نکنید.» کمتر از 3 ماه بعد حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان و سفیر ایران در کابل با اعلام اینکه سد کجکی روی هیرمند ۱.۷ میلیارد مترمکعب آب دارد اما ۶۰ درصد آن رسوب است، تصریح کرد که طالبان با سفر هیأت فنی ایران به منطقه برای سنجش سطح آب رودخانه هیرمند موافقت کرده است. این امر نشان می‌داد روند حل‌وفصل اختلافات میان ایران و طالبان بیش از آنچه در صحنه رسانه‌ای متأثر از اختلافات سیاسی نشان داده می‌شود، متوجه مشکلات فنی است که رفع و رجوع آن نیازمند بررسی‌های دقیق و همه‌جانبه کارشناسان و متخصصان در فضایی دور از هیاهو و جنجال‌سازی خبری و رسانه‌ای است، بویژه آنکه تا اینجا بر اساس آنچه تاکنون در بطن اختلاف بر سر حقابه هیرمند روی داده، این واقعیت معلوم شده که دولت سیزدهم در روند پیگیری خواسته‌های کشور در چهارچوب معاهده 1351 رویکرد جدیدی را برای حل این چالش تاریخی در پیش گرفته است؛ امری که پیگیری همه‌جانبه، جدی و عملی مقام‌های عالی کشور را تا تحقق کامل منافع کشور طلب می‌کند، چه آنکه عدم تعیین‌تکلیف این موضوع مهم، چشم‌اندازی جز خشک شدن رودخانه هیرمند و به تبع آن خشکی تالاب بین‌المللی هامون و در نتیجه آسیب‌های جبران‌ناپذیر به معیشت جوامع محلی ندارد و در عین حال می‌تواند به تشدید خشکسالی غیر قابل جبران بینجامد.