وزارت امور خارجه با انتشار بیانیه ای از آزادی میلیاردها دلار اموال ایران در ازای تبادل ۵ زندانی امریکایی خبر داد

وصول دارایی های ملی با تضمین لازم

آزادسازی میلیاردها دلار اموال مسدود شده ایرانیان در کره جنوبی در ازای تبادل شماری از زندانیان امریکایی اولین ثمره مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن برای گشودن گره فروبسته مذاکرات رفع تحریم‌ها بود که پنجشنبه گذشته به انجام رسید. ابتدا دو رسانه امریکایی «نیویورک تایمز» و «سی‌ان‌ان» از آزادی شهروندان امریکایی از جمله سیامک نمازی، مراد طاهباز، عماد شرقی و دو امریکایی که نخواسته‌اند نامشان فاش شود، خبر دادند و اعلام کردند که جمهوری اسلامی در ازای آن، 6 میلیارد دلار از پول نفت خود را که از سال‌ها پیش نزد بانک‌های کره جنوبی مسدود شده، دریافت خواهد کرد. پس از آن بود که از یک‌ سو وزارت امور خارجه ایران و از سوی دیگر وزیر خارجه و سخنگوی وزارت خارجه امریکا گزارش‌های نیویورک‌تایمز و شبکه سی‌ان‌ان را تأیید کردند.

بیانیه وزارت خارجه
 وزارت خارجه در بیانیه‌ای با اعلام اینکه با آزادسازی منابع مالی که به صورت غیرقانونی توقیف شده بود، آزادی تعدادی از زندانیان امریکایی به‌زودی محقق خواهد شد، تأکید کرد که زندانیان مدنظر امریکا تا زمان اطمینان از وصول دارایی‌ها، کماکان در ایران حضور دارند. از سوی دیگر «آدرین واتسون» سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا هم تأیید کرد که ایران 5 امریکایی را از زندان آزاد کرده اما فعلاً در حبس خانگی قرار داده است. «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه هم در استقبال از این خبر گفت: «آزادی این 5 نفر یک گام مثبت است و ما با آنها پس از خروج از زندان گفت‌وگو کردیم اما تنها در ابتدای این روند هستیم و بازگشت آنها به خانه در امریکا هنوز مستلزم کار زیادی است.»
سیامک نمازی در سال ۱۳۹۵ به جرم جاسوسی و همکاری با دولت امریکا، عماد شرقی در سال ۱۳۹۹ به جرم جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات نظامی و مراد طاهباز در سال ۱۳۹۸ به جرم جاسوسی از مراکز حساس نظامی در پوشش محیط زیستی، هر کدام به ۱۰ سال حبس محکوم شده بودند. از دو زندانی دیگر که گفته می‌شود یک نفر از آنها زن بوده، نامی به میان نیامده است.

خروج از کشور در ازای دریافت پول
به گفته منابع خبری وجوه بلوکه شده در کره باید در یکی از بانک‌های سوئیس تبدیل به یورو شود که واریز وجوه به بانک‌ سوئیسی تأیید شده و این ارقام آماده انتقال به قطر است. بر اساس توافق صورت گرفته زندانیان به محلی غیر از زندان منتقل شده‌اند اما تا زمانی که پول‌های آزاد شده به حساب‌های مدنظر ایران واریز نشود، تبادل صورت نخواهد گرفت. این مهم را محمد جمشیدی، معاون امور سیاسی دفتر رئیس‌جمهور ایران با انتشار پیامی در توئیتر تأیید کرد و نوشت: «تا زمان انتقال کامل پول‌ها، زندانیان مدنظر امریکا همچنان در ایران باقی خواهند ماند.» به گزارش روزنامه «وال‌استریت ژورنال» از 5 زندانی دوتابعیتی ایرانی-امریکایی در ایران، نفر پنجم در حبس خانگی بوده و 4 نفر دیگر به او ملحق شده‌اند و قرار است همگی با هم ایران را ترک کنند.

ماراتن روایت‌ها
همان طور که انتظار می‌رفت امریکایی‌ها خیلی زود روایت خود را از آنچه در مذاکرات غیرمستقیم بر سر آن تفاهم پدید آمده، منتشر کردند؛ روایتی که در برخی موضوعات همچون شیوه پرداخت پول به ایران با آنچه در واقعیت روی داده است، تفاوت داشت. چنانکه بر خلاف تأکید ایران مبنی بر دسترسی مستقیم به اموال خود، امریکایی‌ها مدعی شده‌اند که ایرانی‌ها به طور غیرمستقیم و به واسطه «دوحه» و تنها با ثبت سفارش کالاهای درخواستی خود می‌توانند به دلارهای آزادشده دست یابند. در همین رابطه «باربارا اسلاوین» تحلیلگر امریکایی در توئیتی مدعی شد: «ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و شمار محدودی تجهیزات پزشکی را نزد بانکی در دوحه ثبت کند. بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالا‌ها را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آنها را به ایران تحویل می‌دهند. ایران اصلاً به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.» اما این ادعا در حالی مطرح شد که وزارت خارجه در بیانیه منتشره به نحوه دسترسی ایران به پول‌های آزاد‌شده از سوی کره جنوبی اشاره کرده و تصریح نموده است: «نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف ‌شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیازهای مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذیصلاح هزینه خواهد شد.» محمد مرندی به عنوان یکی از منابع خبری نزدیک به وزارت خارجه با رد شائبه‌ها در این زمینه در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: «این ادعای نادرست، ساخته و پرداخته افراد ناخرسند و عصبانی است. ایران به تمام دارایی‌های آزادشده خودش دسترسی کامل و مستقیم دارد و هیچ شرکت قطری در این میان دخیل نیست. بانک‌های ایرانی کنترل کامل بر این دارایی‌ها دارند و می‌توانند بدون هیچ محدودیتی خدمات و کالا خریداری کنند.»

خروج مذاکرات از زیر سایه برجام
توافق اخیر میان ایران و ایالات متحده پاسخی برای این پرسش بود که چرا «رابرت مالی»، نماینده پیشین این کشور در امور ایران در حالی که مذاکرات به بن‌بست رسیده بود، از تیم مذاکراتی امریکا کنار گذاشته شد. «رابرت مالی» به نمایندگی یکی از جریان‌های سیاسی در دولت امریکا، پیشتر و در پی خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای 2015، ساختن یک توافق تازه را تنها با تکیه بر بنیان همین توافق ممکن دانسته و پیشنهاد داده بود: «گفت‌و‌گوهای هسته‌ای باید به مجموعه گسترده‌تری از مباحث با مشارکت کشورهای عربی خلیج‌فارس با هدف کاهش تنش‌های منطقه‌ای گره زده شود»؛ یعنی او همه موضوعات اختلافی در روند جاری میان تهران و واشنگتن را زیر سایه برجام قابل حل و فصل می‌دانست و معتقد بود برای رسیدن به این هدف، سرعت و میزان تخفیف تحریم‌های برجامی باید در گرو همکاری ایران برای گفت‌و‌گو درباره دیگر موضوعات مانند مسائل منطقه‌ای باشد. اما مخالفت تهران با این رویکرد نشان داد چگونه سیاست «مالی» و جریان سیاسی مرتبط به او، به جای تحقق خواسته‌های کلیدی دولت «بایدن» به شتاب گرفتن فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و افزوده شدن بر شبکه قدرت ارتباطی ایران در آسیا و تقویت مناسبات خاورمیانه‌ای‌اش انجامیده است. بنابراین پدیدار شدن نشانه‌های شکست امریکا در مذاکرات، دولت «بایدن» را به تغییر فوری در ترکیب هیأت مذاکره کننده‌اش ناگزیر کرد تا «مالی» عملاً از صحنه مذاکرات کنار برود و جای خود را به«برت مک گورک» دهد.
با کنار رفتن نماینده پیشین امریکا در مذاکرات که از حامیان تجمیع موضوعات اختلافی زیر چتر برجام بود، ابتکار عمل جمهوری اسلامی در به جریان انداختن روندی تازه سبب شد برای نخستین بار گفت‌و‌گوها از زیر سایه برجام خارج شود و دو طرف یک چهارچوب مذاکراتی مرحله به مرحله را طراحی کنند که ناظر به پیگیری خواسته‌های اصلی ایران بویژه در بحث تضمین بود. بواسطه این ابتکار عمل و ناچاری دولت «بایدن» برای پذیرش آن بود که در گام نخست، توافق آزادسازی میلیاردها دلار ایران در ازای شماری زندانی امریکایی به ثمر رسید و وارد فاز اجرا شد.

«تضمین»؛ نقد فوری امتیازات
تبادل صورت گرفته تنها با دریافت تضمین کافی برای آزادسازی اموال ایرانی در کره جنوبی صورت گرفته است. علی باقری، رئیس هیأت مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات غیر مستقیم با امریکا این مهم را در واکنش به موج خبری شکل گرفته پیرامون تبادل زندانیان امریکایی مورد توجه قرار داد و در صفحه توئیتری خود نوشت: «فرایند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به‌طور غیرقانونی توسط امریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین‌ لازم برای پایبندی امریکا به تعهدات خود را دریافت کرده‌است. آزادی چند ایرانی که به‌طور غیرقانونی در امریکا بازداشت شده بودند در این چهارچوب است».
 ایران درحالی توانسته انجام این تبادل را با گرفتن تضمین لازم ممکن کند که پیش‌تر این موضوع به ادعای مقام‌های دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهور دولت پیشین امکانی برای اجرا نداشت.
دولت روحانی به جای ایجاد شرایطی برای مقابله به مثل که می‌توانست یک ظرفیت قابل اتکا برای چانه‌زنی‌های بیشتر در مذاکرات باشد، بر این مفروض پای می‌فشرد که هیچ یک از وعده‌های شفاهی یا حتی مکتوب از سوی مقام‌های دولتی امریکا ضمانت لازم برای اجرا ندارد و ظرفیتی هم وجود ندارد تا ایران بتواند تضمین لازم را برای هر تعهد احتمالی دریافت کند، اما این در حالی بود که موضوع «تضمین» به یکی از خواسته‌های ثابت و غیرقابل چشم‌پوشی از سوی دولت سیزدهم تبدیل شد و در دستور کار هیأت دیپلماتیک جای گرفت.
به اعتقاد دولت، جمهوری اسلامی می‌بایست نشان دهد در مقابل هر بدعهدی از سوی امریکا قادر به انجام کاری است که هزینه غیرقابل پذیرشی برای واشنگتن به دنبال دارد. آنچه ایران در ماه‌های اخیر در روند قانون اقدام راهبردی و در چهارچوب فعالیت‌های هسته‌ای خود دنبال کرد، می‌توانست اهرم مؤثری برای گرفتن هر تضمینی پیرامون روند تعاملات و تعهدات آتی باشد. به نظر می‌رسد روند تبادل اخیر زندانیان امریکایی در ازای میلیاردها دلار ایرانی که از سوی کره‌جنوبی با چراغ سبز امریکا به گروگان گرفته شده بود، بدون درک این واقعیت که ایران گزینه خسارت‌باری در صورت عهدشکنی طرف امریکایی در آستین دارد، ممکن نمی‌شد. امری که نشان داد می‌توان با واقع‌بینی و دوری از دیپلماسی «منفعلانه»، مذاکراتی را که تصور می‌شد از تعهدات کاغذی فراتر نمی‌رود به امتیاز ملموس تبدیل کرده و فوراً نقد کرد.

موج گسترده انتقادها در امریکا
در پی انتشار خبر تبادل اخیر، صحنه سیاسی امریکا شاهد موج گسترده‌ای از واکنش سیاستمدارانی بود که در حمله‌ای شدید به «جو بایدن»، رئیس‌جمهور امریکا بر این باور بودند که ایران امتیاز بزرگی را دریافت کرده است. «مایک پنس»، معاون دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین امریکا با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی توئیتر به آزادی 5 جاسوس امریکایی که پیش‌تر در ایران بازداشت شده بودند، واکنش نشان داد و نوشت: «در حالی که من از آزادی ۵ امریکایی استقبال می‌کنم، مردم امریکا باید این را بدانند رئیس‌جمهور بایدن بزرگ‌ترین باج در تاریخ امریکا را به تهران پرداخت کرده است». «تام کاتن»، سناتور جمهوریخواه تندرو نیز در بیانیه‌ای از آزادی زندانیان دو تابعیتی استقبال کرد اما بشدت به «بایدن» به دلیل توافق با تهران بر سر این موضوع تاخت.
«کاتن» در خصوص مبادله زندانیان ایران و امریکا و پول پرداختی به ایران در ازای آزادی امریکایی‌ها مدعی شد: «ما همیشه از آزادی گروگان‌های امریکایی استقبال می‌کنیم. اگر آنها واقعاً پس از پرداخت ۶ میلیارد دلار باج از سوی جو بایدن به ایران آزاد شوند، این مماشات فقط باعث می‌شود که از دستاوردهای غیرقانونی برای حمله به نیروهای ما استفاده و از تروریسم حمایت مالی کنند و روسیه را مسلح کنند. این چرخه تنها زمانی متوقف خواهد شد که جو بایدن از رقصیدن با ساز ایران دست بردارد و پاسخ قاطعانه به تجاوزات آنها را آغاز کند.»
«مایک پمپئو»، وزیر خارجه جنایتکار دولت ترامپ نیز در واکنش به توافق تبادل زندانیان، در شبکه اجتماعی توئیتر با ابراز عصبانیت و خشم خود در قبال این رویداد مدعی شد: «آزاد کردن ۶ میلیارد دلار برای تهران آن هم فقط برای اینکه گروگان‌های امریکایی بتوانند به نوع دیگری از زندان بروند، معامله وحشتناکی است. ایران نباید از گروگان گرفتن امریکایی‌ها سود ببرد».

بخشی از یک تفاهم بزرگ‌تر؟
در ادامه واکنش‌ها، روزنامه «نیویورک تایمز» به نقل از دو مقام ارشد امنیتی رژیم صهیونیستی که نخواسته‌اند نام‌شان فاش شود، مدعی شده که تبادل اخیر بخشی از «تفاهم‌های گسترده‌‌تر» است که به صورت غیرمستقیم میان ایران و امریکا حاصل شده است. اما این ادعا در حالی مطرح شده که «جان کربی»، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید گفت که در حال حاضر گفت‌وگویی میان ایران و امریکا درباره بازگشت به برجام در جریان نیست. او در توضیح بیشتر افزود: «چیزی که حاصل شده یک گام مثبت است نه یک توافق تمام‌شده».

نقش‌آفرینی قطر
قدردانی مقام‌های امریکایی از قطر به عنوان تسهیل‌کننده این تبادل از نقش‌آفرینی اثرگذار این کشور در روند اجرای تفاهمات تهران و واشنگتن حکایت دارد. «محمد عبدالعزیز الخلیفی»، وزیر مشاور دولت قطر در گفت‌وگو با شبکه «الجزیره» با بیان اینکه قطر نقش مهمی در تسهیل گفت‌وگو بین واشنگتن و تهران داشت، تصریح کرد: «امیدواریم توافق واشنگتن و تهران منجر به توافق در پرونده هسته‌ای شود».
در همین حال وزارت خارجه کره‌جنوبی همزمان از گزارش‌ها درباره توافق ایران و امریکا برای تبادل زندانیان به شرط انتقال 6میلیارد دلار اظهار بی‌اطلاعی کرده و در بیانیه‌ای گفته است: «دولت ما از نزدیک با کشورهایی چون ایران و امریکا در تماس است تا مسأله دارایی‌های بلوکه شده را حل کند و امیدواریم این موضوع به طور دوستانه حل شود.»

صفحات
آرشیو تاریخی
شماره هشت هزار و دویست و پنجاه و سه
 - شماره هشت هزار و دویست و پنجاه و سه - ۲۱ مرداد ۱۴۰۲