آفرودسواران آفت را به جان جنگل‌های هیرکانی مازندران می‌اندازند؟
آتش قارچ زغالی به جان بلوط‌های بلند مازو
شهلا منصوریه
خبرنگار
آفت قارچ زغالی که به جان درختان بلوط زاگرس افتاده بود، مدتی است درختان بلوط بلند مازو در جنگل‌های هیرکانی گلستان را نیز درگیر خود کرده است. به گفته هادی کیادلیری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست علوم و تحقیقات، این آفت کم‌کم در حال گسترش به سمت جنگل‌های مازندران است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز با اذعان به این خبر، عدم اکسیژن‌گیری و نرسیدن املاح و مواد غذایی در سطح زیر خاک را عامل ضعیف شدن درختان و بروز این بیماری می‌داند. با وجود این، متأسفانه راه مطمئنی برای ریشه‌کنی این آفات در سال‌های گذشته پیشنهاد نشده است.
کارشناسان می‌گویند، بیماری زغالی یک بیماری ثانویه است. کیادلیری درخصوص ثانویه بودن این بیماری به «ایران» می‌گوید: ثانویه بودن آن به‌دلیل میزان بالای خسارت این بیماری نیست، بلکه این قارچ در جان درختانی که تحت فشارها و استرس‌های شدید مثل خشکی قرار گرفته‌اند، طغیان می‌کند. تغییرات آب و هوایی و اقلیمی، دخالت انسان در طبیعت و ضعف درختان از دلایل مختلف ایجاد این بیماری است. باید عوامل اولیه را که باعث این بیماری در خاک این منطقه می‌شود کنترل و مدیریت کنیم تا از بین برود.
اکوسیستمی به هم ریخته
طبق آخرین آمار حدود دو میلیون هکتار از درختان جنگل‌های زاگرس به این قارچ آلوده هستند. از عوامل شروع‌کننده این بیماری می‌توان به آفت برگ‌خوار اشاره کرد که اکنون در جنگل‌های شمال کشور هم لانه کرده و درختان را تحت استرس قرار داده‌اند. کیادلیری می‌گوید: وقتی چنین قارچی بروز می‌کند با مرگ‌ومیر زیاد درختان مواجه می‌شویم. این آفت در جنگل‌های زاگرس، فقط درختان بلوط را هدف قرار داده بود اما در جنگل‌های شمال علاوه بر درختان بلوط بلند مازو، به گونه‌های دیگر درختی مثل ممرز که حدود 30 درصد از درختان شمال را تشکیل میدهد، هم آسیب وارد می‌کند. او می‌گوید: این بیماری بیشتر در سایت‌هایی دیده می‌شود که گردشگران به همراه خودروهای خود در آنها حضور دارند. به همین جهت درختان جوان هم دچار این بیماری شده‌اند.
به گفته او بهره‌برداری بی‌رویه از زیستگاه، حضور و چرای بی‌رویه دام و کوبیدگی خاک، وجود خشکسالی و... باعث استرس درختان می‌شوند و به فوران قارچ زغالی منجر می‌شود. استان گلستان به‌دلیل خشکی و بارندگی کم، زودتر از جنگل‌های دیگر شمال کشور مبتلا شده است.
استراتژی درمان چیست؟
او اعتقاد دارد بسیاری از فشارها را نمی‌توان در کوتاه‌مدت از روی اکوسیستم‌ها حذف کرد و نیاز به برنامه بلندمدت است. یکی از کارها، حذف بخش‌های گردشگری بی‌قاعده و اجرای برنامه‌های فرهنگی قانون‌ساز است. به گونه‌ای که هیچ ساخت‌وساز و طرح و برنامه گردشگری، بدون تأیید سازمان منابع طبیعی در این عرصه‌ها اجرا نشود.
کیادلیری، کاشت گونه‌های مقاوم‌تر در مناطق را از دیگر راهکارهای علمی برای مبارزه با این آفت می‌داند.
چرا گردشگری بیش از همه چیز اثر دارد؟
کیادلیری، با بیان اینکه عوامل انسانی بیشتر از عوامل طبیعی زمینه‌ساز اصلی بروز آفات و بیماری‌هاست، می‌گوید: گردشگری و حضور غیرمسئولانه انسان‌ها در طبیعت، بیشتر از اقلیم و عوامل طبیعی روی بیماری این درختان تأثیر دارد. زیرا بلوط‌هایی که در شیب‌ها وجود دارند وضعیت بهتری نسبت به مناطق همسطح و صاف دارند.
به گفته او، تحقیقات نشان داده که گردشگران انبوه و بی‌ضابطه که در روزهای تعطیل و آخر هفته‌ها در این مناطق با خودروهای خود حضور دارند و خودروهای خود را داخل جنگل‌ها و زیر درختان می‌برند، بیشتر از اقلیم تأثیرگذار بوده‌اند.
این کارشناس مطالعات انجام گرفته از سوی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را کافی نمی‌داند ومی‌گوید: برای اینکه بتوانیم آفات و بیماری‌ها را دست‌کم در مناطق کانونی و بحرانی کنترل کنیم، نیاز به مدیریت مداوم دارد. هرچند نوع برخورد و مبارزه با آفات و بیماری‌ها در مناطق جنگلی، پیچیدگی‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد، اما اصولاً این بحث در زمستان فروکش می‌کند و فصل بهار و تابستان که بیماری طغیان می‌کند، همه دستپاچه می‌شوند.
خسارات قارچ زغالی
حمید سلامتی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان ابتلای درختان بلوط بلند مازو به این آفت را تأیید می‌کند و به «ایران» می‌گوید: حضور گسترده مردم و عدم نفوذ آب موجب شد که درختان ضعیف شوند.
به گفته او، در عرصه جنگل انواع آفات و بیماری‌ها وجود دارند اما درختان به‌دلیل مقاومت‌شان کمتر مورد تهدید و تهاجم قرار می‌گیرند اما وقتی که درخت به‌دلیل عدم اکسیژن‌گیری و نرسیدن املاح و مواد غذایی در سطح زیر خاک، ضعیف می‌شود، طبیعی است که بیماری‌های قارچی سراغشان می‌آید.
آنگونه که سلامتی می‌گوید: درختان در زمستان، به خواب می‌روند و به‌دلیل عدم فعالیت فیزیولوژیکی، آفت و بیماری، قدرت تکثیر، رشد و نمو ندارد اما در فصل بهار و تابستان این فعالیت زیاد می‌شود و امراض و آفات فعال می‌شوند و به همین جهت قدرت تکثیر پیدا می‌کنند.
او مبارزه با این بیماری‌ها را در جنگل مستلزم رعایت نکات بهداشتی و اصول محیط زیستی می‌داند و می‌گوید: جنگل، باغ کشاورزی نیست که هر موقع دلمان خواست هر نوع سمی که می‌خواهیم برای مبارزه و حفظ آنها استفاده کنیم. سعی می‌کنیم که تا حد امکان طبق دستورالعمل‌ها و برنامه‌هایی که سازمان گیاه‌پزشکی کشور می‌گوید، حرکت کنیم تا خسارت‌ها کمتر شود و مشکلات دیگری به وجود نیاید.
او سطح وسیع مبارزه با آفات و امراض را هم زمانبر و هم مستلزم مدیریت خاص خود می‌داند.
سلامتی از بازدیدهای میدانی کارشناسان مراکز تحقیقاتی و سازمان گیاه‌پزشکی خبر میدهد و می‌گوید: البته مبارزه شیمیایی در عرصه جنگل توجیه اقتصادی ندارد و به لحاظ محیط زیستی اشکالات خاص خودش را دارد و خیلی نمی‌شود مبارزه شیمیایی کرد اما روش‌های مبارزه بیولوژیک مثل تیمار و تقویت درختان برای رشد وجود دارند که با این ارگان‌ها تبادل نظر کارشناسی داشته‌ایم و سعی در مدیریت بیماری داریم.
او از هجوم آفت سوسک بلوط خوار خبر میدهد و سرمنشأ آن را برداشت‌های غیرمجاز و کندن پای درختان و از بین رفتن رطوبت و عدم زادآوری درختان می‌داند.
عواملی که در آینده جنگل‌های بلوط را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند.