این روزها ماجرای تخریب ساختمان‌های غیرمجاز خُلازیر تهران در منطقه 19 پایتخت یکی از بحث برانگیزترین مسائل مربوط به ساخت و ساز شده و برخی از آن با عنوان متروپل تهران یاد می‌کنند، هر چند که ابعاد آن با متروپل متفاوت است بخصوص که ماجرای متروپل به روابط فسادآلود مدیریت شهری آبادان با پیمانکار آن مربوط می‌شد ولی در قضیه تخریب ساختمان‌های غیر مجاز خلازیر، اتفاقاً این سلامت اداری بود که حکم تخریب و قلع و قمع بنا را از دادگاه دریافت کرد ولی اشتباهی که در اجرای حکم بود، فاجعه درگذشت و زخمی شدن تعدادی از شهروندان از جمله مأموران نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضایی اجرای احکام را رقم زد.
روشی که برای تخریب ساختمان غیر مجاز استفاده شده بود، باعث ریزش ساختمان غیر مجاز و تخریب ساختمان‌های مجاور آن که آنها نیز نیمه کاره بودند شد و این ریزش دومینووار چند ساختمان در دست ساخت، حتی مجال فرار را برای ناظران شهری و نیروهای انتظامی باقی نگذاشت برخی کارشناسان می‌گویند این روش تخریب در اجرای احکام مشابه هم در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت.
رضا نفیسی مدیرکل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت راه و شهرسازی نیز در این خصوص در گفت‌و‌گو با «ایران اقتصادی» به عدم توجه به روش‌های استاندارد تخریب ساختمان اشاره و بیان کرد: جلوگیری از ادامه ساخت یا تخریب ساخت و سازهای غیرقانونی در حیطه وزارت راه و شهرسازی نیست و مدیریت شهری مسئولیت اجرای آن را بر عهده دارد.
البته حوادث ساختمان‌های غیر مجاز تنها محدود به اتفاق خلازیر نیست و شاید شاخص‌ترین آن تخریب ساختمان پلاسکو در دی ماه 1395 باشد که در پی آتش سوزی در این ساختمان و سرایت آتش به ستون سازه و ذوب شدن آن، ریزش کل ساختمان علی رغم تلاش نیروهای آتش‌نشانی برای خاموش کردن آتش رقم خورد. اتفاقی که گرچه به تهیه لیستی از سوی نهادهای مربوطه با محوریت سازمان آتش‌نشانی تهران در خصوص ساختمان‌های ناایمن انجامید، اما هنوز از اذهان بسیاری از مردم پاک نشده است. پیشتر هم کارشناسان آتش‌نشانی تهران از ۳۳ هزار ساختمان ناایمن با ضرایب ناایمنی متفاوت بازدید کرده بودند؛ اما از این تعداد ۱۲۹ ساختمان پرخطر در تهران وجود داشته که برخی از آنها اقدام به ایمن‌سازی کرده و در حال حاضر تعداد این ساختمان‌ها به زیر ۱۰۰ سازه رسیده است.
مدیر عامل سازمان آتش‌نشانی شهر تهران اوایل خرداد امسال از ارسال لیست ساختمان‌های ناایمن پایتخت به مراجع قضایی خبر داده بود. هر چند که اسامی تعدادی از این ساختمان‌های ناایمن در اختیار ایرنا قرار داده شده بود که امثال پاساژ میری ۱، مجتمع تجاری اداری خلیج فارس، ساختمان پیروزی، بازارچه سنتی ستارخان، گل افشان، مجتمع خلیج فارس ۲، ساختمان هرمزان، مجتمع تجاری یادگار، مجتمع تجاری و پارکینگ توحید، برج بهاران، اداره مالیات غرب تهران و مرکز خرید سپهر، شرکت جار، بیمارستان حضرت رسول اکرم، پاساژ ناهید، مجتمع اداری و تجاری بم، ساختمان افرا، پاساژ فجر، مجتمع تجاری و مسکونی ولیعصر، برج نگین رضا، انبار نفت شهران، مجتمع فرهنگی، ورزشی و تفریحی ارم، ساختمان جهاد کشاورزی، بازارچه سنتی ستارخان، بیمارستان امام خمینی(ره)، بیمارستان لولاگر، پاساژ مهستان، ساختمان علاء الدین، کارخانه ارج، مجتمع تجاری بام لند، بیمارستان‌های سینا و بیمارستان بوعلی، مجتمع ونک پارک، ساختمان ذوب آهن، پاساژ کویتی‌های انقلاب، ساختمان ابتکار، شرکت بستنی پاک، انبار خانه کارگر، مرکز تجاری افرا، سرای وحید، سرای حاج ملاعلی، پاساژ حمام قبله، پاساژ رضوی، پاساژ و سینما اروپا، پاساژ گراند هتل، سرای سید ولی، سرای اتفاق، پاساژ شناسا، پاساژ زورخانه، پاساژ وحدت، پاساژ بلور، سرای باغچه (علی گوله)، سرای رشتی، پاساژ طلازاده، پاساژ صفوی، پاساژ امین، پاساژ علمی، بیمارستان طرفه، مجتمع‌های تاکسیرانی، مرکز گل شهید محلاتی، بنکداری خوانساری، انبار چای، ساختمان مسکونی امام رضا(ع)، بازار گل امام رضا، شهرک بروجردی، مجتمع مسکونی ابوالفضل، درمانگاه سلیم، پاساژ بهاران، پاکسان، زیره کفش نصیری‌زاده، پاساژ یکتا موسوی، بیمارستان شهدای یافت آباد، بیمارستان فیاض بخش، شرکت تکنو صنایع، خوابگاه دانشگاه شریعتی، خوابگاه دانشگاه شاهد، پاساژ زنجانی، مجتمع ۲۲ بهمن، تالار طوبی، مجتمع مسکونی بهار، مجتمع مسکونی ارکیده، مجتمع ارم، مجتمع مسکونی گلستان، مجتمع مسکونی تجاری امین، مجتمع مسکونی ولیعصر، مجتمع مسکونی رازی، مجتمع مسکونی خاتم الانبیاء، کارخانه ارج، هلدینگ خودکفایی آزادگان، شرکت صنایع نساجی هلال ایران، سازمان اموال تملیکی، مجموعه انبارهای شهید حدادی و مجتمع اداری تجاری طوبی در فهرست ساختمان‌های ناایمن قرار دارد.
احمد وحیدی وزیر کشور هم پس از ریزش ساختمان خلازیر اعلام کرد صاحبان ساختمان‌های ناایمن اگر در مدت زمان مشخص به دستور ستاد بحران تمکین نکردند به دادستانی معرفی خواهند شد. فعلاً بنای اعلان عمومی اسامی ساختمان‌ها را نداریم. بنای ما این است که در قدم اول به دستگاه‌های مربوطه که متولی هر یک از این ساختمان‌ها هستند اعلان شود.
به گفته وزیر کشور، موضوع ساختمان‌های ناایمن به همه کلانشهرها مربوط است. پس از اینکه ارزیابی ما در خصوص ساختمان‌های ایمن به اتمام برسد در ابتدا به صاحبان این ساختمان‌ها اعلام خواهد شد برای اینکه ظرف مدت زمانی مشخص اقدام به رفع مشکل ساختمان کنند و اگر در مدت زمانی مشخص به دستور ستاد بحران تمکین نکردند به دادستانی معرفی خواهند شد.
علی کریمی رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران هم با تأیید بدون پروانه بودن ساختمان‌هایی که در خلازیر تخریب شده‌اند، گفته است: بعد از اینکه نهادهای قانونی دستور تخریب، جمع‌آوری و قلع و قمع را دادند در زمان تخریب این اتفاق روی داد و ساختمان‌هایی که غیراصولی در حال ساخت بود به‌صورت غیراصولی تخریب شدند و منجر به این فاجعه و فوت تعدادی شد.
وی افزود: وقتی نهادهای متخصص در این کار مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان در بخش طراحی، نظارت و اجرا حذف و به هر دلیلی نادیده انگاشته می‌شوند در چنین شرایطی برخی شهروندان بدون اخذ مجوز شهرداری و بدون نظارت اقدام به ساخت و ساز می‌کنند که نتیجه آن همین می‌شود. تخریب یک ساختمان یک دانش است؛ در زمینه تخریب در دنیا آکادمی و کارگاه‌هایی وجود دارد و در ایران نیز ما آمادگی داریم برای تخریب ساختمان‌ها به شهرداری‌ و وزارت راه و شهرسازی کمک کنیم. همین الان با وجود اینکه در برخی شهرها از سامانه‌ها و سیستم‌های مهندسی اشخاص دارای پروانه استفاده می‌کنیم، در بخش‌هایی مانند مجری از مهندسان دارای صلاحیت استفاده نشده و ساختمان‌سازی غیراصولی توسط افراد فاقد صلاحیت ساخته می‌شود.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان می‌گوید: همواره بعد از هر اتفاقی که در حوزه ساخت و ساز رخ می‌دهد، تازه به فکر پیشگیری از وقایع بعدی می‌افتیم؛ پس از زلزله رودبار و منجیل قانون نظام مهندسی ساختمان را اجرا کردیم. ساختمان پلاسکو دچار حریق شد به فکر مبحث 22 مقررات ملی ساختمان و نگه‌داشت آن افتادیم. پس از متروپل به این فکر افتادیم در ساخت و ساز از افراد دارای صلاحیت استفاده کنیم!
همچنین امیدرضا ریاحی، دبیر سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران گفت: تخریب نکردن یکباره بویژه در محیط‌های شهری اصول مهم و اصلی در ساخت وساز است، بر این اساس تخریب اصولی نیازمند درک و دانش سازه‌ای است و باید با برنامه و توسط اشخاص ذیصلاح صورت پذیرد.
به گفته دبیر سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران، برای تخریب در ابتدا باید ساختمان مدنظر، ساختمان‌ها و تأسیسات مجاور و محیط اطراف توسط اشخاص دارای صلاحیت مورد بازدید و بررسی قرار گیرد و خطرات آنها شناسایی و ارزیابی شود و بر اساس آن یکی از روش‌های تخریب دستی یا مکانیکی انتخاب و برنامه عملیاتی تخریب تهیه و تدوین شود‌.
وی افزود: برای انجام عملیات تخریب ضروری است اصول ایمنی مندرج در مقررات و آیین‌نامه‌ها از جمله مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، آیین‌نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی و نشریه شماره ۵۵ سازمان برنامه و بودجه توسط پیمانکاران و عوامل دارای صلاحیت رعایت شود و همچنین نظارت بر این فرایند توسط مهندسان ناظر مجرب صورت پذیرد. دبیر سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت: یکی از اصول مهم ایمنی، عدم انجام تخریب‌ ساختمان به‌صورت یکباره و کلی بویژه در محیط‌های شهری است. به نظر می‌رسد با موضوع فاجعه خلازیر، احتمالاً قرار است از این پس تخریب ساختمان‌ها با حضور افراد صاحب صلاحیت در حوزه تخریب اجرا شود، این در حالی است که در بسیاری از کشورها، تخریب ساختمان‌ها به روش‌های مدرن‌تری اجرا می‌شود که در ایران به متخصصان آموزش داده نشده است.