ساختار حرفه‌ای نشر
مدیر عامل و شورای محتوایی
حاتم ابتسام
پژوهشگر حوزه نشر
هر انتشاراتی سوای مدیرعامل و هیأت مدیره نشر یک شورای محتوایی در جایگاه عقل منفصل نیاز دارد. این فرق اساسی اداره و ستاد یک نشر با دیگر مؤسسات و سازمان‌هاست. اینکه علاوه‌بر هیأت‌مدیره و مدیرعامل و معاونانش یک شورای فکری در ساختار خود دارد.شأن این شورا مشاوره یا جلسه‌گرفتن‌های زینتی نیست و اتفاقاً نتایج خروجی این شوراست که به شکل عینی و ملموس به محصول تبدیل می‌شود.
معمولاً مثل باقی مؤسسات شورای مؤسس یک نشر را تأسیس و اعضای هیأت‌مدیره آن را تعیین و اهداف محتوایی و چشم‌انداز را فهرست می‌کند. اعضای هیأت مدیره نیز علاوه بر تکمیل و جزئی‌کردن آن اهداف اسناد بالادستی را می‌نویسند و مدیرعامل را انتخاب می‌کنند. این اسناد مشخص می‌کند چه آدمی‌باید مدیرعامل نشر باشد. از اینجا به بعد در دیگر مؤسسات و شرکت‌ها این مدیرعامل و مصوبات و طرح و برنامه‌ها و بودجه‌ای است که برای اجرایی‌شدنش می‌خواهد. در نشر ماجرا کمی‌فرق می‌کند و مدیرعامل به یک دست راست برای اجرایی شدن کارهای محتوایی و تولید محصول و به یک شورای محتوایی برای کارشناسی و راهبری نیاز دارد. البته شاید مدیرعاملی کار را گروهی و شورایی نداند و برای چنین کاری فقط از یک نفر کمک بگیرد. اما اصل جایگاه این شورا سر جایش هست. در ساده‌ترین تعریف شورای نشر همان کارشناسانی هستند که به مدیر برای تصمیم‌سازی در انتشار کتاب کمک می‌کنند.
مدیرعامل در هر شرکتی وظایف معین و مشخصی دارد. در نشر هم همین وظایف پابرجاست. وظایفی همچون مدیریت عملیات اصلی شرکت، نظارت بر بودجه، همکاری با سایر مدیران و هیأت مدیره و گزارش به ایشان، تصویب قراردادهای همکاری کلان و بیرون‌شرکتی، رصد و آگاهی از عملکرد نیروها، تغییرات وضعیت و پیشرفت پروژه‌های اصلی، تعیین و اجرای استراتژی‌های مدیریتی برای بهبود عملکردها و.... علاوه بر این وظایف مرسوم که وقت و توان زیادی هم از مدیرعامل می‌گیرد، تولید محتوا به معنای عام و تولید کتاب به معنای خاص وظیفه اساسی یک مدیرعامل نشر است. همان مدیریت عملیات شرکت که ای بسا در میان این‌همه کار کمتر دیده شود. اما مدیرعامل در ساختار حرفه‌ای نشر برای این کار دو بازوی قدرتمند و مهم دارد. یکی شورای محتوایی که خودش افراد آن را منصوب می‌کند و دیگری مدیر فرهنگی که نقش معاون اصلی او را دارد و معمولاً با نظر شورای محتوایی تعیین و منصوب می‌شود. در ادامه به نقش و وظایف کارکرد شورای محتوایی می‌پردازیم و در نوشتار بعدی از مدیر فرهنگی می‌گوییم.
وظایف شورای محتوایی
شورای محتوایی آن بخشی از انتشارات است که کتاب‌ها را می‌خواند و برای انتشار و چگونگی انتشار تصمیم می‌گیرد.کتاب‌هایی که می‌بینیم یا از اساس در خود نشر برای تألیف و ترجمه‌شان تصمیم‌سازی شده یا از بیرون نشر به آنها سپرده شده است. در هر دو صورت این شورای محتوایی است که تصمیم می‌گیرد چه کتابی منتشر شود. بازوی اجرایی این تصمیم‌ها و کسی که باید پیگیر عملیاتی‌شدن این مصوبات باشد شخص مدیر فرهنگی است. کسی که با دبیران درون نشر و پدیدآورندگان نشر در ارتباط است. مدیر فرهنگی در نهایت باید به شورای محتوایی و مدیرعامل گزارش بدهد.
شورای محتوایی نشر بر اساس اهداف و چشم‌اندازهای نشر مسیرهای مصداقی و روشنی را تعیین می‌کند و به مدیرعامل نشر یا مدیر فرهنگی (معاون فرهنگی / سردبیر نشر) ابلاغ می‌کند و می‌سپارد که چه کتاب‌هایی با چه کیفیت و کمیتی دربیاورند و چگونه منتشر کنند. شورای محتوایی که شورای نشر هم خوانده می‌شود، درباره هر کتاب وارده‌ای هم تعیین تکلیف می‌کند که مثلاً این کتاب خلاصه شود، بازنویسی شود یا مفصل‌تر نوشته شود. مدیر فرهنگی نیز آن را به دبیرها می‌دهد و گزارش کار از ایشان می‌خواهد.
کارکرد شورای محتوایی
شورای محتوایی به کارهای محتوایی یک نشر هویت می‌دهد و مسیر آن را مشخص و راهبری می‌کند. اعضای این شورا که از اهالی ریشه‌دار و اصیل کتاب هستند، با نگارش سندهای محتوایی و طراحی محصول روند کاری یک نشر را سروشکل می‌دهند و مقدمات تولید کتاب‌های مناسب و رد کتاب‌های نامناسب را پایه می‌‌گذارند. ناشرانی که شورای محتوایی ندارند، از جرگه ناشران حرفه‌ای خارج‌اند و بیشتر چاپخانه‌اند تا نشر. ناشری که با مصوبات شورا کار کند، تکلیفش با خودش، مخاطبش، رقبایش، همکارانش و پدیدآورندگانش مشخص است.