واکاوی تحولات مثبت اخیر در رابطه تهران و باکو از منظر نگاه تحلیلگران خارجی حوزه قفقاز
کریدور شمال- جنوب؛ دلیلی برای عبور از اختلاف
رابطه ایران و جمهوری آذربایجان توسعه می‌یابد «آندری آرشف»، محقق قفقاز و کارشناس بنیاد فرهنگ راهبردی هرچند نگاه بدبینانه‌ای به تحولات پیش‌رو در منطقه قفقاز جنوبی دارد اما معتقد است که روابط ایران و آذربایجان دریک روند قابل پیش‌بینی توسعه می‌یابد. او می‌گوید: «این تنش‌ها اولین‌بار نیست که با گرم شدن جایگزین می‌شود. اما در شرایطی از آشفتگی بین‌المللی و منطقه‌ای و با فعالیت فعال ساختارهای غیردولتی و سازمان‌های اطلاعاتی، دور جدید از وخامت اوضاع اجتناب ناپذیر خواهد بود.
ایران و جمهوری آذربایجان فقط همسایه نیستند؛ بلکه کشورهایی هستند که از نظر تاریخی، دینی و حتی قومی به هم نزدیک هستند. این را «ولادیمیر ساژین»، خاورشناس مشهور روس می‌گوید و با اشاره به اینکه در ایران طبق اعلام منابع مختلف بین 20 تا 30 درصد جمعیت آذربایجانی قومی زندگی می‌کنند، می‌افزاید: «دوره‌های نزدیکی و اعتماد متقابل با دوره‌های تنش و سوء ظن در روابط این کشورها آمیخته شده است». او معتقد است: «باکو و تهران نمی‌خواستند روابط دوجانبه را بر هم بزنند. وابستگی متقابل دو کشور زیاد است، از جمله روابط نزدیک اقتصادی و همچنین تماس‌های خانوادگی بسیاری از شهروندان دو کشور؛ 18 تا 25 میلیون آذربایجانی در ایران زندگی می‌کنند. من فکر می‌کنم که نیروهای خارجی مرتبط با درگیری در قفقاز جنوبی نیز می‌توانند، به آشتی این دو کشور کمک کنند». این کارشناس تأکید می‌کند اول از همه، ما در مورد روسیه صحبت می‌کنیم که روابط خوبی با هر دو طرف دارد. به‌حق می‌توان گفت که با‌وجود همه دشواری‌ها و اختلافات سیاسی، جمهوری‌اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به همزیستی مسالمت‌آمیز و دوستانه پایبند هستند و مسیر رسیدن به تفاهم مشخص شده و باز است. «ساژین» در ادامه می‌افزاید: «با وجودی که تناقضات زیادی در روابط ایران و آذربایجان انباشته شده است، کشورهای همسایه منافع مشترک بسیاری دارند، از جمله ایجاد کریدور حمل و نقل شمال- جنوب که روسیه نیز در آن مشارکت دارد، می‌تواند زمینه همگرایی را بیشتر کند و مانع از آن شود که تنش‌ها به جنگ تبدیل شود».
علاقه باکو به تنوع‌بخشی در روابط
«ایرینا فدوروا»، تحلیلگر مرکز مطالعات کشورهای خاورمیانه و انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه هم به وضعیت ژئوپلیتیک منطقه و گره‌خوردگی منافع ایران، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه اشاره می‌کند و می‌گوید: «باکوعلاقه‌مند به تنوع‌بخشیدن به روابط سیاست خارجی است، بنابراین مخالف بهبود روابط با ایران نیست».
او اما نقش و نفوذ رژیم صهیونیستی در ساختارهای سیاسی دولت جمهوری‌آذربایجان را یک عامل مهم در پیچیده شدن رابطه تهران و باکو می‌داند و می‌گوید: «فعالیت اسرائیل قطعاً ایران را نگران می‌کند. اسرائیل می‌تواند، خاک ایران را از خاک آذربایجان شناسایی کند. برای این کار، به‌عنوان مثال، از ایستگاه‌های رادار یا پرتاب پهپادهای خود استفاده
می‌کند.
از سوی دیگر، چند میلیون آذری در ایران زندگی می‌کنند که برخی در باکو اعلام می‌کنند که «مردم باید متحد باشند».
بنابراین اسرائیل می‌تواند، ازارتباطات خود برای تحریک احساسات جدایی‌طلبانه استفاده کند».
«فدوروا» با اشاره به این موضوع چالش‌برانگیز در رابطه میان ایران و آذربایجان معتقد است که علاقه‌مندی این کشور برای حفظ مناسباتش با کشورهای اثرگذار و ذی‌نفوذ که بویژه در همسایگی‌اش قرار دارند، سبب شده تا دو کشور در هفته‌های اخیر روندی مبتنی بر کاهش تنش
درپیش گیرند.