زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

تعطیلی دو روزه کشور که به‌دنبال گرمای بالای تابستان اتفاق افتاد، جمع بالایی از شهروندان ایرانی را مسافر جاده‌های منتهی به شهرهای شمالی کشور کرد. تنها طی چهارشنبه و پنجشنبه 5 میلیون و نیم مسافر در مراکز اقامتی رسمی گیلان و مازندران ساکن شده‌اند. اقامت در ویلاهای شخصی، خانه‌مسافرهای غیرمجاز و خانه‌های روستایی خارج از این آمار است و با توجه به قیمت بالای ‌مراکز اقامتی رسمی، می‌توان حدس زد که تعداد بالایی از گردشگران داخلی به سمت مراکز اقامتی غیر رسمی رفته‌اند. همان‌طور که «روح‌الله سلگی» معاون سیاسی استانداری هم تعداد این گردشگران را تنها در مازندران 5 میلیون نفر اعلام می‌کند؛ یعنی دوبرابر میزان اقامت‌های رسمی. او از نحوه اقامت آنها به‌عنوان اقامت در «خانه دومی‌ها» یاد می‌کند. خانه دومی‌ها اصطلاحی است برای ویلاهای بدون شناسنامه که صنعت گردشگری از آن به اقامتگاه‌های غیرمجاز یاد می‌کند. براساس آمار استانداری مازندران، این استان تنها در دو روز میزبان نزدیک به 8 میلیون مسافر بوده است.
 این عدد واکنش دو گروه را در پی داشته است. گروهی از فعالان حوزه گردشگری که این عدد را نشانه‌ عدم حذف سفر از سبد خانوارها دانستند و گروهی از فعالان حوزه محیط زیست هم نسبت به افزایش زباله در شهرهای شمالی به‌دنبال ورود این جمعیت واکنش نشان دادند.
ولی جهانی مدیرکل میراث فرهنگی گیلان در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها از اقامت بیش از ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر شب- مسافر در این استان خبر می‌دهد و می‌گوید: طی دو روز تعطیلات گذشته ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار مسافر و گردشگر وارد استان شده‌اند.
گردشگر از نگاه صنعت گردشگری مسافری است که در مراکز اقامتی اسکان می‌یابد و بیش از یک شب در آن مرکز می‌ماند. براساس آمارهای «ولی جهانی» در مازندران ۳۵۵۴ تأسیسات گردشگری و ۱۵۶ بومگردی فعال وجود دارد.
حضور نزدیک به 8 میلیون مسافر در مازندران باعث شد تا معاون استانداری از آمادگی مراکز درمانی خبر دهد و از تأمین نان، سوخت و گوشت و دیگر فرآورده‌های غذایی سخن به میان بیاورد.
میزبانی آستارا از مسافران
گیلان هم میزبان تعداد بالایی از گردشگران داخلی بود تا شهرستان مرزی و ساحلی «آستارا» پذیرای تعداد بالایی از مسافران علی‌رغم داغ بودن خود این استان باشد. این ساحل بیشتر میزبان مسافرانی از آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل بود. همچنین مسافرانی که قصد بازدید از مناطق شمال غرب کشور بخصوص استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را دارند و از مسیر گیلان به این استان‌ها سفر کردند. آستارا بر اساس آمارهای موجود از دهه 90 در ردیف 20 شهر گردشگرپذیر کشور قرار دارد.
گرمازدگی در شمال
گرما البته دست از سر مسافران شمال برنداشت. تابستان در شمال آنقدر گرمتر از بسیاری از شهرها بود که مسئولان نسبت به گرمازدگی در ساحل بندرانزلی به مسافران هشدار دادند و از آنها خواستند تا از چادرزدن در سواحل خودداری کنند. در سواحل به مسافران یادآور شد که صبح‌ها تا قبل از تابش مستقیم آفتاب و عصرهای خنک تن به آب بزنند و قبل از تاریک شدن هوا از آب بیرون بیایند. جمعیت هلال احمر هم در برخی موارد به داد مسافرانی رسید که از گرمای شهرهای خود فرار کرده بودند و در شهرهای مقصد گرمازده شدند.
پسماند در جنگل‌های شمال
پسماند جنگل‌های شمال موضوعی است که سال‌هاست دولت‌های مختلف را به خود مشغول داشته است. عدم بازیافت و ورود گردشگران بویژه از استان‌های نزدیک به استان‌های شمالی مثل تهران باعث شد تا هماره حضور گردشگران به یک دغدغه محیط زیستی در شمال تبدیل شود. حضور بالای گردشگران، بسیاری از جوامع بومی را هم به سمت تبدیل جنگل به زمین کشاورزی و زمین کشاورزی به ویلا برد تا جنگل‌های کشور از سوی آنها در معرض تخریب قرار بگیرند. از سویی دیگر به یکی از دغدغه‌های فعالان صنعت گردشگری تبدیل شدند. فعالان انتظار دارند گردشگران در مراکز اقامتی رسمی سکنی گزینند نه مراکز غیررسمی. حنیف‌رضا گلزار کارشناس ارشد آب و خاک در واکنش به حضور دو و نیم میلیونی گردشگران تنها در مراکز اقامتی رسمی مازندران می‌گوید: «تعطیلی 72 ساعته این هفته گذشته، 2‌و‌نیم‌ میلیون مسافر را راهی مازندران کرد. این یعنی در این سه روز دست‌کم 12 هزار تن «پسماند مازاد» و 1.2 میلیون مترمکعب «پساب مازاد» در این استان تولید شده که باید در جنگل‌ها و رودخانه‌ها رهاسازی شود.»
او می‌پرسد با بهره‌برداری از آزادراه تهران-شمال چه خواهد شد؟ آبفای مازندران نیز از ویلاداران و مسافران خواسته تا استخرها را از آب آشامیدنی پر نکنند تا این موضوع هم به یکی از دغدغه‌های دوران کم‌آبی تبدیل شود.
«بهزاد برارزاده» مدیرعامل آب و فاضلاب مازندران می‌گوید: «با توجه به مدیریت مصرف آب در روز‌های تعطیل و حضور مسافران به مناطق مختلف شرق و غرب استان و اسکان در ویلاها، لازم است مسافران در مصرف آب صرفه‌جویی ‌و از پُر کردن استخر با آب آشامیدنی پرهیز کنند.»
همین موضوع‌ها باعث شد تا در سال‌های گذشته هماره بحث درباره مدیریت توزیع سفر به‌ وجود بیاید. مدیریتی که بتواند گردشگر را به سمت سایر استان‌ها ببرد و بار را از روی دوش محیط زیست و منابع طبیعی استان‌های شمالی بردارد. این موضوع در سال‌های گذشته توانست بخشی از گردشگری را با جاذبه‌های سایر نقاط کشور آشنا سازد اما هرگز نتوانست مسیرهای منتهی به شمال را خلوت کند. الان هم به نظر می‌رسد با توجه به گرانی‌‌ها همچنان شهروندان ترجیح می‌دهند سفر با ماشین به مقاصد نزدیک را تجربه کنند. استان‌های شمالی مقصد نزدیک برای پایتخت با جمعیت بیش از ده میلیون است تا پایتخت‌نشین‌ها با خودرو خود و یک چادر بتوانند آخر هفته را در آن بگذرانند اما آیا محیط زیست و منابع طبیعی این استان‌ها توان پذیرایی از این جمعیت روزافزون را دارد؟!

بــــرش

همان‌طور که «روح‌الله سلگی» معاون سیاسی استانداری هم تعداد این گردشگران را تنها در مازندران 5 میلیون نفر اعلام می‌کند؛ یعنی دوبرابر میزان اقامت‌های رسمی. او از نحوه اقامت آنها به‌عنوان اقامت در «خانه دومی‌ها» یاد می‌کند. خانه دومی‌ها اصطلاحی است برای ویلاهای بدون شناسنامه که صنعت گردشگری از آن به اقامتگاه‌های غیرمجاز یاد می‌کند.