گزارشی از نغمه ماندگار عاشورایی با نوای سلیم مؤذن‌زاده
نوحه «زینب زینب» چگونه ماندگار شد؟
طی سده‌هایی که از وقوع حادثه کربلا می‌گذرد شاعران بسیاری در آثارشان عشق خود به سیدالشهدا(ع) را نشان داده‌اند. در این بین برخی اشعار در همراهی مداحان، فرصتی برای ماندگاری هرچه بیشتر یافته‌اند. مداحی «زینب زینب» از بهترین مصادیق این گفته است؛ روضه‌ای با صدای زنده‌یاد سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی، در وصف بزرگی حضرت زینب(س) به زبان آذری که اغلب ایرانیان، فارغ از اینکه به این زبان تسلط دارند یا نه، به آن گوش سپرده‌اند.
در اردبیل همه شیفته مؤذن‌زاده بودند
با وجود همه شهرتی که این نوحه بویژه در دهه عزاداری محرم از آن خود ساخته کمتر کسی از مردم عادی درباره شاعرش اطلاعاتی دارد؛ شعر این مداحی از سروده‌های سیدمحمدتقی سیفی شاعر اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است. سیفی پیش‌تر در گفت‌وگویی تصویری در فضای مجازی گفته است: «من از دوازده سالگی شعر گفتن را شروع کردم. راهی که به مرور آن را ادامه دادم. با اینکه در ابتدا با صناعات ادبی و قافیه و... آشنایی نداشتم اما وزن و قافیه شعرها را درست می‌گفتم و همین باعث شد که بفهمم استعداد شعر گفتن دارم.»
سیفی از همان ابتدا شعر گفتن را در حوزه آیینی شروع می‌کند. او هرگز استادی برای یادگیری فنون ادبی نداشته، هرچند در خانواده‌ای علاقه‌مند به ادبیات پرورش پیدا می‌کند. پدرش به رغم برخورداری از تحصیلات مکتب‌خانه‌ای با برخی از آثار شاخص ادبیات کلاسیک فارسی آشنا بوده و همین می‌شود که با نقد اشعار فرزندش به او در این راه کمک می‌کند.
آن‌طور که سیفی خودش تأکید دارد، از سال‌های جوانی با شعرهایی که برای امام حسین(ع) و اهل بیت می‌سروده در بین علاقه‌مندان معرفی می‌شود. او درباره ماجرای آشنایی‌اش با زنده‌یاد مؤذن‌زاده گفته است: «در اردبیل همه شیفته زنده‌یاد مؤذن‌زاده بودند؛ استاد را از همان بچگی می‌شناختم و من هم علاقه‌مند به ایشان بودم. آن زمان شعرهای من در هیأتها استفاده می‌شد؛ دهه پنجاه، شاید هم پنجاه و خرده‌ای بود که با استاد مؤذن‌زاده آشنا شدم. هرازگاهی از من هم شعر می‌گرفتند. در این بین دوستی و رفاقت‌مان هم به مرور بیشتر شد تا چهار- پنج سال که گذشت درخواست‌های بیشتری حتی از سوی هیأتها برای شعرهایم داشتم. اوایل سال 61 ایشان شخصاً سراغم آمد، صحبت‌هایی کردند. گفتم نگران نباشید، هر هفته‌ای که در مسجد حاج مجید برنامه‌ای بود من شعرش را تأمین می‌کنم. به قولم هم عمل کردم و برای چهار سال متوالی طبق وعده‌مان به او شعر رساندم.»
این شاعر اهل‌بیت، مؤذن‌زاده را فردی ساده‌زیست و متعهد به اصول اخلاقی معرفی می‌کند. از کشور آذربایجان گرفته تا ترکیه و حتی در هندوستان او را می‌شناسند. من نقل‌قول‌های زیادی از دوستان شنیده‌ام که نوای نوحه مؤذن‌زاده به نقاط مختلفی از جهان، حتی به کشورهای اروپایی هم رسیده است. این سروده سیدمحمدتقی سیفی را مداحان دیگری از جمله حسین طاهری هم خوانده‌اند؛ اما هیچ‌کدام به اندازه کار زنده‌یاد مؤذن‌زاده ماندگار نشده‌اند. مؤذن‌زاده متولد مهر 1315 بود. او افزون بر ترکی‌آذربایجانی به فارسی و عربی هم نوحه می‌خواند و بر این زبان‌ها نیز تسلط داشت. پدرش عبدالکریم، نخستین مؤذن رادیوی ایران بود و برادرش رحیم هم از مؤذنان شناخته شده به شمار می‌آمد. سلیم مؤذن‌زاده در سال‌های جوانی و میانسالی در دهه محرم، در مساجد و حسینیه‌های اردبیل و تبریز و در دهه‌های آخر عمرش نیز در مساجد تهران نوحه‌خوانی می‌کرد. وی با آنکه زندگی‌اش را وقف نغمه‌خوانی برای امام حسین(ع) کرده بود و طی سال‌های زندگی نوحه‌های متعددی خوانده بود اما برای روضه مشهور «زینب زینب» جایگاه به مراتب متفاوت از دیگر کارهای خود قائل بود، آنچنان که در سال‌های پایانی زندگی‌اش در مراسم توصیه کرد که او را با نوای زینب زینب تشییع کنند. وی بعد از 6 دهه مداحی، دوم آذرماه سال 1395 با زندگی وداع گفت.
مؤذن‌زاده اعجوبه‌ای کم‌نظیر
برخی چهره‌های شناخته شده این عرصه، برای مؤذن‌زاده اردبیلی جایگاهی همچون جایگاه استاد عبدالباسط در مداحی قائل هستند و توانایی او در ساعت‌ها مداحی مداوم در اوج و حنجره‌اش را از عجایب روزگار می‌دانند. زنده‌یاد مؤذن‌زاده در عرصه‌هایی همچون مولودی‌خوانی، اذان و قرائت قرآن مجید نیز از چهره‌های شناخته شده بود، آنچنان که از وی به عنوان یکی از مطرح‌ترین افراد در جهان اسلام یاد می‌کنند.
از نکات قابل توجه درباره مؤذن‌زاده می‌توان به آشنایی با ردیف و گوشه‌های موسیقی اشاره کرد. در خاطرات وی صحبت از دیدارها و آموزه‌هایی است که از محضر چهره‌های شاخص موسیقی همچون جلیل شهناز و تاج اصفهانی کسب کرده بوده است. او در سفرهای متعددش به کشور آذربایجان مراوداتی هم با هابیل علی‌اف و آقاخان عبدالله‌اف داشته و تحسین آنان را نیز برانگیخته بوده است. مؤذن‌زاده همواره بر ضرورت برخورداری مداحان از دوره‌های آموزشی تأکید داشت. گفتنی است که در شعر این نوحه، هم به مصیبت وارده بر حضرت زینب توجه شده و هم شاعر در آن حقیقت وجودی این بانوی ارجمند اسلام را با مخاطبان به اشتراک گذاشته است. عباراتی همچون «روح با ایمان»، «نشان زهرا(س)» و «محبوبه جانان» در وصف زینب کبری(س) مبین حقیقت وجودی آن بانوی بزرگ اسلام است که در شعر وجود دارد و در کنار آن، ام‌المصائب بودن آن حضرت در عباراتی همچون «درد آشنا»، «غرق بلا» و «قهرمان غم» تجلی یافته است.
بــــرش
سیفی از همان ابتدا شعر گفتن را در حوزه آیینی شروع می‌کند. او هرگز استادی برای یادگیری فنون ادبی نداشته، هرچند در خانواده‌ای علاقه‌مند به ادبیات پرورش پیدا می‌کند. پدرش به رغم برخورداری از تحصیلات مکتب‌خانه‌ای با برخی از آثار شاخص ادبیات کلاسیک فارسی آشنا بوده و همین می‌شود که با نقد اشعار فرزندش به او در این راه کمک می‌کند.