خسارت بسیار سنگین خشکسالی و تغییر اقلیم به مراتع و مرتع داران دشت کاشان
تمدن ۸ هزار ساله ایران مرکزی می‌‌خشکد
علی خالوئی
کارشناس منابع طبیعی کاشان
خشکسالی، فرونشست، تغییر اقلیم، کاهش شدید رطوبت هوا (کمتر از ۱۰ درصد) و افزایش چندین برابری ریزگردها، این روزها بلای ساکنین تمدن سیلک(تمدن 8 هزار ساله ایران مرکزی) شده است، بلایی که به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از مردم بیابان‌نشین ایران مرکزی را به ستوه آورده است.
حدود 2 هزار و ۲۰۰ خانوار که وابسته به مراتع دشت کاشان هستند، این روزها زندگی به مراتب سخت‌تری را سپری می‌کنند. هزار و ٧۵۴ خانوار مرتعدار شهرستان کاشانی و ۴۵۰ خانوار مرتعدار شهرستان آران و بیدگلی که معیشت‌شان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دشتی با وسعت 736 هزار هکتار مساحت وابسته است. در شهرستان کاشان بیش از ۹۷ هزار واحد دامی مجاز و در شهرستان آران و بیدگل ۵۱ هزار و۶۰۰ هزار واحد دامی مجاز وجود دارد. می‌توان گفت در مجموع حدود، ۱۴۸ هزار واحد دامی از مراتع این دشت بهره‌برداری و تعلیف می‌کنند.
از سوی دیگر، براساس آخرین نقشه‌های بارندگی، این دشت در سال زراعی جاری ۱۴۰۱-۱۴۰۲، با کاهش ۶۱ میلیمتر بارندگی مواجه بوده است. آماری که نشان می‌دهد، برگ‌های دفتر فصل بارش، روزهاست، به آخرین اوراقش رسیده و بعید به نظر می‌رسد اتفاقات بارشی خوبی در واپسین ورق‌های ماه‌های مانده پیش‌رو، ایجاد شود. اما می‌توان گفت که در روزهای باقیمانده با گرمای شدید، کاهش رطوبت شدید، جهش رخداد غیرقابل قبول ریزگردها، خشکسالی، کاهش شدید علوفه و البته خشک‌شدن پیش از موعد گیاهان مرتعی همچون جاشیرها و فرولا‌ها، باریجه‌ها و ده‌ها مورد دیگر در مراتع این دشت مواجه هستیم. مواردی که نشان می‌دهد مرتعداران و مراتع دشت با روزهایی سخت‌گذر و شکننده مواجه هستند. این درحالیست که گرمای شدید ۲۴ تیرماه ۱۴۰۲ دشت کاشان در استان اصفهان به‌عنوان گرم‌ترین روز سال و گرم‌ترین شهر استان رکورد زد.
افزایش بیماری‌های سرطانی
البته این نکته هم قابل ذکر است، اگر مراتع را حیات خلوت آفات و بیماری‌ها تصور کنیم، با کاهش شدید علوفه و پوشش گیاهی و خشکیدگی پیش از موعد گیاهان مراتع مواجه خواهیم بود. همین عوامل نیز می‌تواند باعث افزایش مصرف قابل توجهی از سموم و کودهای شیمیایی در اراضی کشاورزی و باغات باشد که بر افزایش بیماری‌های سرطانی می‌افزاید، زیرا با از بین رفتن گیاهان در طبیعت، بیماری‌ها و آفات به محصولات باغی و زراعی هجوم می‌برند و کشاورزان برای فرار از ضررهای اقتصادی، ناچار هستند به کودها و سم‌های شیمیایی پناه ببرند. فارغ از این هزینه‌ها که بر دوش کشاورزان سنگینی می‌کند، هزینه‌های تخریب مراتع نیز بر دوش مدیریت شهری، سنگین و سنگین‌تر می‌شود.
با توجه به کاهش 61 میلیمتری بارندگی در دشت کاشان، می‌توان گفت که این دشت در سیطره کامل خشکسالی و تغییر اقلیم است. بر اساس این آمار فقط ۱۴ درصد این دشت دچار خشکسالی متوسط است و بیش از ۸۵,۵ درصد از پهنه مراتع آن خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید دارد.
سال گذشته، معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی در آخرین اطلاعیه محاسبه حقوق عرفی مرتعداران، قیمت هر کیلو علوفه را ۷۹ هزار و ۱۰۰ ریال اعلام کرده است. طبق این اطلاعیه، کارشناسان معتقدند، با کاهش هر میلیمتر بارندگی، مراتع با ۰,۸ تا یک کیلوگرم کاهش علوفه در هکتار روبه‌رو هستند. با یک حساب سرانگشتی می‌توان نتیجه گرفت ۷۳۶ هزار هکتار مراتع دشت کاشان با ۴۴ میلیون و ۸۹۶ هزار کیلوگرم کاهش علوفه روبه‌رو است. اگر این میزان علوفه (۴۴ میلیون و ۸۹۶ هزار) را در مبلغ اعلامی معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی که در اسفندماه سال گذشته به قیمت ۷۰ درصد هر کیلوگرم جو، به نرخ ۷۹ هزار و۱۰۰ ریال محاسبه کنیم، کل مبلغ خسارت مرتعداران دشت کاشان، البته بر اساس قیمت سال گذشته با خسارت چند صد میلیارد تومانی مواجه شده است.
راهکار چیست؟
ترک حرفه مرتعداری، کشتار دام‌های مولد، ضررهای پی‌درپی مرتعداران، بیمه‌های نامناسب یا غیرمحتمل، اختصاص ناچیز نهاده‌های دامی، عدم تمهید علوفه‌های کمکی، کاهش شدید منابع آبی و خشکیدگی چشمه‌های مراتع و نهایتاً خشک‌شدن زودهنگام گونه‌های بوته، زندگی مرتعداران را با تنش جدی مواجه کرده است و این درحالیست که تنها در شهرستان کاشان، در سال‌جاری ۳۰ هزار دام مولد دام سبک، از چرخه خارج شده است.
کارشناسان خروج دام مولد را صدمات جبران‌ناپذیری به پیکره تولید محصولات دامی می‌دانند. به گفته آنان اگر دولت در این زمینه چاره‌اندیشی نکند، اگر نهاده‌های دامی در اختیار مرتعداران قرار نگیرد، اگر بانک‌ها اقدامی برای جبران خسارات خشکسالی نکنند، اگر بیمه دست مرتعداران را نفشارد، طولی نخواهد کشید، که باید دشت کاشان با «مرتعداری، مرتعداران و تولید گوشت» خداحافظی کند، آن‌هم برای همیشه نه موقت.
بــــرش
حدود 2 هزار و ۲۰۰ خانوار که وابسته به مراتع دشت کاشان هستند، این روزها زندگی به مراتب سخت‌تری را سپری می‌کنند. هزار و ٧۵۴ خانوار مرتعدار شهرستان کاشانی و ۴۵۰ خانوار مرتعدار شهرستان آران و بیدگلی که معیشت‌شان به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دشتی با وسعت 736 هزار هکتار مساحت وابسته است. در شهرستان کاشان بیش از ۹۷ هزار واحد دامی مجاز و در شهرستان آران و بیدگل ۵۱ هزار و۶۰۰ هزار واحد دامی مجاز وجود دارد. می‌توان گفت در مجموع حدود، ۱۴۸ هزار واحد دامی از مراتع این دشت بهره‌برداری و تعلیف می‌کنند.
