گپ‌وگفت «ایران» با محمدرضا هوری به بهانه انتشار ترجمه‌ای آزاد از مقتل «مثیرالاحزان» ابن‌نمای حلی
استفاده از عناصر داستانی، مقتل را خواندنی‌تر می‌کند
«غم‌نامه» ترجمه آزاد از مقتل «مثیرالاحزان»، به همت محمدرضا هوری از سوی انتشارات کتابستان معرفت در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. هوری در ترجمه این کتاب از عناصر داستانی هم بهره گرفته است، البته تا جایی که اصل واقعه کربلا را تحت‌تأثیر قرار ندهد. نکات بیشتری درباره «غم‌نامه» را که تنها چند روز از انتشارش می‌گذرد، در گپ‌وگفت «ایران» با مترجم آن می‌خوانید.
خواهان آشنایی مخاطبان با این علامه وارسته بودم
محمدرضا هوری با ارائه توضیحاتی درباره ترجمه داستانی‌اش از مقتل مثیرالاحزان به «ایران» می‌گوید:«کتاب غم‌نامه اثری متفاوت از ترجمه‌های تحت‌اللفظی از مقتل‌هایی است که در ایام محرم استفاده می‌کنیم. غم‌نامه را به شیوه‌ای آزاد و با بهره‌گیری از عناصر داستان‌نویسی ترجمه کرده‌ام؛ هرچند تلاش شده به اصالت متن ضربه‌ای وارد نشود. البته نه اینکه فکر کنید در این کتاب مخاطب با نوشته‌ای همچون رمان مواجه است.»
وی با تأکید بر اینکه بنا بر شیوه ترجمه «غم‌نامه» نمی‌توان آن را از جمله مقتل‌های تخصصی مورد استفاده علما و از سویی مداحان دانست، ادامه می‌دهد:«به گمانم رنگ‌وبوی داستانی بخشیدن به کارهای اینچنینی و تلاش برای منعکس کردن حس و حال شخصیت‌هایی که در مقتل به آنان اشاره شده است، به جذب مخاطبان عادی و حتی جوان‌ترها به اثر کمک می‌کند.»
هوری درباره اینکه چرا سراغ مقتل «مثیرالاحزان» رفته است، می‌گوید:«وقتی بحث مقتل مطرح می‌شود عمدتاً نام کتاب «لُهوف» سید بن طاووس به ذهن‌مان می‌آید. البته مقتل «غم‌نامه» هم حول‌وحوش همان زمان است و در موقعیت مشابهی رخ می‌دهد، اما چون معروفیت لهوف بیشتر است بر این مقتل کار کردیم تا دست مخاطب در انتخاب باز باشد.»
وی با اشاره به برخی ویژگی‌های این مقتل تصریح می‌کند:«نجم‌الدین جعفر بن ابی‌ابراهیم ملقب به ابن‌نمای حلی، اتفاقاً از استادان سید بن طاووس و علامه حلی بوده اما نام وی به اندازه شاگردانش شنیده نشده است. دنبال این بودم که مخاطبان، آشنایی بیشتری با این عالم وارسته پیدا کنند. این مقتل هم طبق چیزی که خود نویسنده گفته، مختصر و مفید است، با این حال نکاتی که در مقتل مثیرالاحزان آمده است شاید در سایر مقتل‌ها نباشد. نکته دیگری که مرا تشویق کرد به این مقتل بپردازم، ضعف و نقدهایی بود که عده‌ای به آن وارد می‌کنند و معتقدند ابن‌نمای حلی وقایع را به شکلی روایت‌گونه آورده است و سندی برای نوشته‌اش ندارد! ابن‌نما در قرن هفتم زندگی کرده است. من مقتل‌ها و کتاب‌های تاریخی اصیل قرون اولیه اسلامی و هجری قمری را بررسی کردم و با مطالب ضد و نقیضی در ارتباط با این اثر روبه‌رو شدم. آنها را اصلاح یا حذف کردم تا کار به شکلی از نظر سندیت و منبع تصحیح شود.»
این مترجم می‌گوید:«در مشورت با مدیر انتشارات کتابستان معرفت، درباره این ترجمه کار تازه دیگری هم انجام شده است که آن، کوتاه‌تر کردن فصل‌بندی‌های کتاب بود تا از حوصله مخاطب خارج نشود. جامعه هدف مخاطبان مورد‌نظرمان عموم مردم بودند که انجام این اقدام هم ضروری بود. هر فصل را به شکل داستان‌های بسیار کوتاهی شکل داده و بر آن اساس پله‌پله پیش رفتیم. بازهم باید تأکید کنم ترجمه آزادی که برای این مقتل انجام شده است به معنای دستکاری اصل واقعه یا اضافه کردن چیزی به آن نیست.»
به گفته هوری، در ابتدای هر فصل از کتاب «غم‌نامه» شعری از شاعران ایرانی و مسلمان به شکل تک یا دو بیتی و متناسب با احوال آن فصل آمده است. وی می‌گوید:«بگذارید این را با مثالی توضیح بدهم؛ به‌عنوان نمونه وقتی قرار است وصف رفتن حضرت علی‌اکبر را به میدان داشته باشیم و همین‌طور موقعی که حضرت زینب وارد کاخ یزید می‌شود، از اشعار متناسبی استفاده شده تا حال‌وهوای مخاطب مناسب دریافت مطلب فصل مذکور شود.»
استادی که شاگردانش از او مشهورترند
از دیگر اصلاحاتی که هوری در ترجمه این مقتل انجام داده رعایت ترتیب برخی وقایع است که ابن نمای حلی در «مثیرالاحزان» تقدم و تأخیر برخی از آنها را رعایت نکرده بود. این نویسنده و مترجم ادامه می‌دهد:«البته تردیدی نیست که در این بی‌توجهی که موارد اندکی را هم شامل می‌شود عمدی در کار نبوده و به احتمال زیاد بحث کمبود وقت و دلایلی از این دست در میان بوده است، بویژه که این تنها اثر ابن نمای حلی است که چندان فرصتی برای دیده شدن نصیب آن نشده بود و به این وسیله کوشیدیم ادای دینی نیز به او کرده باشیم.»
به گفته هوری با وجود آنکه ابن نمای حلی به اندازه شاگردانش شناخته نشده اما مورد توجه علمای قرن‌های بعدی بوده؛ آنچنان‌که علامه مجلسی بعدها در مواردی به وی استناد کرده است. وی ضمن ارائه توضیحاتی درباره این مقتل می‌گوید:«این مقتل از مرگ معاویه شروع می‌شود. قاصدی از شام به مدینه می‌رود و خبر مرگ معاویه و خلافت یزید را می‌دهد و به دنبال بیعت گرفتن از بزرگان مدینه است. از آنجایی که ابن نمای حلی به اختصار تمام وقایع را شرح داده؛ بیشترین توجه را بر شخصیت‌های اصلی واقعه کربلا گذاشته است. امام حسین(ع)، حضرت زینب(س)و امام سجاد(ع) بیشترین نقش را در این مقتل دارند، البته به فراخور زمان و مکان‌هایی که امام حسین(ع) به سمت کربلا طی می‌کند، افراد دیگری هم در این نوشته حضور دارند، منتهی بسیار کوتاه.»
محمدرضا هوری ترجمه آزاد خود را از مقتل مثیرالاحزان با عنوان «غم‌نامه» و به همت انتشارات کتابستان معرفت در اختیار علاقه‌مندان قرار داده و تأکید دارد این کتاب بیش از همه اثری خواندنی برای جوانان و افرادی است که دنبال کسب اطلاعات درباره وقایعی هستند که در واقعه کربلا به امام حسین(ع)، اهل بیت و یارانش گذشته است.
بــــرش
این مقتل از مرگ معاویه شروع می‌شود. قاصدی از شام به مدینه می‌رود و خبر مرگ معاویه و خلافت یزید را می‌دهد و به دنبال بیعت گرفتن از بزرگان مدینه است. از آنجایی که ابن نمای حلی به اختصار تمام وقایع را شرح داده؛ بیشترین توجه را بر شخصیت‌های اصلی واقعه کربلا گذاشته است. امام حسین(ع)، حضرت زینب(س)و امام سجاد(ع) بیشترین نقش را در این مقتل دارند.