ساز و آواز بزرگان در « ترجیع بند»
رضا مهدوی
منتقد هنری، موسیقی پژوه و نوازنده سنتور
دهه شصت با وجود محدودیت‌هایی که درموسیقی وجود داشت، اما آثار درخشانی را در تولید استودیویی و اجرای صحنه‌ای شاهد بودیم. در دهه شصت در ابعاد گوناگون فضای شنیداری و دیداری، تغییر نگرش متفاوتی به‌وجود آمد که متأسفانه از دهه هشتاد تاکنون، کمتر شاهد جرقه و صاعقه‌های موسیقایی در کلان اجرا و خلق اثر هستیم. فرهنگ شنیداری خانواده‌های ایرانی به سبک و سیاق رسانه‌های جمعی از فرهنگ پروری به سطحی‌نگری گرایش و تنزل یافته و گویی بناست در همه گونه‌های موسیقایی یک راه و روش عامه پسندی دنبال شود و به عبارتی موسیقی‌ها روندی یکسان و صدای خوانندگان در یک راستا دیده و شنیده شوند! آن هم با تکراری ملال‌آور که فرق میان دوغ و دوشاب را برای هر کسی سهل و آسان کرده است.
کنسرت «ترجیع بند» سال 1368 در تالار وحدت با حضور دو شخصیت برجسته موسیقایی دوران، سنتورنواز و یگانه ردیف‌دانِ پای بند به اصالت مجید کیانی و یگانه آوازخوان ردیف‌دان متصوف به آواز قدمایی رامبد صدیف به‌صورت مرکب خانی ناب برگزار شد و شکوه و جلالی ویژه در فرهنگ شنیداری مردم دوستدار موسیقی جدی پس از هشت سال جنگ تحمیلی ایجاد کرد. شاید به جرأت بتوان گفت «ترجیع بند» نمونه‌ای بی‌بدیل از موسیقی سؤال و جواب‌ساز و آواز در دستگاه چهارگاه از گذشته‌های دور تاکنون است که به معنای حقیقی کلمه توانسته از یکپارچگی نوازندگی و آوازخوانی در تمامی ابعاد با ریزه کاری‌های ویژه موسیقی ردیف دستگاهی، در کنار آموزشی بودن به تمامی جوانب فرهنگ شنیداری برای گوش‌های اهل فن موسیقا مؤثر واقع شود. صدای سنتور کریستال گونه به سبک و سیاق حبیب سماعی با مضراب‌های پُرتپش مجید کیانی که به تمام معنا حس و وجودش در سیطره سنت و آیین و اخلاق تعریف می‌شود. نه فقط در آلبوم «ترجیع بند» بلکه در تمامی اجراها و آثارش، یک به یک حاکی از عرض ارادت به حفظ و اشاعه موسیقی ملی ایران است بدون هیچ الحاقات اضافی...
مضراب‌های شفاف و دقیق راست و چپ بدون نمد که برگرفته از ظرایف و ضمایم فواصل و دورهای ایقایی است، بیانگر روح حاکم در موسیقی ردیف است که در عین حال رنگارنگی گوش نوازانه‌ای را در حرکات دستان چشم نوازی هم می‌کند.
در این مجموعه «پیش درآمد» و «چهار مضراب»، آغازگری خورشیدوار و باشکوه دارد و گویی پیغامی شعف‌انگیز را در مایه حماسی چهارگاه به شنونده نوید می‌دهد. مضراب‌های پخته و برشته سنتور همراهی می‌کند آواز گرم و تیز خوش الحان برگرفته از رعایت قوانین قدمایی را که می‌خواند: «سحرم دولت بیدار به بالین آمد/ گفت برخیز که آن خسرو شیرین آمد» تحریرهای چکشی و بلبلی سرشار از شور و شعف نهفته در دل طبیعت شنونده را می‌برد در باغ‌ها و کوچه باغ‌های فلات ایران که هر جایش حکایت‌ها دارد از خط نستعلیق و شکسته نستعلیق که کشش‌هایش عین تحریرها در آواز مردان و زنان ایران که بی‌نظیر و بی‌همتاست در کنار سنتور، ساز قدمایی چندهزار ساله‌ای که هماره صدایش مجلسی و پرشور و شعور مانده است. وسعت و پهنای درک و شعور نوازنده سنتور و آوازخوان ردیف در کنار هم شالوده‌ای ساخته، که گویی جز این نبوده و نمی‌بایست باشد. خیلی‌ها آرزومند بودند این دو هنرمند تمامی آوازها و دستگاه‌ها را اجرا و ضبط می‌کردند اما حیف که بلند پروازی‌های برخی اهل آواز مانع از ادامه همکاری‌ها شد و به نوعی در نطفه خفه شد. نمونه‌ای منحصر و الگوساز که می‌توانست جزو ذخایر فرهنگ ناب شنیداری ایران به یادگار بماند. هرچند که رامبد صدیف باهنرمندانی چون داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، داوودآزاد، محمدجواد ضرابیان بعدها اجراهای صحنه‌ای درایران و فرنگستان داشت. گوشه‌های «زابل»، «حصار»، «تصنیف گفتا تو از کجایی»، «ضربی چهارگاه»، «منصوری»، «مثنوی مخالف»، «مخالف چهارگاه»، «تصنیف ای آیتی زرویت» و «رنگ چهارگاه» که هریک حکایت‌های معنوی از آیین‌های ایران و روایت‌های استادان موسیقی ردیف و موسیقی‌سازی دارند و از شنیدنش گوش‌های اهل دل خسته که نمی‌شوند به وجد روحانی هم می‌رسند. گفتنی است این اثر در استودیو با اضافه شدن تارنوازی داوود آزاد و ضرب نوازی مجید کیانی با استقبال قابل توجه عرضه عمومی شد. آرزومندیم این دو استاد بزرگوار که گویی تنها یادگاران حقیقی در حوزه رعایت به اصول با دقایق و ظرایف موسیقی ملی در حیطه بداهه خوانی وبداهه نوازی هستند دراین دوران وانفسای قحط الرجالی اینگونه ساز نوازی و آواز خوانی دوباره کنار هم بنشینند و به ایران فرهنگی بیش از پیش بیندیشند.
ترجیع‌بند
سنتور: مجید کیانی
آواز: رامبد صدیف
کنسرت: 1368
تولید:۱۳۷۰