شهلا منصوریه
خبرنگار

مشاور وزارت نیرو در نامه جدیدی به سازمان حفاظت محیط زیست، به دنبال دریافت مجوز انتقال آب از سد خرسان ۳ به فلات مرکزی است. بحث احداث این سد بیش از یک دهه است که به دلنگرانی مردم کهگیلویه و بویراحمد تبدیل شده است، حالا بحث انتقال آب به فلات مرکزی نیز به آن اضافه شده و مسأله را مضاعف و بغرنج تر کرده است. رضا انوری‌پور، کارشناس ارزیابی محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد به «ایران» می‌گوید: «از سال گذشته متوجه هدف اصلی انتقال آب بین حوضه‌ای به استان‌های شرقی کشور شده‌اند.» تا پیش از آن به آنها گفته بودند سد برای تولید برق است. سعید کریمی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌ زیست نیز می‌گوید: خط انتقال آب از این سد به یزد پروژه‌ای مجزا از خود سد خرسان 3 است و باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. کارشناسان و فعالان محیط زیست نگرانند که این سد هم تاریخ 4500 ساله محوطه تاریخی دهستان سادات محمودی و هم منطقه حفاظت شده دنا را در خود غرق کند. از سوی دیگر سد خرسان 3 در حالی تاریخ سادات محمودی را تهدید می‌کند که آبرسانی به این روستا در حال حاضر با تانکر انجام می‌شود.

 تخریب تاریخ و طبیعت
این سد فقط بزرگترین سایت تاریخ ایلامی روستایی با قدمت 4500 ساله را تخریب نمی‌کند، 100 هکتار زمین زراعی و باغی، 400 هکتار اراضی دیمی، 12 هزار جنگل بلوط به همراه آبشارهای بزرگ، حیات وحش و آبزیان منطقه حفاظت شده دنا به همراه زندگی 24 روستا در زیر آب مدفون خواهند شد. اما فعالان محیط زیست نگرانی دیگری هم دارند. مردم منطقه بعد از احداث سد تمام درآمدهای خود از جمله زمین‌های کشاورزی، دامداری و صنایع دستی را از دست می‌دهند. درآمد بخشی از این روستاییان از محل فروش بلوط است و این جابه‌جایی، معیشت‌شان را بشدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در همین زمینه، شرکت آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد برای سکونت مردم منطقه، گزینه‌ای را مطرح کرده است اما رضا انوری‌پور، کارشناس ارزیابی استان کهگیلویه و بویراحمد این گزینه را بسیار ناهمگون با زندگی عشیره‌ای مردم منطقه می‌داند.
امید سجادیان، دبیر اجرایی نهضت سبز زاگرس به «ایران» می‌گوید: نگرانیم که تجربه‌ای تلخ‌تر از سدهای کارون و گتوند شامل حال مردم این منطقه شود. آوارگی، حاشیه نشینی، بیکاری، کمرنگ شدن پیوندهای قومی و قبیله‌ای، تغییرات نامأنوس فرهنگی، از بین رفتن میراث فرهنگی و محوطه باستانی 4500 ساله، از بین رفتن ذخیرگاه زیست کره دنا به همراه آبزیان و حیات وحش منطقه از ده‌ها مشکلاتی است که این کوچ اجباری به مردم تحمیل می‌کند.
او می‌گوید: انتقال آب در حالی صورت می‌گیرد که استان‌های مبدأ خود با چالش آبی روبه‌رو هستند و روستاهای زیادی برای آب شرب با تانکر آبرسانی می‌شوند.
سجادیان با بیان اینکه مخزن سد در استان ما قرار دارد اما استان اجازه برداشت از آن را ندارد، می‌گوید: وزارت نیرو اجازه هیچ برداشتی به مناطق حاشیه سد را نمی‌دهد. همچون سد کوثر که در کهگیلویه و بویراحمد است ولی سهم استان نسبت به حجم ۵۸۰ میلیون متر مکعبی آن ناچیز است. سد مارون یک هم مخزنش در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد اما مردم استان سهمی از این سد ندارند، مجوز برداشت هم ندارند.

ابهام در وضعیت مجوز محیط زیستی
مطالعات پروژه سد و نیروگاه برقابی خرسان 3، از سال 87 شروع و عملیات اجرایی آن از سال 90 آغاز شد و تا سال 1396 چند بار در «کمیته ماده 2 ارزیابی اثرات محیط زیستی» مطرح شد اما محیط زیست به آن مجوز نداد. در نهایت به دلیل پیشرفت فیزیکی، در سال 1396 به کارگروه تصمیم‌گیری در مورد «پروژه‌های دارای پیشرفت فیزیکی مشمول ارزیابی فاقد مجوز» ارجاع شد. با پیشنهاد آن کارگروه، در جلسه هیأت وزیران، تداوم اجرای آن تصویب شد. به همین جهت است که سعید کریمی، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌ زیست به «ایران» می‌گوید: این پروژه دارای مجوز زیست محیطی است.
کارشناسان و فعالان محیط زیست، معتقدند که اگر سدخرسان 3 در سال 96 در خصوص نیروگاه آبی توانسته از هیأت دولت مجوز بگیرد، اکنون آن مجوز باطل و به خودی خود حذف می‌شود. بنابراین با اضافه شدن گزینه انتقال آب نیاز به ارزیابی زیست محیطی دارد. مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط ‌زیست در این خصوص می‌گوید: قطعاً این یک پروژه جدیدی است که مشمول ارزیابی زیست محیطی می‌شود.
خط انتقال آب به یزد از ابتدا قرار بود از پروژه بهشت آباد منتقل شود. اما با توجه به اینکه این پروژه هنوز شروع نشده است، از سدخرسان 3 به یزد کشیده می‌شود. این در حالی است که علاوه بر اعتراض استان چهارمحال و بختیاری، اهالی خوزستان هم به این موضوع معترض هستند.

توسعه در فلات مرکزی اشتباه است
کریمی در پاسخ به این سؤال که آیا این طرح از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مورد موافقت قرار می‌گیرد یا خیر؟ می‌گوید: هر دو احتمال وجود دارد اما واقعیت این است که موضوع فراتر و عمیق‌تر از این مسائل است. زیرا بحث تأمین آب شرب برای فلات مرکزی مطرح است.
کریمی اساساً توسعه در فلات مرکزی کشور را اشتباه می‌داند و می‌گوید: حتی در آمایش سرزمین در قبل و بعد از انقلاب اسلامی نیز تأکید شده نباید در فلات مرکزی به دلیل خشکی و کویری بودن، توسعه صورت گیرد.اما می‌بینیم که توسعه‌های صنعتی و معدنی ایجاد و به دنبال آن در گذر زمان موجب بارگذاری جمعیت شد. در حال حاضر یکی از راه‌ها برای تأمین آب شرب این جمعیت، طرح انتقال آب بین حوضه‌ای است.
 
ذخیره‌گاه زیست کره دنا
سد خرسان ۳ در ادامه روند پروژه سدهای زنجیره‌ای کارون ۱ و کارون ۳و کارون۴ و در بالادست آنها که هدفشان عمدتاً تأمین برق کشور بوده تعریف شده است اما کارشناس ارزیابی اداره کل محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید که از پارسال متوجه شده‌اند که هدف اصلی آنها، انتقال آب بین حوضه‌ای به استان‌های شرقی است.
رضا انوری‌پور، به «ایران» می‌گوید: در نشست سال 96 هیأت وزیران بدون حضور نماینده محیط زیست، علاوه بر تأمین برق، تأمین آب شرب استان یزد، کرمان، جنوب اصفهان و شمال فارس مصوب شد. این درصورتی است که مجریان طرح باید از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز ارزیابی زیست محیطی طرح را دریافت می‌کردند.
به گفته این کارشناس، به‌دنبال دریافت گزارش ارزیابی طرح از مجریان طرح با بررسی آثار و پیام‌های آن اداره کل محیط زیست استان و سازمان مرکزی با احداث آن مخالفت کردند. با احداث سد مشکلات اجتماعی بیشتر می‌شود. 17 روستا از 24 روستا در کهگیلویه و بویراحمد است. مردمان این روستا از فقیرترین مردمان هستند که زمین‌های حاصلخیزشان در این طرح از بین می‌رود. این مردم به تازگی یاد گرفته‌اند که چگونه از منابعشان استفاده و طرح‌های پرورش ماهی و صنعتی را جایگزین کنند.
آنگونه که از گفته‌های انوری‌پور برمی‌آید؛ وزارت نیرو باید دوباره در این خصوص از سازمان مجوز می‌گرفت و مورد ارزیابی قرار می‌گرفت زیرا ما طی نامه‌ای به سازمان مخالفت خود را از اجرای پروژه اعلام کرده‌ایم.
او درخصوص تخصیص آب به کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: تخصیص آب به روستاهای تحت تأثیر مستقیم سد موضوعیت ندارد. زیرا تمامی اراضی آنها از دسترس خارج می‌شود و در بالادست دریاچه سد نیز به خاطر شرایط توپوگرافی ناهموار و پوشش جنگلی متراکم امکان اسکان وجود ندارد و تنها اراضی قابل سکونت همان اراضی اطراف رودخانه هستند.
به گفته این کارشناس، متأسفانه برای کهگیلویه و بویراحمد هیچ سهمی از تخصیص آب این سد، جهت مصارف مختلف در نظر گرفته نشده است. طرح مذکور پیوست اجتماعی مشخصی جهت تعیین تکلیف اهالی روستاهای تحت تأثیر سد نیز ندارد.

بــــرش

کارشناس ارزیابی: 17 روستا از 24 روستا در کهگیلویه و بویراحمد است. مردمان این روستا از فقیرترین مردمان هستند که زمین‌های حاصلخیزشان به دنبال ساخت سد خرسان3 از بین می‌رود. این مردم به تازگی یاد گرفته‌اند که چگونه از منابعشان استفاده و طرح‌های پرورش ماهی و صنعتی را جایگزین کنند.