اکرم رضایی
خبرنگار

این روزها هوش مصنوعی بیش از هر زمان دیگری به سرعت در حال پیشرفت بوده و در عرصه‌های مختلف ورود کرده است، به گونه‌ای که در برخی کشورها هوش مصنوعی در مشاغل هم وارد شده و می‌تواند جایگزین افراد باشد. به عنوان مثال بعضی از شبکه‌های خارجی یک مجری طراحی شده توسط هوش مصنوعی را برای اعلام اخبار رونمایی کرده‌اند. اینکه هوش مصنوعی چقدر می‌تواند جای انسان در عرصه‌های مختلف را بگیرد جای بحث دارد اما ما می‌خواهیم در این گزارش استفاده هوش مصنوعی در آموزش را مورد بررسی قرار دهیم و بگوییم آیا ممکن است یک زمانی هوش مصنوعی جای معلم را در مدرسه بگیرد؟
محمدرضا نیک‌نژاد دبیر فیزیک و کارشناس آموزش در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره اینکه آیا ممکن است روزی هوش مصنوعی جای معلم را بگیرد یا خیر، گفت: «بحث هوش مصنوعی و استفاده از آن در آموزش بویژه به عنوان نقش معلم، بحث جدیدی نبوده و مربوط به امروز نیست. هوش مصنوعی اسمی که به پیشرفته‌‌ترین روبات‌های انسان نما یا روبات‌هایی که هوش پیشرفته‌ای دارند اطلاق می‌شود.»
وی به طرح امریکا جهت استفاده از هوش مصنوعی به عنوان معلم اشاره کرد و گفت: «پیش از اینها یک سری فعالیت‌های عملی در امریکا صورت گرفت که اتفاقاً شخص بیل گیتس پیشنهاد آن را داده بود، بدین صورت که در راستای افزایش کارکردها، کم کردن هزینه‌ها و بالا بردن کیفیت آموزشی از روبات‌ها به جای معلمان استفاده کنیم.»
نیک‌نژاد با اشاره به اینکه در آخر امریکا نتوانست از هوش مصنوعی به عنوان معلم استفاده کند، گفت: «این رویه و فرایند در کشور امریکا برای مدتی در رسانه‌های جهان جنجال برانگیز شد و درنهایت به این نتیجه رسیدند که هوش مصنوعی نمی‌تواند جای معلم را بگیرد و در آخرهم اجرایی نشد.»

هوش مصنوعی مکمل آموزش است نه جایگزین معلم
این معلم و کارشناس آموزشی ادامه داد: «نکته‌ای که وجود دارد این است که آموزش یک کنش انسانی است یعنی نیازمند ارتباط انسان‌ها با یکدیگر است. این کنش‌های انسانی در حوزه‌های مختلف، متفاوت است مثلاً کنش‌ها در حوزه‌هایی همچون صنعت با کنش‌ها در زمینه اقتصاد و یا آموزش فرق دارد.»
وی افزود: «ما یک بخش‌هایی داریم که وجود انسان در آن ضرورت دارد مثلاً در پزشکی یک جاهایی می‌توان از هوش مصنوعی و روبات استفاده کرد اما اینکه صرفاً بیاییم معلم یا مدرسه را از چرخه آموزش حذف کنیم و به جای آن هوش مصنوعی قرار بدهیم، شدنی نیست. در حال حاضر در هیچ جای جهان به دنبال این موضوع نیستند گرچه تکنولوژی‌های جدید و ارتباطاتی که برقرار شده مؤثر است اما طبق آنچه هم در دوران کرونا دیده‌ایم و هم در بحران‌های متفاوت تجربه کرده‌ایم یا حتی در زمانی که آموزش روند طبیعی داشته، نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند مکمل آموزش باشد.»
نیک‌نژاد با بیان اینکه هنوز هیچ کشوری به شکل عملی وارد این جریان نشده است، گفت: «در این مسیر اگرچه بحث آن وجود دارد اما کشوری به شکل عملی وارد این داستان نشده است. مثلاً روباتی است که می‌تواند آثار هنری را تحلیل کند. البته هوش مصنوعی شاید در یک فرایند، احتمال آن خیلی زیاد است که به جایی برسد که خودش به تحلیل بپردازد. البته این هوش مصنوعی که اخیراً سر و صدا کرده در فضاهای سیاسی و اقتصادی هم بسیار پررنگ شده است.»

پساکرونا و لزوم ورود تکنولوژی به آموزش
این معلم و کارشناس آموزشی بیان کرد: «به هر حال ما در آینده به این موضوع می‌رسیم که هوش مصنوعی پیشرفته‌تر شود و تأثیرات لازم را هم داشته باشد. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که با گذشت چند صد سال از آموزش مدرن در کشورهای دیگر و بیش از صد سال در کشور خودمان هنوز هیچ جایگزینی برای معلم و مدرسه پیدا نشده است.»
نیک‌نژاد تأکید کرد: «جایگاهی برای معلم و مدرسه پیدا نشده است، به این خاطر که در واقع همگان آموزش را یک فرایند انسانی می‌دانند که نیازمند ارتباطات انسانی است. اینکه یک ماشین یا روبات بخواهد به صرف اینکه یک معلم باشد و قرار است به جمعی از دانش‌آموزان آموزش دهد، باید این توانایی را هم داشته باشد که در زمان آزمایش و تحلیل یک موضوعی بتواند از امکانات و پیشرفت‌های خود استفاده کند. اما با توجه به اطلاعاتی که از هوش مصنوعی آمده به نظرم این موضوع فعلاً منتفی است.»
وی درباره کمک هوش مصنوعی در کنار معلم و یا حتی به عنوان دستیار معلم توضیح داد: «در حال حاضر ما در کشور خودمان از تکنولوژی استفاده می‌کنیم اما بعد از کرونا دامنه حضور ابزارهای ارتباطی جدید بیشتر شده‌ است و اکنون که آموزش‌ها حضوری شده‌اند بسیاری از معلمان از آن ابزارهایی که در زمان کرونا توسعه پیدا کرد، در کنار آموزش و کلاس درس خود استفاده می‌کنند.»
این معلم و کارشناس آموزشی با اشاره به اینکه پس از کرونا ابزارهای تکنولوژی بیش از گذشته در کنار کارهای آزمایشی و تکالیف دانش‌آموزان مورد استفاده قرار می‌گیرد، گفت: «در حالی که آموزش حضوری است، همچنان تکنولوژی در کنار یک سری تکلیف‌ها و آزمایش‌ها و کارهایی که می‌تواند مکمل آموزش باشد قابل استفاده است پس هوش مصنوعی هم در این زمینه می‌تواند کمک کننده باشد. البته کم و کیف حضور آن و اینکه تا کجا پیش برود قابل توجه است.»
وی افزود: «در پیشرفته‌ترین کشورها که جدیدترین تکنولوژی‌ها را استفاده می‌کنند فعلاً بحث جایگزینی هوش مصنوعی به جای معلم به شکل گسترده مطرح نشده و در ایران هم که طبیعتاً فعلاً به آن مقطع نرسیده‌ایم.»
نیک‌نژاد با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی می‌تواند کمک بسزایی در زمینه کیفیت بخشی به آموزش و یادگیری داشته باشد، خاطرنشان کرد: «قطعاً حضور هوش مصنوعی برای تعمیق یادگیری و همچنین در جهت کیفی کردن دروس و متون می‌تواند کمک حال سیستم آموزشی باشد اما کم و کیف حضور هوش مصنوعی مورد سؤال است.»
این معلم و کارشناس آموزشی در پایان تأکید کرد: «البته از همه اینها گذشته ما اکنون در یک فضای ایده‌آلی و نظری صحبت می‌کنیم و می‌دانیم که آموزش و پرورش ما اکنون نیازمند مسائل اساسی‌تر و واجب‌تری است. آموزش و پرورش اکنون نیازمند یک سری زیربناهای خیلی ابتدایی‌تری است تا اینکه بخواهیم به این فکر کنیم در آینده هوش مصنوعی برای ما چه خواهد کرد و چه میزان توسعه خواهد داشت. پس بهتر است بیشتر به این فکر شود که مشکلات فعلی و ابتدایی امروز حل و فصل شود.»