واشنگتن و کی‌یف از رسیدن بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین خبر دادند
بازی باخت باخت زلنسکی و بایدن
بنفشه غلامی
روزنامه نگار
امریکا و اوکراین روز پنجشنبه به طور رسمی خبر دادند، پنتاگون به کی‌یف بمب خوشه‌ای تحویل داده است. در حالی که استفاده از بمب‌های خوشه‌ای در بیش از 100 کشور جهان ممنوع است، ارسال چنین بمب‌هایی برای اوکراین نشانه‌ای از استانداردهای دوگانه واشنگتن در قبال مسائل مختلف است. از همین رو نیز این اقدام با انتقادهای زیادی همراه شده است.
به گزارش خبرگزاری رویترز، روز پنجشنبه والری شرشن، سخنگوی تاوریا، یکی از یگان‌های جنوب اوکراین، تأیید کرد، این واحدها یک هفته بعد از انتشار خبر تصمیم امریکا برای ارسال بمب‌های خوشه‌ای به این کشور، چنین تسلیحاتی را به‌عنوان بخشی از بسته حمایتی 800 میلیون دلاری امریکا دریافت کرده‌اند که ساعتی بعد نیز پنتاگون این خبر را تأیید کرد.
بدین ترتیب انتشار این اخبار با واکنش روسیه مواجه شد. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه به اوکراین هشدار داد، در صورت استفاده از این تسلیحات، ارتش روسیه حق اقدام متقابل و استفاده از چنین تسلیحاتی را خواهد داشت.
اوکراین نیز بدون توجه به ممنوعیت استفاده از بمب خوشه‌ای، تنها به این پاسخ اکتفا کرد که این تسلیحات در جبهه‌های نبرد استفاده می‌شود و در مناطق مسکونی مورد استفاده قرار نخواهد گرفت. اوکراین در حالی قصد استفاده از بمب خوشه‌ای را دارد که چند هفته‌ای است عملیات جدیدی را در قالب ضد حمله آغاز کرده اما تاکنون نتیجه ملموسی از آن نگرفته است. به همین دلیل نیز، شرشن به رادیو آزادی گفته است: «ارتش اوکراین از این مهمات فقط در چهارچوب قانونی و به منظور بازپس‌گیری زمین‌هایی که روسیه تصرف کرده است، استفاده خواهد کرد، تا به این وسیله روحیه سربازان روسیه را پایین آورده و در مقابل با بالا بردن روحیه نظامیان خود به اهداف مورد نظر دست پیدا کند.» در همین ارتباط اولسکندر موسیینکو، تحلیلگر نظامی اوکراینی می‌گوید: «با توجه به اینکه فرمانده جبهه جنوب دریافت این تسلیحات را تأیید کرده است، به نظر می‌رسد، ارتش قصد دارد از این سلاح‌ها در این منطقه استفاده کند و با ایجاد شکافی در ارتش روسیه در این جبهه‌ها پیشروی کند.» این در حالی است که هانا مالیار، معاون وزیر دفاع اوکراین هم گفته است، ارتش کشورش در حال پیشروی در جبهه‌های جنوب است و در نظر دارد، با شدت بخشیدن به عملیات در باخموت، این شهر را از روسیه پس بگیرد.
انتقادهای بسیار و حمایت‌های اندک
اما ولودیمیر زلنسکی پا در راه خطرناکی گذاشته است و با وجود حمایت‌هایی که در بیش از 500 روز گذشته از سوی غربی‌ها دریافت کرده، اکنون نه فقط حمایت صریحی برای استفاده از بمب خوشه‌ای دریافت نکرده است که با صفی از مخالفان استفاده از بمب خوشه‌ای در جریان این جنگ مواجه است. هرچند انگلیس گفته است، ارسال این مهمات منعی ندارد. اسپانیا و کانادا، به صراحت مخالفت خود را با ارسال بمب خوشه‌ای به جنگ اوکراین اعلام کرده‌اند. مارگارتا روبلز، وزیر دفاع اسپانیا به صراحت گفت که کشورش «متعهد» است مانع استفاده از بمب‌های خوشه‌ای شود. بنابراین «به بمب خوشه‌ای به طور قاطع نه می‌گوییم» همان طور که از دفاع مشروع اوکراین حمایت می‌کنیم. ما معتقدیم دفاع از اوکراین نباید با بمب خوشه‌ای انجام شود. سخنگوی دولت آلمان که از جمله کشورهایی است که پیمان عدم استفاده از بمب خوشه‌ای را امضا کرده نیز در پاسخ به خبرنگاران در خصوص موضع‌گیری دولت آلمان در قبال این مسأله اعلام کرد: «ما هرگز چنین تسلیحاتی را در اختیار اوکراین قرار نخواهیم داد. اما اقدام امریکا را نیز درک می‌کنیم.»
در خود امریکا نیز مخالفت‌هایی حتی از سوی هم حزبی‌های جو بایدن شنیده شده است و برخی از قانونگذاران دموکرات در کنگره امریکا نگرانی خود را بابت چنین تصمیمی اعلام کرده‌اند. در بین جمهوری‌خواهان نیز مخالفت‌هایی با تصمیم جو بایدن دیده شد. به گزارش ان بی‌سی نیوز، دونالد ترامپ با انتقاد از چنین اقدامی، هشدار داد: «تصمیم بایدن درباره ارسال بمب خوشه‌ای به اوکراین، می‌تواند جهان را به جنگ جهانی سوم بکشاند. او به جای ارسال این تسلیحات باید تلاش کند به این جنگ خاتمه دهد و مانع مرگ‌ها و ویرانی‌های وحشتناکی که می‌بینیم، شود.» او همچنین با اشاره به مصاحبه‌ای که بایدن با سی‌ان‌ان داشت و در آن گفته بود که «ذخایر زرادخانه امریکا رو به پایان است»، گفت: «ما نباید ته مانده ذخایر تسلیحاتی خود را آن هم در شرایطی که زرادخانه‌های خودمان به گفته بایدن، به طرز خطرناکی کاهش یافته، به اوکراین بفرستیم.»
علاوه براین به گزارش گاردین، سازمان‌های حقوق بشری از تصمیم جو بایدن برای ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین انتقاد و تأکید کرده‌اند، استفاده از بمب‌های خوشه‌ای در سال 2021 باعث مرگ یا جراحت عمیق حداقل 149 غیرنظامی در سراسر جهان شده است. اما بایدن در نشست ناتو در پاسخ به این انتقادها مدعی شد، بمب‌های خوشه‌ای که به اوکراین داده شده، قدرت تخریبی اندکی دارند. با این حال به نوشته اوراسیا ریویو، این نهادهای حقوق بشری با چنین ادعاهایی راضی نشده و گفته‌اند، بسیاری از بمب‌های کوچکی که درون بمب خوشه‌ای قرار می‌گیرند، به دلایلی منفجر نمی‌شوند و در گوشه و کنار جبهه‌های نبردی که اکنون فقط نظامیان در آنها هستند، باقی می‌مانند و ممکن است، چند دهه بعد، در دست مردان، زنان یا کودکانی که دخالتی در جنگ ندارند، منفجر و باعث مرگ یا معلولیت آنها شوند و به عبارتی ارسال این بمب‌ها می‌تواند پیامدهایی برای چند دهه داشته باشد. گروه‌های حقوق بشری همچنین به این مسأله اشاره کرده‌اند که حتی تصمیم برای ارسال چنین بمب‌هایی خلاف قوانین حقوق بشری است و هرچند امریکا بین 120 کشوری که استفاده و نگهداری از بمب‌های خوشه‌ای را منع کرده‌اند، نیست اما مسئولیت آن به‌دلیل عضو نبودن در این پیمان نقض نمی‌شود. این در حالی است که امریکا که در طول جنگ‌های مختلفی از این سلاح استفاده کرده، مدعی است، استفاده از بمب‌های خوشه‌ای در جبهه‌های جنگ، کاربرد نظامی دارد و علیه مردم بیگناه نیست.
پیامدهای بمب خوشه‌ای برای امریکا و اوکراین
اقدام امریکا در ارسال بمب خوشه‌ای برای اوکراین و همچنین استقبال کی‌یف از دریافت این بمب‌ها، به جز محکومیت‌های کلامی می‌تواند پیامدهای زیادی برای هر دو کشور به‌دنبال داشته باشد. آنها نه فقط به خاطر این محکومیت‌ها در انزوا قرار خواهند گرفت که علاوه بر آن به خاطر در نظر نگرفتن تبعات حقوق بشری و محیط زیستی این تسلیحات با انتقادهای بسیاری نیز همراه خواهند شد که می‌تواند پیامدهای سیاسی هم برای هر دو کشور داشته باشد و با واکنش تند روسیه و متحدانش رو به رو شود. از جمله اقداماتی که روسیه و متحدانش می‌توانند در مقابل این اقدام لحاظ کنند، اخراج دیپلمات‌ها، قطع مبادی انرژی، اعمال تحریم‌ها و حملات سایبری است.
اوکراین در حالی با وجود انتقادهای بسیار بمب خوشه‌ای تحویل گرفته است که ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین بعد از ناکامی‌های پیاپی در عملیات ضد حمله، خواهان موفقیتی هر چند کوچک است و برای رسیدن به این منظور از هیچ چیز ولو خوردن مهر استفاده از تسلیحات ممنوعه ابایی ندارد. به همین دلیل نیز در جریان نشست روز چهارشنبه با ناتو، سعی کرد به سران کشورهای عضو ناتو اطمینان دهد که این تسلیحات علیه مردم عادی به کار نرود و پس از جنگ نیز منطقه به طور کامل مین‌روبی و تسلیحات‌زدایی شود. زلنسکی در حالی از چنین تضمینی سخن گفته که بمب‌های خوشه‌ای، بمب‌هایی هستند که هر کدام حامل ده‌ها بمب کوچک هستند که به‌دلیل ساختاری که دارند، غیر قابل کنترل‌اند و می‌توانند در دایره‌ای وسیع پخش شوند.
البته این نخستین بار نیست که در جنگ اوکراین چنین بمب‌هایی مورد استفاده قرار گرفته است. درست از نخستین روزهای جنگ یعنی فوریه 2022 هر دو طرف بارها یکدیگر را متهم به استفاده از این تسلیحات کرده‌اند. دیده‌بان حقوق بشر نیز با اشاره به اینکه نه روسیه و نه اوکراین، معاهده ممنوعیت نگهداری، تولید و استفاده از بمب خوشه‌ای را امضا نکرده‌اند، مدعی است، هر دو طرف در طول جنگ چنین کاری را کرده‌اند.