آیا صید ترال در خلیج‌فارس پایان یافته است؟
موج بلند تخلف
شهلا منصوریه
خبرنگار
باوجود اینکه، صید ترال توسط کشتی‌های چینی ممنوع شد اما حالا قایق‌های محلی به جان خلیج‌فارس افتاده‌اند. قایق‌هایی که با تورهای غیرقانونی در سواحل خلیج‌فارس جولان می‌دهند و تمام زیست‌بوم و اکوسیستم باقی‌مانده آن را برداشت می‌کنند. مهدی شیرخانی، دبیر سمن‌های محیط زیستی هرمزگان به «ایران» می‌گوید: معیشت ماهیگیران سنتی و محلی پس از صید ترال توسط کشتی‌های بزرگ با مشکلات زیادی روبه‌رو شده است و آنها با توجه به آگاهی از مضرات این نوع صید، شبانه به سواحل و خوریات می‌روند و ماهیان کوچک و پلانکتون‌ها را با تورهای غیرقانونی صید می‌کنند. تخلفی که مریم احسان‌پور، رئیس اداره حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و پایش آلودگی‌های دریایی هم آن را تأیید می‌کند.
ترال برای رهایی از گرسنگی
همه می‌دانند کشتی‌های غول‌آسای صنعتی با صیدترال چه به روز خلیج‌فارس آوردند. آنها علاوه بر اینکه اکوسیستم بخش‌هایی از این دریا را از بین بردند، زندگی هزاران ماهیگیر سنتی را هم با مشکلات عدیده معیشتی و اقتصادی روبه‌رو کردند. دبیر سمن‌های محیط زیستی هرمزگان به صراحت می‌گوید: اگر کسی ادعا دارد که صید ترال اتفاق نمی‌افتد باید بگویم که چنین نیست. شیرخانی می‌گوید: شرایط اقتصادی در سکونتگاه‌های ساحلی تعیین‌کننده این نوع صید است. این نوع صید، به میزان و شدت، بازه‌های زمانی و مکانی مختلف، شرایط محیطی و اقلیمی، شدت و نوع نظارت کم و زیاد است.
سواحل خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوسیه، در فصول گرم سال، خنک‌تر است. به همین دلیل سواحل و خوریات (آبراهه‌ها در جذرومد و تالاب‌ها) ظرفیت بسیار خوب زیستی برای ماهیان محسوب میشود و تالاب‌نشینان و ساحل‌نشینان با توجه به نیاز صیدی، با قایق‌ها و لنج‌ها در این محدوده‌ها به صیادی می‌پردازند، اما زمانی که محدودیت‌هایی در صید برای صیادان ساحل‌نشین اتفاق بیفتد به سمت روش‌هایی می‌روند که راندمان صید را افزایش دهد.
به گفته شیرخانی، حجم صید نسبت به گذشته برای جوامع محلی خیلی کمتر شده در حالی که تعداد و نفرات صیادان بیشتر شده است. یک صیاد محلی زمانی که برای امرار معاش خود به خوریات یا سواحل پیرامون خود می‌رود، متوجه میشود که نسبت به یک یا دو دهه قبل در این زمان حدود 50 درصد کاهش صید داشته است و آن نیز شانسی است که به گله ماهی‌های خوب برخورد کند یا خیر. علاوه بر این، قیمت بهای صید افزایش یافته و معیشت مردم نیز بالاتر رفته است.
دلایل گرایش به ترال
او در خصوص گرایش مردم و جامعه محلی به ترال‌ها می‌گوید: از بین رفتن کسب و کار کشاورزی و بنگاه‌های اقتصادی کوچک، در دسترس بودن ادوات و سرمایه کم، عدم نظارت و مدیریت ضعیف، باور نداشتن به فرهنگ کار و تعاون، بالا بودن راندمان صید ترال و تنازع بر سر منابع مشترک در جامعه محلی از عوامل بسیار مهمی است که جوامع محلی را به آن سوق می‌دهد. آنها می‌دانند که با این میزان صید در بازار رقابتی امروز حذف می‌شوند. با وجود این اگر مجبور نشوند ترال انجام نمی‌دهند.
به گفته دبیر سمن‌های محیط زیستی هرمزگان، این موضوع در مناطق پیشرفته نیز وجود دارد. از سال 1984، این پدیده در سطح جهان به عنوان فرم غیرقانونی اما جذاب صیادی در بسیاری نقاط وجود دارد و با ساخت سازه‌های آنتی‌ترال در دو بخش حفاظت و زیستگاه مصنوعی به جریان صید ترال وارد می‌شوند.
شیرخانی با بیان اینکه کشور ما تجربه مشابهی با منطقه سومالی دارد، می‌گوید: با تحقیقاتی که روی دزدان دریایی سومالی انجام شد، متوجه شدند زمانی که شرکت‌های مختلف از کشورهای آلمان، هلند و ژاپن در آب‌های محدوده سومالی، گونه‌های خاص دریایی را صید صنعتی انجام دادند و تعادل اکوسیستم را برهم زدند، پس از حدود 5 سال، با اعتراض جامعه محلی روبه‌رو شدند، اما به دلیل اینکه اعتراض‌شان جایگاهی نداشت، صیادان محلی به دزدان دریایی تبدیل شدند. به گفته شیرخانی، ما نیز به این تجربه جهانی نزدیک شده‌ایم و در گذار هستیم. زیرا خیلی از جوامع محلی به این باور رسیده‌اند که اگر در امر ترالینگ مشارکت کنند، به سود کوتاه مدت می‌رسند اما این را هم در نظر دارند که بعد از مدتی این سود به یک سوم تقلیل می‌یابد زیرا نابودی ذخایر دریایی را درپی دارد. آنها باور ترالینگ ندارند و حتی با وجود دارا بودن ادوات ترالینگ تا زمانی که مجبور نشوند این کار را نمی‌کنند، چون می‌دانند که نان سفره‌شان بعد از مدت کوتاهی به یک سوم کاهش پیدا می‌کند.
جامعه محلی که مخالف صید ترال هستند، هر روز به چشم می‌بینند که ذخایر دریایی کم و کمتر میشود، اما زمانی که مردمی با ادوات صید پیشرفته‌تر شبانه و در خلوت، دریا را شخم می‌زنند و برخورد لازم و نظارت جدی و محکم روی آنها وجود ندارد، آنها نیز دست از مبارزه می‌کشند و به ترالینگ روی می‌آورند. از سوی دیگر 50 درصد کسانی که صیادی می‌کنند، مجوز ندارند. مسئولان می‌دانند که امرار معاش آنها از راه دریاست، و اجازه صید و تجارت غیررسمی مثل شوتی و قاچاق گازوئیل را هم ندارند، بنابراین سختگیری نمی‌کنند تا صیادان نانی به سفره ببرند.
صید سنتی و صنعتی
مریم احسان‌پور، رئیس اداره حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و پایش آلودگی‌های دریایی معتقد است که متولی صید و آبزی‌پروری در کل کشور سازمان شیلات ایران است و سازمان محیط زیست به‌عنوان حافظ محیط زیست بر این فعالیت نظارت دارد.
این مسئول در پاسخ به این سؤال که گفته میشود صید ترال در سواحل خلیج‌فارس توسط برخی اهالی و ساحل‌نشینان صورت میگیرد، آن را رد نمی‌کند و می‌گوید: هرچند صید ترال ممنوع است اما با وجود این هنوز وجه سنتی و صنعتی در این نواحی وجود دارد. او می‌گوید که آمار دقیقی از صید ترال وجود ندارد، با وجود این از کشتی‌های صنعتی ایرانی در کنار صیادان محلی که ترال انجام می‌دهند، می‌گوید: صید ترال، توسط تعدادی از شناورهای صیادی صورت میگیرد. صید ترال یکی از مخرب‌ترین ادوات صیادی بوده که متأسفانه مورد استفاده قرار میگیرد و تنها با رعایت برخی موارد مانند در نظر گرفتن فصل صید، منطقه صیادی و زیستگاه‌های حساس می‌توان آثار تخریبی آن را کمتر کرد اما در نهایت منجر به تخریب محیط زیست میشود.
به گفته احسان‌پور؛ این نوع صید، گونه آبزی هدف را دنبال نمی‌کند. هرآنچه را که در محدوده تورکشی وجود دارد از بستر دریا تا سطح را صید می‌کند که در بلند مدت آثار تخریبی بسیار و غیرقابل جبرانی را به همراه خواهد داشت و چه بسا هم‌اکنون نیز این تخریب در منطقه خلیج‌فارس با ازبین رفتن ذخایر آبزی و تخریب زیستگاه‌های حساس اتفاق افتاده است. رئیس اداره حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و پایش آلودگی‌های دریایی با بیان اینکه در دنیا تغییراتی روی تورهای صیادی برای کاهش آثار تخریبی آنها ایجاد شده است، می‌گوید: نصب دریچه در برخی نقاط دریا مثل تایلند، تایوان و برخی از کشورهای اروپایی این قابلیت را دارد که فقط میگو صید شود و گونه‌های جانوری تحت حمایت و در معرض خطر انقراض مانند پستانداران دریایی و لاک‌پشت‌های دریایی امکان فرار از تور را داشته باشند و احتمال مرگ و میر آنها به دلیل خفگی کمتر میشود.
به گفته رئیس اداره حفاظت از زیست‌بوم‌های دریایی و پایش آلودگی‌های دریایی، در مناطق حفاظت شده هر نوع صیدی اگر پروانه نداشته باشد تخلف محسوب میشود و اگر فعالان محیط زیستی این تخلفات را ببینند باید گزارش دهند.
این مسئول درخصوص مشکلات آبزیان دریایی می‌گوید: صید بی‌رویه، صیادی غیرمسئولانه، ترال، صید غیراصولی، آلودگی‌های نفتی، تغییر اقلیم و گرمایش جهان، قاچاق سوخت و پساب‌های صنعتی و شهری باعث از بین رفتن ذخایر دریایی شده‌اند. این موارد بخصوص در محل‌هایی که محل نوزادگاهی آبزیان است مانند تالاب‌ها و خوریات از اهمیت بیشتر و آثار تخریبی بالاتری برخوردار است.
به گفته احسان‌پور، تجمع بیش از حد صنایع در غرب بندرعباس باعث تجمیع آلودگی و استرس برای محیط زیست دریایی شده است. فلزات سنگین، آلودگی حرارتی، نفتی و آلودگی‌های نوظهور از جمله تهدیدهای محیط زیست دریایی است.