آیا ترکیه خواهد توانست از سفر زلنسکی برای بهبود روابط با غرب استفاده کند
چشمک اردوغان به ناتو
علی حیدری
کارشناس مسائل ترکیه
روز شنبه ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین میهمان رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه بود. دیداری که در ابتدا به صورت دو جانبه بیش از 2.5 ساعت در کاخ «وحدالدین» به طول انجامید و پس از آن طرفین در نشستی مطبوعاتی دیدگاه‌های خود را بیان کردند.
محور این دیدار از سوی مقامات رسمی دو طرف، بررسی آخرین تحولات جنگ روسیه و اوکراین و نیز بررسی تمدید توافقنامه کریدور غلات دریای سیاه ذکر شده بود که تا روز 17 جولای منقضی می‌شود. با این وجود، استقبال مهمت فاتح کاجیر، وزیر صنایع و هالوک بایراقدار، مدیر شرکت پهپاد‌سازی بایکار نشان از سفری پرحاشیه داشت که صدای آن خیلی زود به گوش رسید.
در همان زمانی که اردوغان مشغول گفت‌و‌گو با همتای اوکراینی بود، هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه نیز در گوشه‌ای از همان کاخ با مصطفی عبدالجمیل کریم اوغلو، رهبر ترک‌های تاتار کریمه دیدار و گفت‌و‌گو کرد تا برگی دیگر از حواشی این سفر را ورق بزند. اردوغان بعد از دیدار دو جانبه در نشست خبری با زلنسکی گفت: انتظار می‌رود مهلت اعتبار این توافقنامه به جای هر دو ماه یک‌بار دست‌کم هر 3 ماه یک‌بار تمدید شود. برای افزایش مدت زمان آن به 2 سال تلاش می‌کنیم.
رئیس‌جمهور ترکیه همچنین در اظهاراتی تأمل‌برانگیز گفت که «بدون شک اوکراین شایسته عضویت در ناتو است» و درباره وضعیت اسرای دو طرف نیز اظهار داشت: «صحبت‌های رئیس‌جمهور اوکراین درباره تبادل اسرا را شنیدیم. همچنین در حال مذاکره با طرف روسی هستیم. ماه آینده، آقای پوتین به ترکیه سفر خواهد کرد. ما فرصت دیدار رو در رو خواهیم داشت.» زلنسکی نیز در این نشست با قدردانی از حمایت ترکیه برای پیوستن اوکراین به ناتو گفت: «خواسته ما اجرای طرح صلح است، ترکیه آماده پذیرفتن هدایت این موضوع است.»
آخرین پرده این سفر پرحاشیه نیز بعد از پرواز هواپیمای رئیس‌جمهور اوکراین به جزیره مار رقم خورد که با انتشار عکس‌های داخل هواپیما مشخص شد، تعدادی از فرماندهان گروه افراطی «آزوف» نیز در ترکیه به سر می‌بردند و زلنسکی را در مسیر برگشت همراهی کردند. این فرماندهان سال گذشته در محاصره نیروهای نظامی روسیه گرفتار آمده بودند و با وساطت ترکیه در ماجرای تبادل اسرا، به استانبول رفتند و بر اساس توافق صورت گرفته، قرار بود تا پایان جنگ روسیه و اوکراین در ترکیه بمانند.
این موضوع برای کرملین بسیار گران آمد. سخنگوی کرملین که پیش از سفر زلنسکی تأکید کرده بود، با دقت این سفر و نتایج آن را تعقیب می‌کند، شامگاه شنبه با انتشار بیانیه‌ای تند از اقدام ترکیه انتقاد کرده و آزادی اسرای آزوف را بر خلاف توافقنامه سه‌جانبه خواند و یادآور شد: «هیچ کس به روسیه در این مورد اطلاع نداده بود. این اقدام به شکست‌های اوکراین در ضدحمله مربوط می‌شود.»
چه اتفاقی
در حال رخ دادن است؟
با نگاهی به اتفاقات رخ داده در سفر زلنسکی به ترکیه نمی‌توان آنها را سهوی یا ناشی از ناآگاهی از حساسیت روسیه دانست بلکه باید اقداماتی حساب شده و در راستای تأمین منافعی خواند که به آینده نزدیک مربوط می‌شود.
روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه اجلاس سران ناتو در لیتوانی برگزار می‌شود و اردوغان نیز قصد دارد در آن شرکت کند. یکی از مهمترین اهداف سفر اردوغان به لیتوانی را می‌توان دیدار با جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا و گفت‌و‌گو درباره خرید و نوسازی جنگنده‌های اف 16 ترکیه و نیز بهبود روابط اقتصادی آنکارا-واشنگتن دانست. اردوغان در دوره جدید با مشکلات متعدد اقتصادی دست به گریبان است و اگرچه همه تلاش خود را به کار بسته تا با تغییرات اساسی در کابینه و روی کار آوردن دولتی اقتصادی و همچنین عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه و نیز جذب دلارهای نفتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، از بار این مشکلات بکاهد اما افزایش قیمت دلار در برابر لیر، نشان از ناکامی این تلاش‌ها حداقل در کوتاه‌مدت دارد. یکی از دلایل اصلی این ناکامی را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: ستون فقرات اقتصاد ترکیه غربی است و چرخ‌های آن با موتور سرمایه و بازار غرب می‌چرخد. با سرد شدن روابط اردوغان با کشورهای غربی به‌خصوص امریکا، این روند مختل شده است و رئیس‌جمهور ترکیه قصد دارد تا در دوره سوم با ترمیم روابط خود با غرب به نوعی این روند را تغییر دهد.
ترکیه از دیرباز سیاست بندبازی و موازنه در بحران‌های منطقه‌ای و جهانی را در پیش گرفته و دنبال کرده است که از این طریق سود کلانی نیز عاید این کشور شده، با وجود این در شرایط فعلی به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت سخت اقتصادی و چالش‌های موجود برای ترکیه، آنکارا ناگزیر به تغییر سیاست خود در بازی بین روسیه و امریکا در جنگ اوکراین باشد چراکه امتیازات کافی را از مسکو به‌خصوص در دوره پیش از انتخابات گرفته و نوبت به امتیاز‌گیری از غرب است؛ امری که در روز شنبه کلید خورده و احتمالاً در نشست سران ناتو ادامه یابد.
البته باید دید که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در قبال این بازی جدید اردوغان چه سیاستی در پیش خواهد گرفت؛ مرد یخی که خیانت را فراموش نمی‌کند.