پیرمرد و مستند
احسان مفیدی‌کیا
منتقد سینما
پیرمرد و مستند
پیرمرد، در آستانه 90 سالگی و کمی قبل از اینکه چشمان همیشه جست‌و‌جوگرش را بر این جهان ببندد، آخرین اثرش را برای جشنواره فیلم بین‌المللی سائوپائولو فرستاد و البته آنقدر دنیا دیده بود که بداند مورد تمجید منتقدان قرار خواهد گرفت. یوریس ایونس، مستندساز شهیر هلندی، با ساختن همین مستند که «داستان باد» نام داشت، تبدیل به مسن‌ترین فیلمسازی شد که تا آن موقع توانسته بود یک اثر را در سرانه پیری کارگردانی کند. مستندی که بعدتر جایزه ویژه هیأت داوران را نیز در دومین دوره جوایز فیلم اروپا دریافت کرد.
ایونس از 1912 که اولین اثرش را ساخت تا همین آخری که به 1989 رسید، طیف وسیعی از موضوعات اجتماعی و سیاسی را در بیش از 60 عنوان تولید کرد. او برای ساختن این فیلم‌ها به گوشه گوشه دنیا از خاور دور تا اروپای جنگ‌زده و آفریقا سفر کرد و در همه این جهانگردی‌ها، از منظره‌یاب خاص خودش جهان را دید و نشان مخاطب داد. دوران پربار و طولانی فیلمسازی ایونس این شانس را به او داد که در یک روند محسوس تکاملی در کیفیت آثارش قرار گیرد و بتواند به شکل اعجاب‌انگیزی ملت‌ها و دوران را به هم پیوند دهد.
ایونس جوان هم مثل بیشتر هم‌نسل‌های خود، متأثر از سنت روسی در مستندسازی بود، او سبک و سیاق ورتوف و آیزنشتاین را می‌پسندید و علاقه وافری به دیدن رخداد‌ها، آنطور که واقعاً هستند، داشت. از همین رو وقتی دو اثر شاخص خود، یعنی «پل» و «باران» را ساخت، مورد توجه پودوفکین، فیلمساز شهیر اهل شوروی قرار گرفت و به دعوت او به کشور شوراها رفت تا برای فیلمسازان سخنرانی کند، در کنار این جلسات به او اجازه داده شد تا از هر موضوعی که می‌خواست فیلم مستند بسازد که ماحصل آن «سرود قهرمانان» شد.
سفرهای ایونس به اسپانیا، چین، ژاپن، اندونزی و دیگر کشورها از او چهره‌ای جهانی ساخت و وقتی این امر با شجاعت و حضور او در میدان جنگ یا بحران‌ها همراه می‌شد از او شخصیت قهرمان هم در ذهن مردم می‌ماند.
مستندهای منحصر به فرد «چهارصد میلیون» که در چین ساخته شد و «زمین اسپانیایی» که مشاهدات ایونس در جنگ داخلی اسپانیاست، حتماً در فهرست کلاسیک مستندبازها جای مخصوص به خود را دارند، خصوصاً این آخری که تصاویری از نبرد میان ارتش شورشیان به رهبری ژنرال فرانکو و سربازان حکومت جمهوری‌خواه در نزدیکی مادرید در سال ۱۹۳۷ است و ویژه‌تر اینکه بدانیم متن تصاویر را ارنست همینگوی بزرگ که خود هم در آن صحنه‌ها حضور داشته، نوشته است.
این فیلم چنان خوب و تأثیر‌گذار از کار در آمد که برخی شدت خشونت و تیرگی آن را با ژاندارک مقایسه می‌کنند و نقل است که روزولت پس از دیدن آن حسابی جا خورده بود.
پیشینه درخشان و آثار با کیفیت و فراوان، از یوریس ایونس یک شخصیت ماندگار در تاریخ سینمای مستند ساخته، شخصیتی که بحق نماد استمرار و پیشرفت در تولید آثار است.
