پیوستن رسمی ایران به سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای اگر چه به واسطه گشایش‌هایی که این همکاری متقابل میان ایران و 11 کشور عضو و ناظر ایجاد خواهد کرد مورد استقبال عمومی قرار گرفته است، اما با اشکال‌گیری‌ها و بهانه‌جویی‌های حامیان دولت سابق مواجه شده که از شهریور 1401 تاکنون در مسیر تخفیف و کم‌اهمیت جلوه دادن این تحول دیپلماتیک بودند و حالا در مواجهه با واقعیت سعی دارند ثمره دیپلماسی همسایگی و اولویت‌بخشی به توسعه تعاملات با کشورهای آسیایی دولت سیزدهم را به پای برجام و قطعنامه مربوط به آن حساب کنند و این عقیده خود را به نحوی دیگر ابراز کنند که در قاموس غرب‌گرایان حتی تقویت روابط با شرق هم باید از زیر سایه تأیید غرب عبور کند.

قفلی که باز نکردند
اینکه چطور کسانی که تا پیش از پذیرش درخواست عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در شانگهای متأثر از اعلام صریح سیاست خارجی متفاوت دولت سیزدهم ناکامی خود را در پیش‌برد این پروژه به موانع برساخته از مسائل و تنش‌های موجود میان ایران و غرب از جمله تحریم‌ها و نپیوستن ایران به دو کنوانسیون مورد درخواست FATF مرتبط می‌دانستند، حال عضویت شانگهای را محصول برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت می‌دانند، سؤالی است که پاسخ چندان پیچیده‌ای در پی ندارد اما همزمان این پرسش را پیش روی مدعیان می‌گذارد که اگر قطعنامه‌های شورای امنیت از نظر اعضای سازمان همکاری شانگهای و در میدان عمل مانع عضویت رسمی ایران شناحته می‌شدند پس به چه دلیل تصویب برجام و صدور قطعنامه ۲۲۳۱ در سال ۲۰۱۵ میلادی نتوانست در نشست سال 2016 (1395) به پذیرش خواست عضویت ایران منتهی شود و چرا این قفل حتی تا پایان عمر دولت روحانی بسته ماند؟
واکنش سفیر سابق ایران در چین
محمد کشاورز‌زاده سفیر سابق کشورمان در چین از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ در گفت‌وگویی با ایرنا در سخنانی با تأکید بر اهمیت پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های اقتصادی شانگهای به بخشی از این ادعاها پاسخ داد و در واکنش به ادعاها در خصوص ممانعت تحریم‌ها و FATF در روند عضویت ایران در شانگهای تصریح کرد: «مشکل اصلی ما در عدم عضویت در این سازمان طی سال‌های گذشته عدم اجماع اعضای این سازمان در قبول عضویت ایران بود و بحث‌های دیگر از جمله FATF و تحریم و امثال اینها مشکلی در عضویت ایران در شانگهای ایجاد نکرده بود.» اظهار نظر کارشناسی که نشان می‌دهد تا چه حد دیپلماسی مبتنی بر سیاست همسایگی دولت سیزدهم و تأکید رئیس‌جمهور کشورمان بر تقویت روابط همه‌جانبه با کشورهای همسایه و پیرامونی چه در منطقه خلیج‌فارس و چه در میان کشورهای منطقه آسیای میانه و مرکزی مورد استقبال قرار گرفته است.

دیپلماسی فعال، قفل را باز کرد
کشاورززاده در این مورد تصریح کرد: با «دیپلماسی فعالی» که صورت گرفت، توانستیم تمام اعضای سازمان را در خصوص عضویت ایران به اجماع برسانیم و حتی نظر مخالف آن اعضایی را که با عضویت ایران در سازمان مخالف بودند هم موافق عضویت ایران کنیم. اما یک تحلیلگر نزدیک به وزارت خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم حتی در واکنش به همین موضع صریح هم مدعی شد: «در سال ۲۰۱۰ سازمان شانگهای معیار تازه‌ای را برای عضویت در سازمان اضافه کرد که بر اساس آن، پذیرش اعضای تحت تحریم شورای امنیت ملل متحد را منع می‌کرد. بدون قطعنامه ۲۲۳۱ عملاً امکان عضویت ایران وجود نداشت.»
ادعایی که سفیر سابق ایران در چین به آن واکنش نشان داد و تأکید کرد: «اجماع موضوع اصلی بوده و موضوعات دیگر از جمله تحریم در واقع پوششی برای مخالفت برخی اعضا بود کما اینکه یکی دیگر از معیارها عدم قبول عضویت دو کشور در حال جنگ است ولی پاکستان و هند که قرارداد صلح امضا نکرده و فقط ترک مخاصمه کرده‌اند، عضو شدند.»