تأثیر اینفلوئنسرها بر زندگی مردم از چشم و هم‌چشمی‌ها تا شکستن خطوط قرمز اخلاقی
تجارت شهرت در فضای مجازی
محدثه جعفری
خبرنگار
صفحات فضای مجازی را که بالا و پایین کنید پر شده از نمایش‌های توخالی از زندگی‌های پرزرق و برقی که با واقعیت‌های یک جامعه فاصله بسیاری دارد. «اینفلوئنسرها» همان تولیدکنندگان این محتواهای پوچ و توخالی برای جلب توجه مردم هستند که برای کسب لایک و کامنت هر خط قرمزی را می‌شکنند. این در حالی است که روانشناسان معتقد‌ند حرف‌ها و عملکرد دیگران تأثیر زیادی بر زندگی، گرایش‌ها و تصمیمات ما دارند. این امر زمانی جالب می‌شود که دنبال‌کنندگان می‌دانند عشق‌ها، ابراز علاقه‌ها، لباس‌ها و خوراکی‌ها و ماشین‌هایی که این افراد به نمایش می‌گذارند فیک است و جنبه نمایشی دارد، اما با اشتیاق آن را بازنشر می‌دهند و نمی‌دانند تحت تأثیر قرار می‌گیرند، چه بخواهند چه نخواهند.
اینکه انسان موجودی تقلیدکننده است پیامدهای مثبتی هم دارد. اینکه یادگیری‌های خصوصاً دوران کودکی تحت تأثیر همین تقلیدهاست. یادگیری مشاهده‌ای از همین دیدن و تقلید کردن است که رخ می‌دهد. این را دکترمینو کرم‌پور روانشناس هم مورد تأکید قرار می‌دهد و اذعان می‌کند که انسان موجودی است که به شدت تأثیرپذیر و تلقین پذیراست و آنچه که مغز انسان را متفاوت از دیگر موجودات می‌کند قدرت بسیار بالای الهام گرفتن از همنوعانش است. «انسان نمی‌تواند به‌دلیل وجود همین امر خودش را از دیگران قرنطینه کند و بگوید احساسات، باورها، شادی‌ها، توانمندی‌ها، استدلال‌هایم مثل یک میدان جاذبه در اطراف من است. این امر باوری غلط است.»
در واقع به گفته او ما نمی‌توانیم خودمان را منفک از سایرین بدانیم. حرف‌ها و فشارهای دیگران تأثیر بسیاری در مسیر زندگی، گرایش‌ها، تصمیمات و... ما دارند. «انسان‌ها همچون یک شبکه بهم پیچیده‌اند، با هم در ارتباط بوده و از هم تأثیر می‌پذیرند.» وی در ادامه به «ایران» می‌گوید: «عموماً انسان‌ها حواسشان نیست که اصل اول در زندگی روزمره‌شان اتفاق می‌افتد. آدم‌ها فکر می‌کنند که این عقل خودم بوده، قضاوت خودم بوده یا من این کار را کردم؛ نه این طور نیست ما از محیط و آدم‌های اطرافمان تأثیر می‌پذیریم و تمام کارها و تصمیماتمان برگرفته از تأثیر دیگران در زندگی ماست.»
کرم‌پور با اشاره به مقاله‌ای که دانشمندان در سال 2009 در رابطه با تأثیر‌پذیری افراد از یکدیگر به چاپ رساندند، بیان کرد: «در این پژوهش تعداد زیادی از نوجوانان با رویکرد «سیگار» مورد بررسی قرار گرفتند. به ازای هر 10 درصد از همکلاسی‌هایی که سیگاری هستند 3 درصد بیشتر به سمت سیگار گرایش پیدا می‌کنند و به همین میزان 10 درصد دوستان، افراد سیگاری باشند 5 درصد افراد بیشتر به سمت سیگار جذب می‌شوند. این تحقیق تأثیر‌پذیری افراد از دنیایی مجازی و اینفلوئنسرها را اثبات می‌کند.»
این روانشناس می‌افزاید: «رفتار امری مسری است و نمی‌توان گفت افراد جامعه از هم جدا هستند. اینفلوئنسرها هر شب به یک شکل از طریق تلفن‌های همراه در خانه‌هایمان حضور دارند و جزو دوستان ما محسوب می‌شوند. اگرچه از لحاظ منطقی غریبه هستند اما از بعد ذهنی و حتی عاطفی برای عده‌ای از ما غریبه نیستند. وقتی هر روز با آنها زندگی می‌کنیم و رویدادهایشان را با علاقه دنبال می‌کنیم آنها را دوست خودمان می‌پنداریم. نمی‌توانم بگویم سلبریتی‌ها یا افراد فعال در شبکه‌های اجتماعی مقصرند! ما آگاهی کاملی از جهان اطراف نداریم و با راه دادن آنها به زندگی‌مان در ناخودآگاه‌مان چه بخواهیم و چه نخواهیم از این افراد تأثیر می‌پذیرم. نکته قابل تأمل آن است اینفلوئنسرها هم بخشی از جامعه هستند و باید دید آنها تحت تأثیر چه افرادی قرارگرفته‌اند.»
کرم‌پور به نقش مسئولان در خط دادن به اینفلوئنسرها هم اشاره کرده و بیان می‌کند: «زندگی فعالان فضای مجازی بر اساس پولی که از تبلیغات در کانال‌هایشان دریافت می‌کنند، می‌گذرد. اگر مسئولان این افراد را ساپورت مالی کنند می‌توانند از تأثیر‌پذیری آنها در راه‌های مثبت استفاده کنند. به‌عنوان مثال در شرایطی که با تورم و بحران اقتصادی رو به رو هستیم از این افراد بخواهند سبک زندگی‌شان را به سمت تعمیر وسایل ببرند و خریدها و از این طریق چشم و هم چشمی‌ها را کاهش دهند.»
لایک‌هایی برای شهرت، قدرت و ثروت
سهیل تقوی تحلیلگر فضای مجازی در فناوری‌های فرهنگی با اشاره به موضوع جلب توجه افراد در شبکه‌های اجتماعی به «ایران» می‌گوید: «فعالان فضای مجازی هرچقدر بتوانند توجه بیشتری را در صفحه‌هایشان جلب کنند در پس آن درآمد بیشتری هم خواهند داشت. در دنیا این پدیده را با عنوان تجارت توجه می‌شناسند. شهرت عامل بعدی فعال شدن افراد در عصر دیجیتال است وحتی در این فضا کسب شهرت بر ثروت پیشی گرفته است. با جلب توجه بیشتر در این فضای ابری قدرت تأثیرگذاری بیشتری هم کسب می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «به طور کلی سه عامل «قدرت، شهرت و ثروت» انگیزه و پیشران افراد در فضای مجازی شده است. در گذشته و قبل از همه‌گیرشدن فضای مجازی و دسترسی آسان به اینترنت سلبریتی‌ها هم نوع دیگری داشتند و افراد بواسطه استعدادشان «بازیگر، ورزشکار، خواننده، نخبه و...» در جامعه معروف می‌شدند. بعد از ظهور شبکه‌های اجتماعی در کنار این افراد، کسانی که استعداد ویژه‌ای ندارند هم سلبریتی شدند و با عنوان اینفلوئنسرها شناخته شدند. در فضای مجازی ارزش‌ها و استعدادها کمرنگ شد و افراد با هر روشی که فقط توجه دیگران را جلب کنند دست به تولید محتوا می‌زنند. البته محتوایی که از لحاظ ارزشی کاملاً تهی است و گاهی دیده شده افراد از طریق جلب تنفر مردم دست به معروف شدن و جلب فالوور ولایک می‌زنند و هر مرز اخلاقی را می‌شکنند.»
این تحلیلگر فضای مجازی با اشاره به ورود دولت‌ها به موضوع اینفلوئنسرها در فضای مجازی بیان می‌کند: «به علت تأثیرگذاری برخی افراد فاقد استعداد و دارای ارزش‌های اخلاقی در فضای مجازی روی عموم مردم، بویژه نوجوانان، دولت‌ها در دنیا دست به کار شدند و سعی در کنترل این فضا و آدم‌های فعال آن دارند. به‌عنوان مثال پارلمان فرانسه لایحه‌ای را برای تنظیم فعالیت‌های اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی به منظور جلوگیری از ترویج محصولات و روندهای خطرناک تصویب کرد که در آن قانون برای خاطیان، زندان یا جریمه‌های سنگین در نظر گرفته شده است.»
تقوی با اشاره به ایجاد راه حل‌های مناسب برای کنترل این افراد در کشور می‌گوید: «اصل مشکل را همه می‌دانند؛ مهم ایجاد راهکارهای درست برای کنترل افراد در این فضاست تا محتواهایی که تولید می‌شود به دیگر افراد جامعه آسیب نرساند. کشور ما با سابقه فرهنگی و مذهبی که دارد برخی رفتارها را برنمی تابد و همین امر سبب اختلاف نظر دهه‌های مختلف جامعه شده است. دولتمردان ما هنوز نتوانسته‌اند از جنبه ایجابی و سلبی به موضوع تأثیرگذاری اینفلوئنسرها وارد شوند. ما باید از تجربه و راهکار دیگر کشورها دراین زمینه بهره‌مند شویم.»