گزارش «ایران» از کنفرانس بین‌المللی«همزیستی مسألمت‌آمیز؛ همگرایی جهان اسلام و افق تمدنی آینده»
کرانه‌های دین درست
از پیش‌شرط‌های احیای تمدن اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی، وحدت و همگرایی میان مسلمانان و دفاع از «ایده امت اسلامی» است. در این راستا، دومین کنفرانس بین‌المللی «همزیستی مسالمت‌آمیز» با زیرعنوان «همگرایی جهان اسلام و افق تمدنی آینده با محوریت مقاصد شریعت» به همت دانشکده الهیات دانشگاه تهران، 20 خرداد ماه در تالار علامه امینی این دانشگاه برگزار شد که میزبان بیش از ۵۰ شخصیت علمی بین‌المللی از کشورهایی چون عراق، فلسطین، تونس، الجزایر، اردن، ترکیه، کانادا، بریتانیا، مصر و... بود که در قالب چهار پنل تخصصی سخنرانی کردند. آنچه این کنفرانس دنبال می‌کرد معرفی و تعریف «دین درست» بود؛ اینکه دین، در افق تمدنی خود به دنبال همگرایی و صلح است. طرح این موضوع در شرایطی که دشمنان جهان اسلام با اسلام‌هراسی می‌کوشند تصویری خشونت‌آمیز و خلاف ذات دین اسلام ارائه کنند، یک ضرورت است. اما منظور از «مقاصد شریعت» که بحث محوری این کنفرانس بود، اهداف عالیه احکام در نصوص شرعی است که صبغه‌ای عقلانی و رویکردی مصلحتی دارد؛ در واقع «مقاصد شریعت» یا «مکتب مقاصدی» رفتارهای ضدارزشی در تشریع احکام از قبیل تکفیر، تفسیق و تبدیع را برنمی‌تابد و هر نوع رفتارهای واگرایانه را ضد ارزش قلمداد می‌کند.
افراطی‌گری؛ اسباب تفرقه در جهان اسلام
دکتر مصطفی ذوالفقارطلب، رئیس این کنفرانس، عنوان کرد: امت اسلامی با چشم‌انداز تحقق‌بخشی به تمدن نوین اسلامی، پاسخگویی توأمان به نیازهای مادی و معنوی را در دستور کار دارد. تمدن هر جامعه‌ای دارای چهار ویژگی عمده اعم از «قانون‌مندی»، «پویایی»، «بهره‌مندی از سایر تمدن‌ها» و «همبستگی» است و در این میان همگرایی و وحدت جهان اسلام مقوم و عنصر مهم تمدن نوین اسلامی است. او معتقد است که امت اسلامی در شرایط کنونی در نیل به تمدن نوین اسلامی با چالش‌هایی مواجه است و از آن جمله میتوان به تفرقه بین صفوف امت اسلامی اشاره کرد و مهمترین اسباب این تفرقه، رادیکالیسم و افراطی‌گری است که باید از آن بطور جد پرهیز کنیم.
مدیریت تعارضات در جهان اسلام
دکتر سیدمحمد مقیمی، رئیس دانشگاه تهران، بحث خود را با تأکید بر اصل 11 قانون اساسی مبنی بر ضرورت دستیابی به وحدت بین ملل مسلمان آغاز کرد. به زعم او «مدیریت تعارضات» میتواند مبنای پویایی جهان اسلام باشد و در این راستا، به نگاه حضرت امام خمینی(ره) ارجاع داد و «هدف مشترک»، «دشمن مشترک» و «وحدت کلمه» را سه محور اساسی مدیریت تعارضات در جهان اسلام برشمرد و تأکید کرد که در تئوریزه کردن این سه محور، بویژه در مسأله «وحدت» راه‌های نرفته بسیاری داریم و برعهده نخبگان جهان اسلام است که با انزوای عقل در جامعه اسلامی مقابله کرده و عقلی را که در هندسه معرفت دینی می‌نشیند، بگسترانند و زمینه تحقق تمدن نوین اسلامی را فراهم سازند.
به زعم مقیمی، برای اینکه بتوانیم تمدن اسلامی را به اوج برسانیم، یکی از مهمترین اقدامات، آسیب‌شناسی دلایل افول تمدن اسلامی است و در این راستا به دو دسته «عوامل بیرونی» همچون جنگ‌ها و هجوم دشمنان و «عوامل درونی» همچون بی‌لیاقتی امرا و حکام در قرن‌های مختلف و جهل توده مردم اشاره کرد و با استناد بر نگاه دکتر عبد‌الحسین زرین‌کوب، مهمترین علت افول تمدن اسلامی را «عدم انسجام جامعه اسلامی» و «تعصبات قومی و محلی» برشمرد.
لزوم گفتوگو و مصلحت‌اندیشی در جهان اسلام
دکتر محمود واعظی، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، در خصوص پیش‌شرط‌های تحقق همگرایی در جهان اسلام بر دو نکته اساسی تأکید گذاشت؛ نخست آگاهی و شناخت درست از شاخصه‌های تمدن اسلامی است و در این راستا به اندیشه مقام معظم رهبری ارجاع داد و 4 مؤلفه «قرآن کریم»، «ایمان و باور دینی»، «خردورزی» و «علم و دانش» را به عنوان شاخصه‌های تمدن اسلامی برشمرد و تأکید کرد برای تحقق بخشیدن به تمدن نوین اسلامی نیازمند توجهی همزمان به این چهار مؤلفه هستیم. نکته دوم، گفتوگو و مصلحت‌اندیشی در جهان اسلام است که تأکید قرآن هم بر گفت‌وگوی سازنده است و بر این اساس، در گفتوگو نباید پیش‌شرط داشت و خود را بر حق قلمداد کرد چرا که در غیر این صورت ما را از همگرایی در جهان اسلام دور می‌کند.
همزیستی مسالمت‌آمیز زیر سایه صلح اجتماعی
حجت‌الاسلام دکتر احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، عنوان کرد: در ادبیات دینی یکسری مفاهیم و واژه‌ها بسامد بیشتری دارند و یکی از این مفاهیم پرکاربرد، مفهوم «صلح» است که از قضا، واژه «اسلام» و عنوانی که این دین بر خود نهاده نیز بر مفهوم صلح تأکید دارد. قرآن کریم نیز در آیات بسیاری بر ضرورت احترام متقابل همه اقوام، دشمنی نورزیدن و تحت تأثیر تبلیغات دشمن قرار نگرفتن تأکید می‌کند و در این راستا، ایده «صلح اجتماعی» را مطرح می‌کند. بنابراین، در سایه صلح و آشتی اجتماعی است که همزیستی مسالمت‌آمیز محقق می‌شود.
اقتدار جهان اسلام با همبستگی مسلمانان
سلمان حسینی ندوی، رئیس دانشکده لکنهوی هند، «توحید» و «نبوت» را نقاط اشتراک همه مسلمانان و سایر ادیان و عامل وحدت خواند. او رمز وحدت امت اسلامی را بازگشت به اصول اولیه از جمله قرآن، اهل‌بیت(ع) و سیره رسول اکرم(ص) دانست و گفت که تنها از رهگذر همبستگی است که میتوان در برابر دشمنان ایستاد و برای آزادی قدس و مسجدالاقصی تلاش کرد. او همچنین، با اشاره به توافق بین ایران و عربستان، این توافق را نویدبخش اقتدار جهان اسلام و منشأ برکات بسیار برای مسلمانان دانست.
گسترش «فرهنگ وحدت» عامل تقریب مذاهب
احمد قشلان، استاد فقه دانشگاه بلاد شام، عنوان کرد: گسترش «فرهنگ وحدت» قدرت ما را در همه زمینه‌ها افزایش می‌دهد و باعث ایجاد احترام متقابل می‌شود و در این بین باید مدنظر داشته باشیم که حق دیگران را انکار نکنیم. او همچنین خطاب به رهبران دینی گفت: از رهبران دینی می‌خواهیم که یک برنامه راهبردی و کامل برای تحقق وحدت جهان اسلام بکار گیرند و فقط به شعار اکتفا نکنند تا به هدف‌مان در زمینه تقریب مذاهب نزدیک‌تر شویم.
نیاز امروز جهان اسلام به زنان مجتهد و سیاستمدار
ژاله حیدری مقدم، مدرس حوزه و دانشگاه، به بحث «جایگاه زن در دین» و اهمیت پرداختن به ظرفیتهای زنان پرداخت و در این زمینه اشاره کرد که هرچه از عصر رسول اکرم(ص) و صحابه ایشان دورتر می‌شویم نقش‌آفرینی زنان در عرصه دین و مقاصد شریعت کمرنگ‌تر می‌شود. اما میتوان اصلاح این امر را آغاز کرد و با این دست از جلسات هم‌اندیشی به سمت طراحی و تدوین برنامه‌های آموزشی با هدف تربیت و ساخت «زنان مجتهد» رفت. به باور او، بعد از ساخت زنان مجتهد مهمترین اتفاق، جانمایی و ساماندهی آنان در جایگاه‌هایی است که بتوانند توانمندی خود را به اجرا بگذارند و تأکید کرد که زنان باید اندیشه فقهی خود را گسترش داده و در قامت زنان فقیه، سیاستمدار، اقتصاددان و... در جهان اسلام ظاهر شوند.
لزوم ترسیم چهره‌ای درست از دین اسلام
ماموستا عبدالرحمن محمدپور، مدرس مدارس علوم دینی، معتقد است که تفسیر ناصحیح از دین مصیبت‌های زیادی را به بار می‌آورد. بنابراین باید به سمت آگاهی‌سازی درست از دین و مقاصد آن برویم. به زعم او، اگر اندیشمندان، اهالی قلم، دانشگاهیان و هنرمندان در راستای نشان دادن چهره درست دین اسلام تلاش نکنند برخی خود را نماینده دین اسلام معرفی کرده و با استفاده از فضای مجازی آنچه که بر سر مسیحیت آمد (و دین به کلیسا محدود شد) در مورد اسلام هم تکرار می‌شود و دین اسلام را به مساجد، حسینیه‌ها و هیأت‌ها محدود می‌کنند.
توجه به «همزیستی مسالمت‌آمیز» در جهان اسلام
حجت‌الاسلام دکتر ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب قم، گفت: ضروری‌ترین کار برای وحدت جهان اسلام این است که همزیستی مسالمت‌آمیز را با مقاصد شریعت گره بزنیم؛ چرا که تفرقه آسیب‌زننده‌ترین عامل برای جهان اسلام است. از این رو، به مباحث ذیل عنوان «همزیستی مسالمت‌آمیز» نیاز داریم. «مقاصد شریعت» برای امروز جهان اسلام از نان شب واجب‌تر است.
تأکید اسلام بر «الفت
بین قلب‌ها»
دکتر عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، عضو شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب، معتقد است که وحدت و الفت بین قلب‌ها از معجزات قرآن است و این امر به مسائل اعتقادی و توحیدی گره خورده است. معنی ظاهری توحید، یکتایی خداست؛ اما معنای اصلی آن این است که همه، ایمان داشته باشند که خدای همگی یکی است. خداوند متعال، شریعت و پیامبر آن را برای اقامه دین و جلوگیری از تفرقه بین بندگان فرستاده است. از این رو، در اسلام، مسائل عملی مثل نماز، روزه، حج و... همگانی هستند و اکثر دستورات اسلام به صورت همگانی و جمعی طراحی شده‌اند. این مسأله برای حفظ وحدت است و باعث ایجاد الفت بین قلب‌ها می‌شود.
وظیفه دانشگاه در تقریب مذاهب اسلامی
دکتر ناصرقلی سارلی، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، به بحث وظیفه دانشگاه در تقریب مذاهب اسلامی پرداخت و گفت: دانشگاه از رهگذر برجسته‌سازی مفهوم «همزیستی مسالمت‌آمیز» میتواند تقریب مذاهب را تحقق بخشد؛ بویژه اساتید علوم اجتماعی هم در استقرار و تثبیت این مفهوم نقش برجسته و مؤثری می‌توانند داشته باشند.
وحدت اسلامی با محوریت «جمهوری اسلامی ایران»
مباحث این هم‌اندیشی یک روزه را میتوان در 5 محور عمده جمع‌بندی کرد:
1. وحدت اسلامی و رسیدن به آن نباید در حد شعار و کلام باقی بماند و نمود عینی و عملیاتی آن نیاز امروز جهان اسلام است.
2. مسأله وحدت صرفاً امری در حوزه مناسک و آیین نیست و این وحدت باید نمودی سیاسی و اقتصادی داشته باشد؛ چراکه دشمنان ما امروز، همین ابعاد سیاسی و اقتصادی را برای ضعیف کردن جهان اسلام نشانه رفته‌اند. در این راستا، وحدت میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی یکی از نقاط امیدبخش است و میتواند برکات بسیاری را برای جهان اسلام به ارمغان آورد.
3. «جمهوری اسلامی ایران» از آن جهت که خود میزبان انواع فرق و مذاهب اسلامی است، در این وحدت‌بخشی محوریت دارد و باید به آن اقتدا کنیم.
4. نتوانسته‌ایم حقیقت وحدت را به نسل جدید تزریق کنیم و نیاز داریم این دغدغه را در نسل جدید تمدن و جامعه اسلامی برانگیزانیم.
5. زنان و جایگاه آنان در تمدن نوین اسلامی را به رسمیت بشناسیم و به آنان به مثابه نیمی از قدرت جامعه اسلامی توجه کنیم. بنابراین اگر آنان را از دایره کارآمدی خارج کنیم، جامعه اسلامی را از نیمی از ظرفیتهای آن محروم کرده‌ایم. بازتولید و بازآفرینی نقش زنان در جامعه اسلامی در تحقق‌بخشی به همگرایی جهان اسلام و تمدن نوین اسلامی یک ضرورت است.