دکترعلیرضا پیروزمند
استادیار مطالعات فرهنگی و مسئول مرکز تحقیقات بنیادین فرهنگستان علوم اسلامی

 
سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) بهانه‌ای برای پرداخت به اهم اندیشه‌ها و آرای ایشان است که بی‌شک چراغ راه جامعه محسوب می‌شود. در این گفتار کوشش می‌شود «ضرورت تأسیس حکومت اسلامی از دیدگاه بنیانگذار انقلاب اسلامی» به تأمل گذاشته ‌شود. حضرت امام خمینی(ره) به 6 دلیل اهتمام ویژه‌ای به تشکیل حکومت اسلامی داشتند؛

1. تشکیل حکومت برای دفاع از دین
از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شد حضرت امام(ره) به تأسیس حکومت اسلامی تأکید ورزند «دفاع از دین» بود. علمای اسلام در طول تاریخ، بویژه بعد از غیبت امام عصر(عج) همواره در جایگاه «دفاع از دین» ظاهر شده و در حفظ معارف اسلامی و انتقال میراث ائمه(ع) تلاش کردند، اما ویژگی‌ای که امام(ره) را از دیگر علما متمایز و ایشان را تاریخ‌ساز کرد، این بود که توانستند گام نوینی در دفاع از دین بردارند و آن «اقامه دین بر پایه حکومت اسلامی» بود.
 
2. حکومت، بستری برای عملیاتی کردن احکام الهی
حضرت امام(ره) معتقد بودند بیش از نیمی از احکام معطوف به اجتماعیات ‌است و عملیاتی کردن آنها جز از رهگذر برپایی حکومت اسلامی میسر نیست. در دیدگاه ایشان، حکومت بستری برای هدایت انسان به سمت تعالی و سعادت است و آن هدایت، سعادت و کرامتی که انسان از رهگذر ساختار اجتماعی کسب می‌کند، طبیعتاً از ضریب نفوذ بالاتری برخوردار است.
در مصاحبه‌ای که امام(ره) با یکی از روزنامه‌نگاران ایتالیایی در 19 دی 1357 انجام دادند، عنوان می‌کنند:«در دنیای امروز که گفته می‌شود دنیای صنعت است، رهبران می‌‌خواهند جامعه بشری را ذیل یک کارخانه بزرگ صنعتی اداره کنند، در حالی که جوامع از انسان‌ها تشکیل شده‌اند که دارای بعد معنوی و روح عرفانی هستند. اسلام در کنار مقررات اجتماعی و اقتصادی به تربیت انسان بر اساس ایمان به خدا تکیه می‌کند. اگر ایمان به خدا و عمل برای خدا در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و سایر شئون زندگی بشر مورد توجه واقع شود، پیچیده‌ترین مشکلات امروزی جهان به آسانی حل خواهد شد. امروزه دنیا هم در این بن‌بست گرفتار شده‌ است.» بنابراین در نگاه ایشان اسلام آمده تا بعد معنوی و روح عرفانی انسان‌ها را شکوفا کند و این امر در بستر یک حکومت سریع‌تر و انبوه‌تر اتفاق می‌افتد.

3. حکومت در زمان غیبت، شعبه‌ای از ولایت حکومت مطلقه رسول الله(ص) است
حضرت امام(ره) در 16 دی 1366 در پاسخ به رئیس‌جمهور وقت، آیت‌الله خامنه‌ای عنوان کردند:«حکومت به معنای ولایت مطلقه‌ای است که از جانب خداوند به نبی‌اکرم(ص) واگذار شده و از اهم احکام الهی است و بر جمیع احکام شرعیه تقدم دارد.» بنابراین ایشان «حکومت» را به‌عنوان یک فرع فقهی در کنار سایر احکام فرعیه قلمداد نمی‌کردند. از این رو در همین مرقومه تأکید می‌کنند حکومت که شعبه‌ای از ولایت‌ مطلقه رسول‌‌الله(ص) است، یکی از احکام اولیه اسلام و مقدم بر احکام فرعیه حتی نماز، روزه و حج است و می‌کوشند توضیح دهند که چرا چنین شأنی را برای حکومت قائل هستند. ایشان معتقدند حکومت از لوازم شناخت ولایت مطلقه الهی است. این ولایت به پیامبر(ص) تفویض شده و در زمان غیبت، حکومت شعبه‌ای از ولایت حکومت مطلقه رسول الله(ص) است.

4. حکومت، مقصد جامعه اسلامی است
 در اندیشه امام(ره) «حکومت» مقصد جامعه اسلامی است که در آن باید پیشرفت و کرامت انسانی مورد توجه قرار بگیرد. ایشان در 24 آبان 1357 در فرانسه در دیدار با دانشجویان ایرانی مقیم خارج از کشور عنوان می‌کنند مردم در انقلاب اسلامی به دنبال تحقق سه اصل «استقلال»، «آزادی» و «جمهوری اسلامی» هستند که در صورت استقرار حکومت اسلامی، دو اصل دیگر امکان تحقق خواهد یافت. در واقع ایشان آن نوع استقلال و آزادی‌ را تعقیب می‌کنند که زیر چتر حکومت ‌اسلامی باشد.

5. استقرار حکومت اسلامی برای حمایت از مستضعفان و محرومان جامعه
یکی از اصول امام(ره) برای تشکیل حکومت، حمایت از مستضعفان و محرومان جامعه است و ادبیاتی که ایشان در مواجهه با این طبقه اجتماعی به کار می‌‌گیرند اساساً با ادبیات توسعه غربی سازگار نیست. در خوانش غربی از توسعه، طبقه مستضعف به نوعی در خدمت سرمایه‌داری قرار می‌گیرد و «عدالت» امری مغفول است، اما برای حضرت امام(ره) برقراری عدالت و حمایت از محرومان اصلی اساسی است که باید از رهگذر حکومت اسلامی اجرایی شود.

6. تأکید بر سبک زندگی اسلامی و دوری از الگوی حکومت غربی
بینش و جهان‌بینی امام(ره) با «الگوی حکومت‌ غربی» و «سبک زندگی غربی» در تقابل است. از این رو باید پیوسته روند تغییرات سبک زندگی و الگوهای حکمرانی‌مان را رصد کنیم تا به سمت الگوهای غربی متمایل نشویم. ایشان در صحیفه جلد بیست، صفحه 339 می‌فرمایند:«به عهده علما، فقها و روحانیت است که مقابله جدی با دو فرهنگ ظالمانه و منحط اقتصادی شرق و غرب و مبارزه با سیاست‌های اقتصاد سرمایه‌داری و اشتراکی در جامعه داشته باشند.» این را امام حدود 40 سال پیش مطرح کردند و طبیعتاً خطاب‌شان به اندیشمندان جامعه ‌است، چراکه معتقد بودند ایجاد تحول علمی و عملی در مقیاس تشکیل حکومت، احتیاج به فکر و اندیشه دارد.

بــــرش

حضرت امام(ره) معتقد بودند بیش از نیمی از احکام معطوف به اجتماعیات ‌است و عملیاتی کردن آنها جز از رهگذر برپایی حکومت اسلامی میسر نیست. بنابراین حکومت بستری برای هدایت انسان به سمت تعالی است و آن کرامت و سعادتی که انسان از رهگذر ساختار اجتماعی کسب می‌کند، از ضریب نفوذ بالاتری برخوردار است.