نگاهی به ارتباط استعماری جشنواره‌های غربی به کشورهای خاورمیانه
به ترکیه باز نگرد اگر اینجا آزاد نیستی
محمد قربانی
منتقد سینما
در کن اخیر، مروه دیزدار برای بازی در فیلمی از بیلگه جیلان که معادل فیلمسازان جشنواره‌ای خودمان است و سینمای استعمارزده‌ای دارد، برنده جایزه بهترین بازیگر زن شده است. او در سخنرانی پس از دریافت جایزه، متنی را خوانده که بارها در سالیان اخیر، از زبان بازیگران زن «هموطن»مان شنیده‌ایم. انگار همان متن قبلی است و این بازیگر ترکیه‌ای، فقط اسم نقش خودش را جایگزین اسم نقش‌های بازیگران قبلی خاورمیانه‌ای کرده:
«در جغرافیایی به دنیا آمده‌ام که نیاز ندارم برای بازی در نقش نورای، چیزی را ببینم یا تمرین کنم چون از انتهای قلبم می‌دانم زن بودن در جغرافیای من چگونه است. من می‌خواهم این جایزه را به تمام زنانی که مثل نورای برای فائق آمدن به سختی‌ها، برای تداوم وجودشان در این دنیا و برای حفظ امیدشان می‌جنگند، تقدیم کنم.»
***
یورونیوز به بخشی از واکنش‌های بعضاً تند مردم ترکیه در فضای مجازی پرداخته است:
نظر اول: «من به کشورم، پرچمم و جغرافیایم افتخار می‌کنم.»
نظر دوم: «مروه در ترکیه از همه‌جور موقعیتی برخوردار است و از کانال‌های دولتی پول خوبی به جیب می‌زند. اما همچنان به مملکت خودش وفادار نیست. نگو این چه کشوری است. ما باید الان بگوییم این چه کشوری است که تو درونش آزاد و آسوده زندگی می‌کنی.»
کاربر دیگری نوشته است: «آن‌ها به تو جایزه دادند تا چنین متنی را برایشان بخوانی.»
دیگری نیز گفته است: «همانجا بمان، به ترکیه باز نگرد اگر اینجا آزاد نیستی.»
***
رابرت استم می‌گوید:
«مفهوم سینمای جهان سوم به نوعی فشار آموزشی بر فیلم‌های آسیایی، آفریقایی و لاتین تبدیل شده است تا ملاک‌های تعیین‌شده را برآورده کنند. چنین چیزی به شکلی اعجاب‌انگیز به آن معناست که فیلم‌های جهان سوم درباره مردم طبقه متوسط مثلاً در ایران واقعاً آثار جهان سوم نیستند. ممکن است سیاق ایدئولوژیک سینمای جهان سوم به ظاهر صحیح باشد اما به منزله نادیده گرفتن نیازهای عینی و سنت‌‌های جامعه خودشان است.»
غربی‌ها در واقع با جشنواره‌هایشان، تصویری را که می‌خواهند از جهان سوم ببینند، سفارش می‌دهند و آن دسته از جهان سومی‌هایی که نسبتی با مفاهیمی نظیر هویت و استعمار ندارند، تصویر سفارشی خواسته شده را تولید می‌کنند. این دست سخنرانی‌ها هم استراتژی ماندن در معادلات جشنواره‌ای و چراغ سبز به صنعت حقوق بشر و حقوق زنان و... است برای کسب درآمد بیشتر.
یک توصیه هم به خواهران خاورمیانه‌ای‌ام، پس از دریافت جایزه، کمی خویشتن‌دار باشید و ذوق‌زدگی‌تان را کنترل کنید تا کمی به رنجنامه‌هایی که می‌خوانید، بیایید.