نامه‌نگاری‌ها به داد بافت تاریخی شیراز می‌رسد؟
پلمب تاریخ
زهرا کشوری
دبیرگروه زیست‌بوم
نامه‌نگاری وزیر راه و شهرسازی و ابطال مصوبه تفویض اختیار به استان فارس درباره بافت تاریخی شیراز از سوی شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور راه به جایی نبرد و تخریب بافت تاریخی شیراز با پلمب برخی از خانه‌های تاریخی شروع شد. فعالان حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با «ایران» خبر می‌دهند تخریب بافت تاریخی شیراز از کوچه اسکندری، روبه‌روی در مسجد جامع عتیق ازسوی شهرداری و مسکن و شهرسازی آغاز شده است. آنطور که محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز عکس‌های خانه‌ای تاریخی را که در اردیبهشت ماه تخلیه شده و او اسفندماه سال گذشته از ساکنان آن فیلم تهیه کرده و در فضای مجازی منتشر کرده بود را به ایران می‌دهد و می‌گوید: «تخریب خانه‌ها بالاتر از خط معروف به خط پیشنهادی پژوهشگاه شروع شده است.» او می‌گوید:«در تخریب‌ها حتی به خط پیشنهادی پژوهشگاه هم وفادار نماندند و تخریب‌ها را از کوچه اسکندری و بالاتر از این خط شروع کردند.»
کارگرها مشغول تخریب‌اند
به گفته کلانتری، لودرها هنوز به جان بافت تاریخی نیفتاده‌اند. ساکنان برخی از خانه‌های تاریخی را خارج کرده و در خانه‌ها را با سیمان پلمب کردهاند. او می‌گوید: «در ادامه تخریب‌های بافت تاریخی شیراز برای توسعه طرح 57 هکتاری حرم حضرت شاهچراغ(ع)، از اردیبهشت هشدار تخلیه املاک داده شده است و از جمعه 5 خرداد 1402، در خانه‌های تخلیه شده را با آجر و سیمان یا بلوک سیمانی مسدود کردهاند.»
او طرح تخریب را فراتر از خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی می‌داند ومی‌گوید: «کارگرها در کوچه اسکندری با تخریب دستی و به وسیله کلنگ مشغول تخریب خانه‌های تاریخی این محدوده هستند.»
مخالفت وزیر راه با تخریب بافت تاریخی
تخریب بافت تاریخی در جمعه گذشته، درحالی شروع شد که چندی پیش مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی در نامه‌ای به دبیر هیأت دولت خواستار لغو تفویض اختیار به استان فارس درباره طرح 57 هکتاری پیرامون حرم حضرت شاهچراغ(ع) با هدف حفظ بافت تاریخی شیراز شد. مهرداد بذرپاش پس از مرحوم رستم قاسمی دومین وزیر راه وشهرسازی کشور است که خواستار حفظ بافت تاریخی شهر شیراز به‌عنوان یکی از مهمترین بافت‌های تاریخی شیعی کشور شده است. بذرپاش با یادآوری تجربه تلخ تخریب بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) خواستار تصمیم‌گیری درباره بافت تاریخی شهر شیراز در سطح ملی می‌شود. پیش از نامه بذرپاش به بهادری جهرمی، دبیر هیأت دولت، شورای عالی معماری و شهرسازی کشور در تصمیمی، تفویض اختیار استان فارس درباره طرح 57 هکتاری آستان حرم مطهر شاهچراغ(ع) را باطل کرد و تصمیم‌گیری درباره بافت تاریخی شیراز را در ید اختیار شورای عالی شهرسازی و معماری ایران قرار داد.
ضرورت تصویب طرح توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری
مهرداد بذرپاش در نامه خود به بهادری جهرمی به یکی از مصوبات سفرهای استانی هیأت محترم وزیران به استان فارس در تاریخ 22/7/1400 در باره تفویض اختیار تصویب طرح تفصیلی بافت پیرامون حرم حضرت شاهچراغ(ع) از شورای‌عالی شهرسازی و معماری به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «بند اشاره شده از این قرار است؛ تهیه و تصویب طرح تفصیلی مجموعه 57 هکتاری حرم شاهچراغ(ع) از طرف شورای‌عالی شهرسازی و معماری به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تفویض شود.»
در همین راستا شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ 4/7/1401، مصوبه مذکور را پیرو مصوبات پیشین خود در خصوص طرح بافت پیرامون حرم شاهچراغ(ع)، مورد بررسی قرار داد و مقرر کرد که دلایل توجیهی ضرورت تصویب طرح در شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران به هیأت محترم وزیران انعکاس یابد تا شرایط بازنگری مصوبه سفر استانی فراهم شود. بذرپاش در این نامه موضوعات قابل توجهی را یادآور می‌شود و می‌نویسد: «بنا بر بند نهم سیاست‌های کلی نظام در حوزه شهرسازی(ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به تاریخ 29/11/1389) «رعایت هویت تاریخی و معنوی شهرها در توسعه و بهسازی محیط شهری» الزامی است. رعایت این بند در مورد بافت تاریخی شهر شیراز، بویژه در محدوده پیرامون حرم‌های مطهر شاهچراغ و سید علاالدین حسین، در بردارنده شواهد اصیل از معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی و جزو معدود بافت‌های شهری باقیمانده در بردارنده سنت و آداب زیارت در فرهنگ شیعی است.» بذرپاش بافت تاریخی شیراز را دارای اهمیت ویژه‌ای می‌داند و در ادامه می‌نویسد: «لذا محدوده مذکور به لحاظ اهمیت تاریخی و معنوی آن، دارای شأن ملی و فراملی بوده و ضروری است هرگونه طرح در خصوص آن، به تصویب بالاترین نهاد حاکمیتی در حوزه شهرسازی و معماری برسد.»
تجربه مشهد در شیراز تکرار نشود
بذرپاش در ادامه به تجربه ناموفق مداخلات بزرگ مقیاس و ورود نهادهای دولتی و شبه دولتی به محدوده پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع)، نقض حقوق مالکانه مجاوران و ساکنان، بیرون راندن اجباری آنها از محل سکونت، شکل‌گیری پروژه‌های اقامتی و تجاری برای زائران مرفه و راندن زائران کم درآمد از محدوده پیرامون حرم، به واسطه طرح‌های شهری غیرکارشناسی و صدمات جبران ناپذیر آن بر پیکره معنوی و تاریخی بافت پیرامون حرم رضوی به‌رغم تذکرات صریح مقام معظم رهبری (مدظله العالی) اشاره می‌کند و می‌نویسد: «ضروری است از هرگونه اقدام که زمینه تکرار آن تجربه را فراهم آورد، اجتناب کرده و نهایت دقت در تهیه و تصویب طرح به عمل آید.»
وزیر راه و شهرسازی تخریب بافت تاریخی شیراز از سال‌های پیش را دارای ابعاد اجتماعی و حقوقی فراوان می‌داند و می‌نویسد: «تشکیل جلساتی در زیر مجموعه شورای امنیت کشور، کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی و... در سنوات پیشین به منظور بررسی تخریب آثار تاریخی شیراز بیانگر اهمیت و حساسیت موضوع است. بعد از اعلام مصوبه سفر استانی نیز مکاتبات متعددی از سوی استادان دانشگاه، تشکل‌های مردمی و متخصصان با عنوان رئیس جمهور محترم، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واین وزارتخانه به منظور انعکاس تبعات اقدامات مخرب در بافت تاریخی شیراز انجام گرفته است که نشان دهنده حساسیت قابل توجه موضوع مذکور و بازتاب‌های فراوان اجتماعی به هرگونه اقدام تخریب در بافت مذکور است.لذا ضروری است بررسی و تصویب طرح، متناسب با حساسیت و اهمیت موضوع، با مشارکت متخصصان و در سطح ملی صورت پذیرد.»
لزوم تأیید طرح توسط وزارت میراث فرهنگی
بذرپاش در این نامه یادآور می‌شود: براساس نامه شماره 14012500/32714 مورخ 25/11/1401 وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، طرح شهری تهیه شده برای محدوده مذکور، قبل از تصویب در مراجع مربوطه، ابتدا باید به تأیید آن وزارتخانه برسد.
2 طرح بزرگ برای تخریب یک بافت تاریخی
بافت تاریخی شیراز در حال حاضر توسط دو طرح بزرگ 57 هکتاری پیرامون حرم حضرت شاهچراغ و همچنین طرح زیرگذر حضرتی که شهرداری شیراز به دنبال اجرای آن است، تهدید می‌شود. کارشناسان اجرای این دو طرح را باعث از بین رفتن کامل یکی از مهمترین بافت‌های تاریخی می‌دانند. تخریب بافت تاریخی از دهه 70 و به نام توسعه حرم شاهچراغ(ع) شروع شد، اما به رغم تخریب 8 هکتار از یکی از مهمترین بافت‌های تاریخی هیچ اتصالی بین دو حرم شاهچراغ و سیدعلاالدین به وجود نیامد. آن چیزی که در واقعیت اتفاق افتاد، تجاری‌سازی بافت تاریخی بود. 80 هزار مترمربع بافت تاریخی و ارزشمند شیراز از بین رفت و به جای آن پارکینگ طبقاتی، مجتمع تجاری، شورای شهر، هتل و دفتر نمایندگان مجلس در ابتدای دهه 90 به بهره‌برداری رسید. این طرح در ابتدای 1400 و با تفویض اختیار به استان دوباره روی میز اجرای سازمان راه و شهرسازی، شهرداری و... رفت. این در حالی بود که قبل از مصوبه کمیسیون ماده 5 استان در ابتدای سال‌جاری که به دنبال اجرای طرح 57 هکتاری بود، مرحوم رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی در نامه‌ای در سال 1400 خواستار ابطال تفویض اختیار استان با هدف حفظ بافت تاریخی شهر شیراز شده بود؛ نامه‌ای که البته از دید رسانه‌ها پنهان ماند و صورت اجرایی به خود نگرفت. در سال گذشته گروه‌های بسیاری از فعالان حوزه میراث فرهنگی، معماران، کارشناسان، اهالی رسانه و هزاران نفر از شهروندان ایرانی در قالب پویش نجات‌بخشی بافت تاریخی شیراز خواستار ثبت ملی بافت تاریخی شیراز شدند. استاندار فارس نیز در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور خواست تا بافت تاریخی شیراز ثبت ملی شود و زیر چتر قانونی میراث فرهنگی قرار بگیرد.
بــــرش
محمدتقی قلعه‌نویی، سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس:در سنوات گذشته، تعدادی از پلاک‌ها و خانه‌های موجود در محدوده بافت تاریخی شیراز توسط اداره کل راه و شهرسازی استان تملک شده و به تدریج از سوی مالکان به آن اداره کل تحویل شده است. در چند روز اخیر در چند پلاکی که جزو آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی و فهرست آثار ثبت شده واجد ارزش نبوده و در مالکیت وزارت راه و شهرسازی بوده است، ظاهراً کندن و سرقت بخشی از اجزا نظیر درب و پنجره رخ داده که توسط اداره کل میراث فرهنگی استان، با اعلام به مراجع انتظامی و با همکاری شهرداری شیراز اقدام به ایجاد مانع شده و کنترل شرایط صورت گرفته است.
