شهلا منصوریه
خبرنگار

اردیبهشت ماه که آغاز می‌شود، صیادان متخلف هم دست به کار می‌شوند تا با راه‌اندازی تورهای زیرآبی، نسل ماهیان رودخانه قزل اوزن را نابود کنند. ماهیانی که برای تخم‌ریزی از سد منجیل مسیر مهاجرت خود به رودخانه را در پیش می‌گیرند تا به حیاتشان ادامه دهند؛ اما در همان ابتدای راه، به زندگی‌شان خاتمه داده می‌شود.
امروزه، صیادان متخلف برای به دام انداختن ماهیان بی‌شمار، دیگر به قلاب اکتفا نمی‌کنند، آنها به سراغ دام‌های به‌روزتر و جدیدتری می‌روند تا در فرصت کمتر، ماهیان بیشتری صید کنند. به گفته مدیرعامل انجمن ترویج حفاظت حیات وحش و بهره‌برداری پایدار، این تورها که در عرض رودخانه پهن می‌شوند به صورت غیرمجاز توسط صیادان تعبیه می‌شوند تا آن تعداد از ماهیانی که اقدام به تخم‌ریزی در آب‌های شیرین می‌کنند در دام‌ صیادان گرفتار شوند.
به گفته عبدالله سالاری در این روش صید متأسفانه تورهای زیرآبی در طول 50 کیلومتری رودخانه و در عرض حدود 30 متری پهن می‌شوند که با فاصله‌های 20 تا 50 متری از هم قرار دارند. روشی که بسیار مخرب است.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه علاوه بر ماهیان، سایر زیستمندان هم به این وسیله به کام مرگ کشانده می‌شوند، می‌گوید: صیادان غیرمجاز، با این دام‌ها کار چرخه زیستی پرندگان و پستانداران را هم با خطر جدی مواجه کرده‌اند.
به گفته او، سد منجیل یکی از زیستگاه‌های ماهیان آب شیرین است که در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت برای تخم‌ریزی از سد به سمت رودخانه مهاجرت می‌کنند. او می‌گوید: به جهت نبود نظارت، صیادان و دامگذاران محلی تورهای عرضی را در مسیر مهاجرت ماهیان قرار داده‌اند و هر روز هم به صورت آزادانه با قایق‌هایشان می‌آیند، تورها را چک و ماهیان را جمع می‌کنند و به فروش می‌رسانند.
سالاری، درخصوص خطرات این تورها برای حیات وحش می‌افزاید: تورها در سایز یا اندازه‌های متفاوت است و با توجه به اینکه صیادان، ماهیان درشت‌تر و سنگین‌تر را برای صید درنظر می‌گیرند، تورهای سایز بزرگ را انتخاب می‌کنند تا ماهیان مورد نظرشان در تورها گرفتار شوند. به گفته این فعال محیط زیست، ماهیان مولد، ماهیان درشت سایز هستند که تخم‌ریزی می‌کنند.
خطر دیگری که این اکولوژیست حیات وحش به آن اشاره می‌کند این است که با گرفتار شدن ماهیان در این تورها، انواع گونه‌های پرنده‌های ماهی‌خوار مثل باکلان‌ها و پلیکان‌ها و... که برای تغذیه به رودخانه وابسته هستند، به طمع صید در تور گرفتار می‌شوند و معمولاً جان سالم به در نمی‌برند.

شنگ یا سمورآبی
یکی از باارزش‌ترین پستاندارانی که در رأس هرم غذایی این رودخانه زیست و از ماهیان رودخانه تغذیه می‌کند، «شنگ» است. پستانداری که در معرض تهدید و خطر انقراض قرار دارد. به گفته این اکولوژیست حیات وحش، شنگ نیز به منظور تغذیه از ماهیان در دام این تورها گرفتار و تلف می‌شود. پنجم خرداد (May 26) روز جهانی شِنگ نامگذاری شده تا نقش مهمی را که ما انسان‌ها می‌توانیم در حفاظت و تضمین بقای این گونه ارزشمند جانوری داشته باشیم یادآور شود.
محمد حسینی امامی، کارشناس ارشد تنوع زیستی و زیستگاه‌ها، نیز بزرگترین تبعات این‌گونه صید را مربوط به فصل تخم‌ریزی می‌داند و به «ایران» می‌گوید: با توجه به تغییرات اقلیمی و کاهش‌های آبی، تعداد معدودی ماهی داخل رودخانه مانده‌اند که نیاز است با تکثیر طبیعی داخل رودخانه ازدیاد پیدا کنند، اما صید باعث کاهش بسیار زیاد جمعیت می‌شود.
به گفته این کارشناس، طی چند سال اخیر، دبی رودخانه خیلی پایین آمده و به دلیل خشکسالی، سطح زیستگاه نیز کاهش پیدا کرده است و عملاً به خاطر تراکم بالایی که نسبت به خشکسالی پیدا کرده‌اند صیدشان بیشتر می‌شود و صدمات به صورت پلکانی روی جمعیت گونه‌های باارزش تأثیر می‌گذارد.
گونه‌هایی که به گفته امامی، هم خودشان از لحاظ اکولوژیک برای رودخانه مهم هستند و هم گونه‌های وابسته به آنها مثل شنگ که در معرض انقراض است. همچنین بر پرندگان دیگر و انواع خزندگانی که از این آبزیان تغذیه می‌کنند تأثیر می‌گذارند.

آماری وجود ندارد
صید ماهیان به صورت غیرقانونی و غیرمجاز، به دلیل نبود مرجع قانونی، آمار مشخصی ندارد. اما آنچه مشخص است، صید به صورت غیرقانونی و غیرمجاز است که به صورت گسترده و زیاد صورت می‌گیرد.
گونه‌های باارزشی مثل انواع کپور ماهی، ماهی سفید، ماهی سیاه، اسبله ماهی و سایر گونه‌ها در این رودخانه وجود دارند. آنطور که امامی می‌گوید: برخی از پرندگان مهاجر و پرندگان آبزی که در فصل مهاجرت به منطقه می‌آیند، با توجه به کاهش آبزیان، دیگر به منطقه مهاجرت نخواهند کرد.
او می‌گوید: با توجه به احداث سد منجیل و قطع مسیر اصلی رودخانه به سمت دریا، اکوسیستم متفاوتی پدید آمده است. به همین جهت سد منجیل ذخیره‌ای برای تکثیر و پرورش برخی از ماهی‌ها و سایر گونه‌های آبزی شده است.

ضرورت نظارت بیشتر
محیط زیست
رودخانه قزل اوزن را می‌توان یکی از بلندترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران دانست که از کوه‌های چهل چشمه استان کردستان سرچشمه می‌گیرد و پس از طی کردن مسیری پرپیچ و خم و عبور از چند استان با اتصال به سفیدرود به دریای خزر می‌ریزد.
آن‌طور که فعالان محیط‌ زیستی می‌گویند، صید ماهیان مولد و تخم‌گذار به این شکل، غیرقانونی و غیراخلاقی است .
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان رودبار در پاسخ به این موضوع به این نکته اشاره می‌کند: قانون در این زمینه صراحت دارد و ما طبق قانون عمل می‌کنیم.
علی فرهی، در پاسخ به این موضوع که این تورها مدت زیادی است که در رودخانه پهن شده‌اند و صیادان غیرمجاز، در ملأعام اقدام به صید می‌کنند، می‌گوید:‌ محیطبان‌های این اداره کل، اطراف سد منجیل گشت و کنترل دارند اما به دلیل کمبود نیروی محیطبان، امکان نظارت به صورت دائمی و مداوم وجود ندارد. این بخش از رودخانه، در حیطه سازمان آب است بنابراین، برای برخورد با این افراد، نیازمند همکاری هلال احمر و نیروی انتظامی هستیم.این مسئول می‌گوید: بزودی با همراهی این دستگاه‌ها و محیط زیست استان قزوین اقدام به جمع‌آوری صیادان و تورهایشان خواهیم کرد.
سد منجیل در مرز سه استان گیلان، زنجان و قزوین قرار دارد و مسئولان سه استان به سختی مسئولیت آنچه را در این سد اتفاق می‌افتد به گردن می‌گیرند.