توان بالای دانش‌بنیان‌ها در صادرات
بودجه ۳ هزار میلیاردی صندوق نوآوری و شکوفایی که منبع اصلی تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان بود، به طور کامل محقق نشد
حسین پیرمؤذن
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران
در دنیای امروز حرکت به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان و زمینه‌سازی برای رونق بخشیدن به فعالیت آنها و برنامه‌ریزی در راستای تقویت سطح صادرات محصولات دانش‌بنیان، یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت است.
در مسیر توسعه واحدهای دانش‌بنیان، حمایت و ارائه تسهیلات ویژه به آنها بسیار مهم است چراکه بیشتر آنها جزو واحدهای کوچکی به شمار می‌آیند که با سرمایه‌های اندک وارد عرصه فعالیت شده و تا زمانی که بزرگ شوند و بتوانند روی پای خود بایستند، به کمک نیاز دارند.
در دولت‌های مختلف هم رویکردهای متفاوتی نسبت به این بخش از اقتصاد وجود داشته و متناسب با همین نگاه، انواع مختلفی از حمایت‌ها را با کیفیت‌های متفاوت تجربه کردیم. آمارهای مرکز توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان نشان می‌دهد در سال 1401حدود 1500 شرکت دانش‌بنیان جدید ثبت شده است با وجود این، بودجه ۳ هزار میلیاردی صندوق نوآوری و شکوفایی که منبع اصلی تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان است در سال ۱۴۰۱، به طور کامل محقق نشد.
رشد 25 درصدی
در همین شرایط، آمار و اطلاعات از صادرات محصولات دانش‌بنیان در سالی که پشت سر گذاشتیم از رشد بین 20 تا 25 درصدی نسبت به 1400 حکایت دارد. هرچند به دلیل محدود بودن سهم دانش‌بنیان‌ها در میزان صادراتی که انجام می‌شود، باید گفت شاید این رشد 25 درصدی هم دستاورد خیلی مهم و بزرگی نباشد. با وجود این نشان می‌دهد که به‌رغم برخی بی‌مهری‌ها، توان رشد و افزایش میزان صادرات در این حوزه وجود دارد. بر این اساس با حمایت از فعالان این حوزه می‌توان شاهد رشد چشمگیر صادرات واحدهای دانش‌بنیان بود.
قانون جهش تولید دانش‌بنیان اوایل سال گذشته به تصویب رسید و این اتفاق، نویدبخش رسیدن به شفافیت در دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های جاری بر این حوزه بود. متأسفانه در طول همه این سال‌ها به دلیل نبود شفافیت لازم، سرمایه‌گذاران انگیزه کافی برای ورود به این بخش را نداشتند.
در واقع یکی از مهم‌ترین موانعی که در برابر سرمایه‌گذاران قرار داشته، نبود شفافیت در چگونگی محاسبه و دریافت مالیات از واحدهای دانش‌بنیان بوده؛ عدم شناخت لازم از نوع فعالیت دانش‌بنیان‌ها در میان کارشناسان سازمان امور مالیاتی یک معضل جدی است که همواره برای واحدهای دانش‌بنیان تولید زحمت و دردسر ایجاد کرده که امروز با امید به اجرایی شدن قانون جهش تولید دانش‌بنیان می‌توان انتظار داشت در آینده شرایط و سطح سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه بهتر شود.
جهش تولید برای دانش‌بنیان‌ها
این در حالی است که یکی از بهترین ظرفیت‌ها برای تقویت جایگاه و سطح فعالیت دانش‌بنیان‌ها در کشور، مشارکت سرمایه‌گذاران بزرگ در این عرصه است. آنها می‌توانند با سرمایه‌ای که در اختیار دارند، مشکل نقدینگی این واحدها را برطرف کرده و خودشان نیز از توان دانشی شکل گرفته برای بهتر شدن سطح تولیدات در همه بخش‌ها بهره ببرند.
با این اوصاف تصویب و اجرای قانون جهش تولید دانش‌بنیان به دلیل تعریف مکانیسم تسهیلات‌دهی مناسب و شفافیتی که ایجاد می‌کند، سازکارخوبی برای ترغیب سرمایه‌گذاران به حضور در بازار دانش‌بنیان‌هاست. نکته‌ای که با توجه به آمار ارائه شده از افزایش تعداد دانش‌بنیان‌ها در سال 1401 می‌توان بر آن صحه گذاشت.
توجه به این موضوع نیز در کنار سایر مزیت‌هایی که دانش‌بنیان‌ها برای سطح فعالیت‌های اقتصادی دارند، لازم است که بسیاری از بحران‌هایی که امروز با آنها مواجه هستیم به کمک واحدهای دانش‌بنیان، حل می‌شود؛ آلودگی‌های زیست‌محیطی و آب‌وهوایی، بحران کمبود آب، امنیت غذایی و حتی مسأله ترافیک که اغلب کلانشهرها را درگیر خود کرده است.
به منظور تحقق اهداف تعریف شده و زمینه‌سازی برای رشد دانش‌بنیان‌ها، یکپارچگی میان نهادهای متولی در این حوزه نیز اهمیت بالایی دارد. امروز نهادهایی مانند شرکت‌های دانش‌بنیان، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و مراکز تحقیق و توسعه در کشور فعالیت می‌کنند؛ اما انسجام و همگرایی لازم بین آنها شکل نگرفته است و هرکدام در مسیرهایی جداگانه با نیت تقویت جایگاه دانش و فناوری در عرصه تولید و تجارت، قدم برمی‌دارند و به دلیل همین جدایی، قادر به اثرگذاری مناسب در اقتصاد نیستند.
برای اثرگذاری در این حوزه، لازم است زنجیره درهم تنیده‌ای از عوامل و نهادهای موجود با یکدیگر همراستا شده و در چهارچوب یک نظام منسجم، در اقتصاد نقش آفرینی کنند.