سمیه افشین‌فر
خبرنگار

هر ساله  ۳۰۰۰ نفر در کشور با مرگ مغزی فوت می‌کنند، اما تنها هزار نفر عضو اهدا می کنند و در نهایت اعضای بدن ۲۰۰۰ نفر به خاک سپرده می‌شود؛ این بدان معنی است که  ۷۰۰۰ عضو سالم به خاک سپرده می‌شوند. وقتی بسیاری از مشکلات افراد و افزایش طول عمر بسیاری از کودکان و جوانان که سرمایه‌های ملی کشور هستند با مقوله اهدای عضو حفظ می شود، رقم‌های اعلامی بسیار ناامیدکننده می‌شوند. البته در میان این اعداد و ارقام علاوه بر گره‌های قانونی بحث مهم دیگری که مطرح است، کار فرهنگی است. هرچند در این چند سال اخیر هم به لحاظ حقوقی و هم فرهنگی اقدامات عملی خوبی صورت گرفته اما جا دارد با افزایش برنامه‌ریزی‌ها و تداوم عملکرد موجود بتوان رقم ۲۵ هزار نفری را که در حال حاضر در لیست انتظار پیوند عضو هستند، کاهش داد.

کتایون نجفی‌زاده مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان، در گفت‌و‌گو با «ایران» به آمار اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی در کشور اشاره کرد و گفت: «این آمار به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت، قبل از کرونا ۱۴،۳ بود که رتبه اول آسیا را داریم اما جایگاه‌مان در بین کشورهای جهان بین رتبه 30 و 31 است. خوشبختانه در کشورمان همه انواع اهدا و پیوند اعضای مختلف و نسوج انجام می‌شود.»
وی با ابراز تأسف از اینکه از حدود سه هزار مرگ مغزی مناسب فقط حدود 1000 مورد اهدا انجام می‌شود گفت: «حدود 2000 انسانی که مرگ مغزی شده‌اند و 8 عضو سالم قابل اهدا دارند تنها به دلیل عدم فرهنگ سازی و دیر رضایت دادن خانواده‌ها به خاک سپرده می‌شوند. در حالی که اگر به صورت میانگین این افراد تنها سه عضو قابل اهدا داشته باشند سالانه 6 هزار عضو سالم انسانی را به خاک می‌سپاریم و این اصلاً منطقی نیست.»
نجفی‌زاده با اعلام اینکه هر سال بین 5 تا 8 هزار مرگ مغزی در کشور اتفاق می‌افتد که ۵۰ درصد این موارد قابلیت اهدای عضو دارند، افزود: «25 هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو قرار دارند و هر قدر در اهدای عضو تأخیر داشته باشیم یعنی هر دو تا سه ساعت یک نفر از این افراد را از دست می‌دهیم.»
وی ادامه داد: «برای بیماران نیازمند پیوند کلیه، دیالیز انجام می‌دهیم کافی است تنها لحظه‌ای تصور کنیم که دستگاه دیالیز چه قدر هزینه دارد و کسی که دیالیز می‌شود چه مشکلاتی را خود و خانواده‌اش متحمل می‌شوند حالا اگر همان کلیه‌ای که قرار است زیر خاک برود به این فرد پیوند بزنیم کیفیت زندگی او را متحول کرده‌ایم. ثابت شده است که هزینه 5 ساله پیوند یک هفتم دیالیز است یعنی بهتر است که دولت‌ها برای پیوند عضو و فرهنگ سازی در این زمینه تلاش بسیاری انجام دهند.»
نجفی‌زاده با اشاره به اینکه در سال‌های همه‌گیری کرونا با افت موارد پیوند عضو روبه‌رو بوده‌ایم، ادامه داد: «در دوران کرونا، عدد ۱۴،۳ به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی به ۷،۳ رسید که نشان می‌دهد این آمار نصف شده است؛ اما دو سال بعد به عدد 11 و 12 رسیدیم که هنوز با عدد ۱۴،۳ فاصله دارد و این نشان می‌دهد روند افزایشی اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی در کشور اتفاق نیفتاده است. در حالی که شاهد رشد آمار بیماران نیازمند پیوند عضو در کشور هستیم. اگر قبل از کرونا روزی 7 تا ده نفر به دلیل نرسیدن عضو می‌مردند می‌توان تصور کرد که آمار فوتی‌های بیماران در انتظار پیوند افزایش یافته است.»
وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به فعالیت اورژانس هوایی آیا شرایط برای اهدای عضو مطلوب‌تر نشده است، گفت: «قلب و ریه وقتی جریان خون‌شان قطع شود حداکثر 6 ساعت می‌ماند و فقط یکی دو ساعت زمان برای انتقال داریم بنابراین باید سریع انتقال پیدا کنند و چون در همه مراکز امکان پیوند نبود منجر به هدر رفتن عضو می‌شد در نتیجه با اورژانس هوایی تنها از هدر رفتن قلب در شهرهایی که امکان پیوند قلب ندارد جلوگیری کرده‌ایم و قلب به شهرهایی که امکان پیوند دارند منتقل می‌شود این عامل باعث شده تا تعداد پیوند قلب زیادتر شود ولی در آمار افراد مرگ مغزی تغییری ایجاد نشده است.»
وی در خصوص امکان مرگ مغزی در افرادی که ایست قلبی کرده‌اند، گفت: «در بیماران ایست قلبی، وقتی ایست قلبی صورت بگیرد اهدای عضو امکان‌پذیر است اما باید اقدامات خاصی انجام شود. باید بلافاصله پمپ قلبی گذاشته شود و محلول‌های مخصوص در عروق شکم تزریق شود تا اعضا قابلیت اهدای خود را از دست ندهند. با وجود همه این کارها کیفیت اعضای یک مرگ قلبی پایین‌تر از اعضای مرگ مغزی است. در نتیجه در کشوری که هنوز دو هزار مرگ مغزی داریم بهتر است بیشترین نیرو را روی مرگ مغزی بگذاریم.»
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان با تأکید بر لزوم فرهنگسازی در این زمینه گفت: «احتیاج به فرهنگسازی وسیعی در این زمینه داریم زیرا انسان مرگ مغزی مرده‌ای است که قلبش برای چند روز با کمک دستگاه‌ها می‌زند و حتماً باید فرهنگسازی شده باشد وگرنه خانواده قبول نمی‌کند که این فرد مرده است. اگر فرهنگسازی نشده باشد خانواده رضایت نمی‌دهد.
در حال حاضر با توجه به فرهنگسازی رسانه‌ها و آموزش‌های مکرری که داوطلبین اهدای عضو دیده‌اند آمار رضایت گرفتن از خانواده‌ها به 70 درصد رسیده است ولی هنوز جای کار بسیار زیاد است و هنوز شاهد هدر رفتن اعضای بسیاری از افراد مرگ مغزی به دلیل عدم رضایت خانواده هستیم.»
نجفی‌زاده با بیان اینکه در امریکا نزدیک به ۶۴ درصد بزرگسالان به اهدای عضو رضایت می‌دهند، در انگلیس بالای یک سوم جمعیت بزرگسال و در ایران، 10 درصد بود که الان به 14 درصد رسیده است، ادامه داد: «همه باید به طور علمی با پدیده مرگ مغزی آشنا شوند و خودشان کارت اهدا بگیرند تا در زمان مرگ مغزی خانواده تصمیم نادرستی نگیرند. برای گرفتن کارت اهدای عضو کافی است کد ملی خود را به شماره 3432 پیامک کنید و کارت اهدای عضو برایتان صادر خواهد شد. همچنین می‌توانید ویدیویی از خودتان به جا بگذارید تا اگر خدای نکرده اتفاقی افتاد خانواده بتواند صحبت‌های شما را گوش کند.»
مدیر عامل انجمن اهدای عضو ایرانیان در پایان به برگزاری جشنواره دانش‌آموزی نفس در سامانه شاد اشاره کرد و گفت: «برای فرهنگسازی در زمینه اهدای عضو در بین دانش‌آموزان و خانواده‌ها فیلم‌های کوتاهی در سامانه شاد قرار گرفته و از دانش‌آموزان خواسته‌ایم نظر خود را در مورد ویدیوهایی که نمایش داده می‌شود در قالب شعر، داستان نقاشی و عکس برای ما بفرستند و هدف‌مان این بود تا موضوع پیوند در همه خانواده‌ها شنیده شود.»

نگاه
1

مرگ مغزی را با «کما» اشتباه می‌گیرند
پیوند عضو از بیمار مرگ مغزی یکی از برنامه‌های مهم در حوزه سلامت به شمار می‌رود که با چالش‌هایی همراه بوده و باعث شده است خیلی از خانواده‌ها همچنان بین «مرگ مغزی» و «کما» دچار اشتباه شوند و اجازه ندهند از اعضای بدن بیمار مرگ مغزی که هرگز به حیات بازنخواهد گشت استفاده مفید برد و زندگی را به چند بیمار هدیه داد. این در حالی است که روزانه چند هموطن در اثر حوادث ترافیکی و غیرترافیکی دچار مرگ مغزی می‌شوند  و خانواده‌های آنها بدون اطلاع از این واقعیت که بیمار آنها می‌تواند نجات‌دهنده جان چند بیمار باشد، اجازه اهدای عضو نمی‌دهند.
کتایون نجفی‌زاده، مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان در گفت‌و‌گویی با مهر، گفت: در سال‌های اخیردر این زمینه فرهنگ‌سازی شده است اما هنوز برخی از هموطنان نمی‌دانند مرگ مغزی چیست، درحالی که اگر خانواده‌‌ها اطلاعات لازم را داشته باشند، در لحظه تصمیم می‌گیرند که اعضای بدن بیمار مرگ مغزی را برای نجات جان چند هموطن دیگر اهدا کنند. نجفی‌زاده ادامه داد:ما نباید اطلاعات غلط به مردم بدهیم و باعث شویم مرگ مغزی با کما اشتباه گرفته شود. همچنین باید با کسانی که اطلاعات غلط به مردم می‌دهند بشدت برخورد شود.
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان در خصوص شائبه‌های مالی در بحث پیوند عضو از بیمار مرگ مغزی گفت:اصلاً چنین چیزی نیست و اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی به هیچ عنوان درگیر مسائل مالی نمی‌شود، زیرا اولاً تمام هزینه‌های اهدا و پیوند را وزارت بهداشت متقبل می‌شود؛ دوماً مراکز اهدا و پیوند از یکدیگر جدا هستند؛ ثالثاً اعضای خانواده بیمار مرگ مغزی هیچ دخالتی در اهدای عضو ندارند و نمی‌دانند عضو اهدایی به چه کسی پیوند زده خواهد شد، چراکه  بیمارستان هم در جریان نیست و کارها بر اساس لیست انتظار که در اختیار وزارت بهداشت است پیش می‌رود. یعنی بر حسب زمان و بدحالی بیمار، تطابق بافتی و گروه خونی، برای اهدای عضو از بیمار مرگ مغزی اقدام می‌شود.

نگاه
2

50  درصد پیوند کلیه، اهدایی از مرگ مغزی بوده است
مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان اینکه بیشترین پیوند کلیه در دولت سیزدهم انجام شده است، گفت: از مجموع ۲ هزار و ۴۰۰ پیوند کلیه در سال گذشته ۵۰ درصد اهدا از مرگ مغزی و ۵۰ درصد از فرد زنده بوده است.
ناصر سیم‌فروش در نشست خبری روز ملی اهدای عضو با بیان اینکه بهترین راه درمان نارسایی کلیه پیوند آن است، اظهار داشت: دیابت و فشار خون بالا، بیماری‌های خاموشی هستند که به کلیه آسیب فراوان می‌رسانند و لازم است افراد ماهی یکبار فشار خون خود را اندازه‌گیری کنند و در صورت مشکل، بموقع درمان شده تا نارسایی در کلیه ایجاد نشود.
این جراح کلیه تأکید کرد: ایران در حوزه اهدای کلیه در غرب آسیا اول است و در دنیا پیشرو و تنها کشوری است که هدیه ایثار برای کسانی که بطور زنده اقدام به اهدای عضو می‌کنند، اعطا می‌شود.
وی تأکید کرد: پیوند کلیه عمل سنگینی است‌ و باید معاونت درمان وزارت بهداشت مساعدت‌های لازم را از لحاظ هزینه پیوند انجام دهد.
علیرضا زالی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این نشست با اشاره به توجه ایرانیان به اهمیت اهدای عضو و تلاش رسانه‌ها در ترویج فرهنگ اهدا، گفت: در این دانشگاه ۶۸ واحد فراهم‌آوری اعضا فعالیت دارد و سالانه بیش از ۱۵۰ هزار تماس تلفنی در مورد اهدای عضو انجام می‌شود که با توجه به شرایط پیچیده خانواده داغدار، برقراری ارتباط با آنها کار سختی است، اما تلاش مهرورزانه و مستمر عزیزان در واحدهای فراهم‌آوری اعضا، آمار رضایت ۷۰ درصدی را به همراه داشته است.
وی اظهار داشت: قبل از دوران همه‌گیری کرونا شاخص اهدای عضو به ازای یک میلیون جمعیت، ۱۴،۵ بود که در زمان این بیماری به هفت مورد کاهش پیدا کرد. با تلاش وزارت بهداشت، همکاران و همه فعالان حوزه پیوند در سال ۱۴۰۰، شاخص اهدا به ۱۱ و در سال ۱۴۰۱ به ۱۲،۲ در کشور رسید. پیش‌بینی می‌شود امسال نیز با رشد قابل توجه این عدد روبه‌رو باشیم.
زالی با تأکید بر اینکه مرگ مغزی اثبات شده را نمی‌توان پدیده قابل بازگشتی تلقی کرد، اظهار داشت: از سال ۱۹۶۹ که معیارهای مرگ مغزی توسط دانشگاه هاروارد اعلام شد، هیچ مورد بازگشت مرگ مغزی قطعی گزارش نشده است. در کشور نیز علاوه بر وجود شاخص‌های سخت پاراکلینیکی، بالینی و آزمایشگاهی، مرگ مغزی باید توسط چهار متخصص و سپس یک متخصص پزشکی قانونی تأیید شود. اگر فرصت برای نیازمندان به اعضای پیوندی فراهم نشود، ارگان‌های فرد مرگ مغزی که می‌تواند نجات‌بخش جان فرد دیگری شود، به زیر خاک می‌رود.
وی افزود: اگر مرگ مغزی در فردی تأیید شود، غیرقابل بازگشت خواهد بود. سال گذشته در سطح جمعیت تحت پوشش دانشگاه ۷۵۰ مورد مرگ مغزی اعلام شد که تنها ۳۵۰ مورد آن تأیید و از این تعداد حدود ۱۵۰ مورد وارد فرایند اهدای عضو شد.
وی از وجود بیش از ۴۶ هزار بیمار دیالیزی در کشور که تا مرحله پنجم از نارسایی کلیه را تجربه کرده‌اند، خبر داد و گفت: پنج برابر این آمار در شرف ابتلا به نارسایی کلیه هستند و پیش‌بینی می‌شود تا پنج سال آینده آمار مبتلایان به نارسایی کلیه ۲ برابر شود. این بیماران در هفته سه بار باید دیالیز شوند و این موضوع بر افت کیفیت زندگی و کار افراد تأثیر بسزایی خواهد داشت.

نگاه
3

در حال حاضر ۲۵ هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو هستند
نایب رئیس انجمن اهدای عضو ایرانیان با اشاره به اینکه سالانه ۳۰۰۰ نفر در کشور با مرگ مغزی فوت می‌کنند، گفت: در این میان تنها هزار نفر به اهدا می‌رسند و اعضای بدن ۲۰۰۰ نفر به خاک سپرده می‌شود؛ به این معنی که ۷۰۰۰ عضو سالم به خاک سپرده می‌شود.
دکتر امید قبادی درباره تاریخچه نامگذاری این روز گفت: ۳۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۸ استاد ایرج فاضل اولین فتوای مجاز بودن پیوند اعضا از افراد مرگ مغزی را از حضرت امام خمینی(ره) دریافت کردند. تا آن زمان هر فردی که قصد پیوند اعضا داشت، می‌بایست ۴۰ هزار پوند هزینه می‌کرد و به کشورهای خارجی سفر می‌کرد و به دلایلی عموماً بیماران نیازمند عضو از دنیا می‌رفتند. با وجود دریافت فتوای مجاز بودن پیوند عضو در سال ۱۳۶۸، باز هم ۱۱ سال طول کشید تا قانون مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۹ مصوب شد و دو سال هم زمان برد تا آیین‌نامه اجرایی هیأت دولت آماده شود و عملاً به صورت رسمی از سال ۱۳۸۱ تشکیل واحد اهدای عضو در دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد. البته پس از سال ۱۳۷۰ تیم پیوند کارهای اولیه را شروع کردند و اولین پیوند کلیه از فرد مرگ مغزی در سال ۱۳۷۰ انجام شد و به ترتیب در سال ۱۳۷۲ اولین پیوند کبد و قلب، در سال ۱۳۷۹ اولین پیوند ریه و در سال ۱۳۸۵ اولین پیوند لوزالعمده در کشور انجام شد.
او ادامه داد: در سال ۱۳۷۹ که قانون مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، شاخص اهدای عضو کشور (تعداد اهدای عضو به ازای هر یک میلیون نفر در یک سال) ۰.۲ بود و این شاخص در سال ۱۳۹۸ و پیش از شیوع کرونا به ۱۴.۳ رسید که یعنی ۷۰ برابر رشد یافت و ایران را در زمره کشورهای پیشرو در اهدای عضو قرار داد؛ به نحوی که اکنون اهدای عضو در ایران میان تمام کشورهای آسیایی رتبه اول را دارد و با فاصله بسیار زیاد رتبه دوم مربوط به فلسطین اشغالی است. ما اکنون در مرکز پیوند شیراز سالانه حدود ۷۰۰ عمل پیوند کبد انجام می‌دهیم؛ در حالی که مرکزی در امریکا سالانه حدود ۴۸۰ پیوند کبد انجام می‌دهد؛ در واقع پیوند کبد در یک مرکز در ایران رتبه اول جهان را دارد.
وی با اشاره به اینکه پیوند تمامی اعضای حیاتی بدن شامل قلب، کلیه، کبد، ریه، روده کوچک و لوزالعمده در ایران در حال انجام است، تصریح کرد: ما اولین کشور منطقه هستیم که تمامی این پیوندها را انجام می‌دهیم.
قبادی به چالش‌های موضوع اهدای عضو در کشور پرداخت و گفت: در حال حاضر حدود ۲۵ هزار نفر در لیست انتظار پیوند عضو هستند که از این تعداد هر دو تا ۳ ساعت یک نفر یعنی روزی ۷ تا ۱۰ نفر و سالی ۳۰۰۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو پیوندی از دنیا می‌روند و این درحالی است که تنها راه نجات آنها اعضای افراد مرگ مغزی است.