تصاویر ماهواره‌ای، ادعای طالبان مبنی بر خشکسالی افغانستان را رد کرد
حقابه ایران در شورهزار تبخیر می‌شود
زهرا کشوری
دبیرگروه زیست‌بوم
ادعای طالبان درباره وضعیت منابع آبی افغانستان که بهانه‌ای برای عدم پرداخت حقابه ایران از هیرمند شده است، با انتشار تصاویری ماهواره‌ای از ظرفیت سدهای کجکی و کمال‌خان، توسط کارشناسان و متخصصان دیپلماسی آب رد شد. این تصاویر نشان می‌دهد همزمان با ادعای طالبان، هم سد کجکی پرآب است و هم سد کمال‌خان آب دارد.
سد پرآب کجکی
به دنبال ادعای طالبان، بهنام اندیک کارشناس آب، ویدیویی از وضعیت سد کجکی در پنج ماه گذشته را به اشتراک می‌گذارد و می‌نویسد:«تصاویر ماهواره‌ای به خوبی نشان می‌دهند که طی این مدت مخزن سد روز‌به‌روز پرآب‌تر شده است و این یعنی طالبان ادعایی خلاف واقع دارد.» این تصاویر بازه زمانی ۲۴ آذر پارسال تا 10 روز پیش را نشان می‌دهد.
افغانستان از بحث علمی سر باز می‌زند
حجت میان‌آبادی، پژوهشگر دیپلماسی آب در توئیتر خود به ظرفیت سد کمال‌خان که 52 میلیون مترمکعب است اشاره می‌کند و می‌نویسد:«این سد با سازه خاص خود، یک سد انحرافی است نه یک سد مخزنی. بر این اساس نبود آب پشت یک سازه انحراف آب با حجم مخزن بسیار کم، دلیل علمی و کارشناسی برای اثبات خشکسالی نیست.» به اعتقاد او اثبات خشکسالی راهکارهای علمی دارد که برای تمام متخصصان حوزه آب مشخص است اما افغانستان عمدتاً از پذیرش آن در جلسات و مذاکرات سر باز زده است.
او به معاهده 1351 میان ایران و افغانستان اشاره می‌کند و می‌گوید:«طبق این معاهده در صورت وقوع خشکسالی و کاهش آورد نرمال، حقابه نیز به همان نسبت کسر می‌شود نه اینکه دادن حقابه منتفی شود.»
افغانستان حاضر به دادن اطلاعات درباره آب پشت سدهای دیگر خود از جمله سد کجکی نیست. میان‌آبادی هم به دنبال پنهان‌کاری دولت افغانستان می‌گوید:«اگر ملاک خشکسالی {افغانستان}، نبود آب پشت سد انحرافی کمال‌خان است! سؤالی که طرح می‌شود این است که چرا برای {اثبات این} ادعا، حجم آب پشت سد کجکی اعلام نمی‌شود؟» او می‌پرسد:«معاهده ۱۳۵۱ملاک سال نرمال را مشخص کرده است. چرا مسئولان و متخصصان افغانستان چه در زمان غنی و چه در زمان امارت اسلامی از قبول و بازدید ایستگاه سر باز می‌زنند؟» این کارشناس یادآوری می‌کند:«لذا راه مواجهه صحیح و منطقی با مسأله، بیانیه نیست، بلکه همان راهکارهای علمی است که افغانستان تاکنون از قبول انجام آن سر باز زده است.»
این متخصص دیپلماسی آب و هیدروپلیتیک می‌گوید:«منابع آب‌های سطحی چیزی نیستند که بتوان روی آنها چادر کشید و تصور کنیم پنهان‌شان کرده‌ایم و با صدور بیانیه و نه رویکرد و ابزارهای «اعتمادسازی» صرفاً ادعا کنیم آب نیست.»
او یاد‌آور می‌شود سازکارها و مکانیسم‌های اعتمادسازی و اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات مشخص و روشن هستند.
فراموشی آب‌های مشترک با پاکستان توسط افغانستان
سیده زهرا قریشی، کارشناس دیپلماسی آب و هیدروپلیتیک، پیش‌تر در واکنش به عملکرد دولت افغانستان گفته بود:«در افغانستان کسانی در سمت مدیریت بودند و فرار کردند که در دوران مدیریت‌شان مهم‌ترین شهر افغانستان، کابل، آب آشامیدنی نداشت و ایشان برای تأمین آب کابل عجله و اصراری نداشتند، اما با عجله و اصرار سد کمال‌خان را که هنوز تکمیل نشده بود افتتاح کردند.»
قریشی به نکته‌ای اشاره می‌کند که در رسانه‌ها کمتر به آن پرداخته شده است. او می‌نویسد:«هیچ‌گاه از آبی که از افغانستان به سمت پاکستان روانه است چیزی نمی‌گویند. آب رودخانه کابل ظاهراً آبروی افغانستان نیست، اما آب هیرمند که برای آن معاهده رسمی وجود دارد و حقابه مردم ایران است، آبروی افغانستان نام برده می‌شود. این در حالی است که آب، آبروی کسی نیست، حق شرب و زراعت است، حق کودکان و سالمندان است. رسیدگی به حقابه هیرمند، بی‌آبرویی و خیانت نیست. بی‌جهت مسأله آب هیرمند را سیاسی نکنید و با اطلاع‌رسانی نادرست افکارعمومی را از بی‌کفایتی خود منحرف نکنید.»
هر وقت مذاکرات سیاسی بین ایران و طالبان درباره تنش آبی میان دو کشور جریان می‌گیرد و فعالان ایرانی در فضای مجازی به آن می‌پردازند، کارشناسان افغانستانی در اتاق‌های کلاب‌هاوس به آن واکنش نشان می‌دهند. کارشناسانی که شب جمعه این موضوع را به بحث گذاشتند هرچند مخالف حکومت طالبان بر افغانستان هستند اما همان ادعای طالبان و اشرف غنی در زمان قدرت را تکرار می‌کنند؛ افغانستان آبی برای پرداخت به ایران ندارد، هرچند حرف‌های آنها توسط برخی از شرکت‌کنندگان افغانستانی در این اتاق‌ها مورد سؤال قرار می‌گیرد. آنها از کسانی که مدعی بی‌آبی و خشکسالی در افغانستان هستند می‌پرسند براساس کدام آمار و اعداد چنین ادعایی دارند، سؤالی که البته پاسخی از سوی مدعیان نمی‌یابد.
تبخیر حقابه ایران در گودزره
بند کمال‌خان را ترکیه برای افغانستان ساخت. پس از آن طالبان آب را بر مردم پایین‌دست کمال‌خان بست و مسیر بند را به سمت بیابان‌های گودزره منحرف کرد. افغانستان مدعی رونق کشاورزی در این منطقه شد. همان موقع کارشناسان ایرانی آشنا با اقلیم افغانستان هشدار دادند افغانستان برای اینکه آب هیرمند به ایران نرسد، حقابه سیستان‌وبلوچستان را در شورهزارهای گودزره تبخیر خواهد کرد. مثل همیشه برخی از کارشناسان افغانستان مدعی شدند کارشناسان ایرانی دروغ می‌گویند اما تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده در محدوده شهریور تا اسفند سال گذشته نشان داد طالبان چه فاجعه‌ای را رقم زده است؛ تصاویری که در یک یادآوری تلخ نشان داد آب شرب سیستان چطور و در چه حجمی در شورهزار گودزره تبخیر شد و به آسمان رفت!
سیاست آبی افغانستان
سیاست‌های آبی دولت افغانستان پیش از به قدرت رسیدن طالبان را امریکا، هلند و ترکیه نوشته‌اند و طالبان هم همان سیاست را دنبال می‌کند. افغانستانی‌ها سال گذشته برخلاف قرارداد هلمند نه تنها حقابه 820 میلیون مترمکعبی را به ایران پرداخت نکردند که با انحراف آب هیرمند، حقابه زیستی و کشاورزی هامون و اهالی سیستان ایران را به سمت شورهزارهای گودزره منحرف کردند. مردم این منطقه همچنین دلنگران ساخت سدی بزرگ‌تر از سد کمال‌خان روی «فراه رود» هستند. افغانستان پس از سقوط طالبان در سال 2001 مأموریت ویژه‌ای برای خود نوشت که ساخت حداقل 104 سد در آن دیده شده بود. کارشناسان بین‌المللی از آن به «مأموریت هیدرولیکی» یاد می‌کردند. دولت گذشته افغانستان ساخت بالغ بر 35 سد و 34 طرح انحراف آبی روی هیرمند و 14 سد و 8 طرح انحراف آبی روی هریرود را در برنامه داشت که ساکنان سیستان دو سوی مرز را دچار خشکسالی شدید می‌کند.
