نگاهی به فضای انتخاباتی ترکیه؛ از شانس پیروزی مخالفان تا دو دوره‌ای شدن رقابت‌هادر گفتوگو با غسان الاستانبولی
بند بازی روی طناب انتخابات
فاطمه سیاحی
خبرنگار
همزمان با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه که یکی از مهم‌ترین رخدادهای سیاسی منطقه به شمار می‌رود، با غسان الاستانبولی، استراتژیست و تحلیلگر مسائل بین‌الملل به گفتوگو نشستیم تا از وضعیت آخرین رقابت‌های انتخاباتی در ترکیه، شانس دو ائتلاف رقیب برای پیروزی، نقش حمایت‌های خارجی و آینده روابط خارجی آنکارا در منطقه و جهان مطلع شویم. در ادامه مشروح این گفتوگو را خواهید خواند:
فضای انتخاباتی ترکیه را چگونه توصیف می‌کنید. آیا حزب حاکم شانس بیشتری دارد یا ائتلاف معارضان؟
همه قبول دارند که انتخابات امروز ترکیه، انتخاباتی سرنوشت‌ساز برای احزاب رقیب و حتی برای ترکیه به عنوان یک سیستم حکومتی است. تأثیر برنده در این انتخابات ممکن است تا سالیان متمادی ادامه داشته باشد و این در فضای انتخاباتی که به عنوان یک جنگ استخوان شکن توصیف می‌شود، نمود پیدا کرد. هر دو حزب اصلی رقیب، بویژه از تیم رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور کنونی، مواضعی را می‌بینیم و می‌شنویم که به نوعی افترا است؛ مانند متهم کردن نامزد رقیب، کمال قلیچداراوغلو، به حمایت از همجنس‌گرایان، یا اینکه او از مذهب خود برای حمله به اردوغان استفاده می‌کند. متأسفانه این مطالب پس از افشای مخفیانه مطالب قبلی، حالا مانند اتهامات متقابل شده و در تریبون‌ها به صورت علنی مطرح می‌شود.
در مورد شانس برنده شدن رقبا هم باید بگویم که اگر نظرسنجی‌ها را کنار بگذاریم که اکثر آنها شانس برابری را به دو حزب در رقابت می‌دهند، به نظر من شانس برنده شدن بیشتر با ائتلاف مخالفان است. این هم چند دلیل دارد که مهم‌ترین آن وضعیت اقتصادی ترکیه است؛ هم‌اکنون وضعیت معیشتی باعث شده شهروندان ترکیه دیگر به سیاست‌های اردوغان بویژه در حوزه اقتصاد اعتماد نداشته باشند. دلیل دوم هم به موفقیت احزاب مخالف در تشکیل یک ائتلاف و بلوک قوی بازمی‌گردد.
باتوجه به مسائل اقتصادی و بحران زلزله در کشور ترکیه، به نظر شما حزب عدالت و توسعه هنوز پایگاه اجتماعی قوی خود را دارد؟
واضح است که پایگاه مردمی حزب عدالت و توسعه در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری و به سرعت کاهش یافته است؛ شاهد این ادعا هم از دست دادن شهرداری‌های استانبول و آنکارا است. این عقب‌نشینی هم به این دلیل است که اکثر مردم ترکیه از شیوه‌ای که اردوغان و حزبش طی بیست سال گذشته برای رهبری ترکیه استفاده کردند، مستأصل شده‌اند. وخامت اوضاع اقتصادی، اجتماعی و چالش دموکراسی که با این رهبری همراه بود و دلایل دیگر مانند فساد، سرکوب و زلزله فوریه نشان دادند که دلیل اصلی بسیاری از اشتباهات و بحران‌هایی که ایجاد شده‌اند، عملکرد مدیریتی دولت بوده است. این موضوع و حتی صرف هزینه‌های بازسازی و ترمیم بحران‌ها به پرونده‌های دیگر، موجب شکست مقامات فعلی ترکیه در مدیریت و مقابله با چالش‌ها شد.
آیا کمال قلیچداراوغلو توانایی تجمیع آرای معارضان را دارد؟ او می‌تواند انتخابات را به دور دوم ببرد؟
قلیچداراوغلو تاکنون توانسته است اکثریت آرای مخالفان را به دست آورد؛ آن هم به این پشتوانه که او توانست احزاب مخالف را در یک ائتلاف گرد هم آورد و حتی توانست حمایت حزب دموکراتیک خلق را به دست آورد. این برای او خوب است، اما چالش بزرگی که در صورت پیروزی با آن روبه‌رو خواهد شد، نحوه مدیریت یک ائتلاف شش‌گانه است. هر طرفی و در هر تصمیمی حق «وتو» خواهد داشت؛ این براساس توافق بین رهبر حزب جمهوری خلق، قلیچداراوغلو، و سران پنج حزب دیگر وابسته به این ائتلاف معارض ایجاد شده و تصریح می‌کند که هر تصمیمی باید به اتفاق آرا در میان اعضای ائتلاف گرفته شود. این وضعیت بسیار مشکل است؛ بخصوص اینکه احزاب معارض در بسیاری از موضوعات و پرونده‌ها با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند؛ جدای از اینکه اساساً اینها تضادهای ایدئولوژیک و اساسی هم دارند.
در حال حاضر هر دو طرف در تلاش هستند در دور اول، نتیجه انتخابات را به سود خود مشخص کنند؛ من معتقدم هیچ یک از آنها توانایی رقم زدن این نتیجه را ندارند و به همین دلیل احتمال دارد با هم به دور دوم بروند. در دور دوم، برخی از برنامه‌های احزاب ممکن است تغییر کند و هریک از آنها کارت‌های اضافی خود را برای برد، رو کند.
نظر شما درباره سیاست خارجی دولت بعدی ترکیه چیست؟ اردوغان یا قلیچداراوغلو چه تغییراتی در اهداف و راهبردهای سیاست خارجی آنکارا ایجاد خواهند کرد؟
در اینجا باید سیاست خارجی آینده را به دو بخش تقسیم کنیم، بخش اول سیاست ترکیه با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه است. سیاستمداران ترکیه‌ای در هر دو طرف رقابت می‌توانند به راحتی در این ریل سیاست منطقه‌ای حرکت کنند. بخصوص اینکه اردوغان اخیراً سیاست کشورش را از سیاست ایجاد تنش و مشارکت در آن به سیاست سازش و آشتی با همه مخالفان سابق خود تبدیل کرده است. با این نقطه عطف، او راه را برای قدم برداشتن در این مسیر هموار کرده است. ترکیه با همه کشورهای منطقه به سمت صلح و آشتی در حرکت است؛ کشورهایی از جمله سوریه که بیشترین آسیب را به خاطر اردوغان و پروژه‌هایش متحمل شد.
بخش دوم و سخت‌تر روابط خارجی آنکارا، در حوزه تعاملات بین‌المللی است. روابط ترکیه با دو کشور بزرگ ایالات متحده امریکا و روسیه از همه مهم‌تر است و متأسفانه برای پیروز انتخابات آینده، راه سختی را ایجاد می‌کند.
اردوغان در سال‌های قدرت‌یابی خود و بخصوص چند سال اخیر، سیاست بسیار خطرناکی را در پیش گرفت که همان سیاست بازی روی طناب‌ها بود. او به صورت آکروباتیک بین دو کشور حرکت کرد تا اینکه به مرحله‌ای رسید که نه می‌توانست خود را کاملاً همسو کند و نه می‌توانست کاملاً از هیچ یک از آنها جدا شود. چیزی که این بن‌بست را افزایش می‌دهد این است که منافع هر دو کشور در منطقه و بویژه در ترکیه بسیار زیاد است؛ بنابراین انتظار می‌رود هر یک از آنها به هر طریقی از آن دفاع کنند، زیرا در نهایت منافعی حیاتی برای هر دو کشور هستند.
غربی‌ها و بخصوص ایالات متحده امریکا به روش‌های مختلفی از جمله در نشریات و مجلات، نشان داده‌اند که خواهان کناررفتن اردوغان از قدرت هستند؛ قلیچداراوغلو نیز صراحتاً اعلام کرده که مواضعش نسبت به غرب نزدیک‌تر خواهد بود. به نظر شما این مواضع، چه تأثیری بر انتخابات ملی ترکیه خواهد داشت؟
مواضع خارجی در حمایت از هر دو طرف رقابت مشخص است، اگرچه مواضع روسیه در حمایت از اردوغان واضح‌تر به نظر می‌رسد. این حمایت در بسیاری از موضوعات ظاهر شد و کافی است تنها به دو گام اخیر مسکو اشاره کنیم. گام اول، تلاش روسیه برای تحت فشار قرار دادن رهبران سوریه جهت دیدار بشار اسد، رئیس جمهور این کشور با همتای ترکیه‌ای بود که باید آن را کارت حمایت از اردوغان خواند.
گام دوم، شرکت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در مراسم تحویل سوخت هسته‌ای روسیه به نیروگاه هسته‌ای آکویو ترکیه از طریق مجازی بود.
درباره مواضع امریکا در حمایت از قلیچداراوغلو باید بگویم که این مواضع از حمایت روسیه محرمانه‌تر بوده‌اند و من معتقدم یکی از برگ‌های برنده‌ای که امریکایی‌ها درصورت دو مرحله‌ای شدن انتخابات بازی خواهند کرد این است که حامیان فتح‌الله گولن، معارض دولت ترکیه را که در واشنگتن به سر می‌برد تحت فشار قرار دهند تا از ائتلاف مخالفان حمایت کرده و به شخص قلیچداراوغلو رأی دهد. به احتمال زیاد این گام به تعویق خواهد افتاد و به عنوان کارتی محفوظ در دور دوم رقابت رو شود.
حمایت امریکا و روسیه ممکن است به حدی برسد که اطلاعات رأی دهندگان را دستکاری کند و خطر در اینجا نهفته است؛ زیرا در این صورت، بازنده شکست خود را نپذیرفته و برنده را به تقلب در انتخابات متهم خواهد کرد. در اینجا نامزد بازنده ممکن است برای دفاع از آرای خود به ابزارها و روش‌های مختلفی متوسل شود که خیابان یکی از ابزارها و شورش یکی از این روش‌هاست.
غسان الاستانبولی :چالش بزرگی که قلیچدار اوغلو در صورت پیروزی با آن روبه‌رو خواهد شد، نحوه مدیریت یک ائتلاف شش‌گانه است. هر طرفی و در هر تصمیمی حق «وتو» خواهد داشت .این وضعیت بسیار مشکل است؛ بخصوص اینکه آنها در بسیاری از موضوعات و پرونده‌ها با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند
شعیب بهمن: هم نظرسنجی‌ها، هم وضعیت اقتصادی ترکیه و هم نوع اتحاد مخالفان اردوغان حکایت از آن دارد که او با سخت‌ترین شرایط در 20 سال گذشته در انتخابات روبه‌رو است اما باید توجه داشت که اردوغان همچنان در قدرت است و گمانه‌زنی‌ها درباره اینکه او به راحتی قدرت را به رقبا واگذار کند، مورد تردید است