فاطمه ترکاشوند
روزنامه نگار

هم از اعضای مؤثر شاخه نظامی هیأت‌های مؤتلفه و هم پایه‌گذار هیئات مذهبی و جلسات تئوریک اسلامی؛ هم مخالف مارکسیسم و سازمان مجاهدین خلق و هم معتقد به مماشات و تسامح با بقایای مجاهدین که امکان بازگشت به اسلام دارند؛ هم عامل مؤثر در اعدام انقلابی حسنعلی منصور و هم منتقد تندروی‌های عبدالحسین واحدی، نفر دوم فدائیان اسلام؛ هم منتقد آیت‌الله کاشانی و هم مخالف محمد مصدق.
کتاب «مبارزه به روایت شهید مهدی عراقی» در فصل اول نسبتاً کوتاه خود چنین شمایلی را از مهدی عراقی به تصویر می‌کشد. کتابی که نه داعیه روایت داستانی دارد و نه قرار است به اندازه کتاب‌های پروپیمان پژوهشی، درباره هر گوشه گوشه سوژه، انبوهی از اطلاعات پراکنده را پیش چشم مخاطب بگذارد. با این همه مخاطب را قانع می‌کند که می‌تواند چنین تصویری دوگانه و متناقض‌نما را از شخصیتی انقلابی بپذیرد. شخصیتی که اگر امروز پذیرش او با چنین ابعادی به نظر دشوار می‌رسد اما در کوران سال‌های آخر دهه 20 تا سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی، شمایلی واقعی است و اتفاقاً با در نظر گرفتن مجموعه شرایط، هضم کردن ظهور و مسیر بلوغ چنین چهره‌هایی بسیار طبیعی و به اقتضای شرایط جلوه می‌کند.
کتاب در 70 صفحه اول با مرور شخصیت مهدی عراقی از لابه‌لای حوادث و تحولات، تصمیمات و جاگیری او در جهان مبارزه را به خوبی توصیف می‌کند و بدون تحمیل یک تحلیل خاص از این سوژه، تلاش می‌کند او را از میان قضاوت‌ها و دیدگاه‌های دوستان و منتقدان او، بیرون بکشد.
فصل اول کتاب شامل سه بخش کلیات، حیات سیاسی-اجتماعی و فعالیت‌های سیاسی-اجتماعی پس از انقلاب است که عمده روایت سوژه در همان بخش دوم اتفاق می‌افتد. عراقی هرچند حیات سیاسی خود را با جمعیت فدائیان اسلام در سن 15سالگی و با اقدامات مسلحانه آغاز می‌کند اما به مرور از طریق آشنایی با روحانیت ابتدا در ماجرای ملی شدن صنعت نفت و شناخت دیدگاه‌های آیت‌الله کاشانی، به راه مبارزه در خط امام خمینی(ره) وارد می‌شود و از آن پس همواره در بحبوحه ورود افکار و ایدئولوژی‌های پرآب‌وتاب تلاش می‌کند تا خود را نزدیک به همین خط نگاه دارد.
فصل دوم کتاب با نام «خاطرات» نیز در سه بخش تنظیم شده است؛ بخش اول از شهریور 1320 تا کودتای 28مرداد1332 را از میان مصاحبه‌های شهید مهدی عراقی هنگام اقامت در پاریس نزد امام خمینی(ره) روایت می‌کند. در بخش دوم، دیدگاه‌های شهید مهدی عراقی درباره حوادث سیاسی ایران از انجمن‌های ایالتی و ولایتی تا قیام 15 خرداد 1342 از میان همان مصاحبه‌ها، پیش چشم مخاطبان قرار می‌گیرد و بخش سوم نیز به نقل دیدگاه‌های شهید درباره حوادث سیاسی ایران از پانزدهم خرداد 1342 تا پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد.
فصل دوم کتاب که مستقیماً مصاحبه بلندی با مهدی عراقی را دربردارد، بی‌واسطه نظرات این شخصیت را درباره همه اجزای مبارزه و انقلاب به خواننده عرضه می‌کند و مخاطب این فرصت را دارد تا با عبور از تحلیل‌های سایرین درباره این شخصیت، با نگاه امروزی خود، با نظرات قهرمان کتاب درباره سیاست، اجتماع، مبارزه، انقلاب، اسلام و سایر موضوعات محوری آشنا شود.
در بخشی از کتاب درباره اندیشه و دیدگاه شهید عراقی می‌خوانیم: «مهدی عراقی نگاه سنتی و مذهبی دارد و طرفدار پیروی از روحانیت است. وی امتزاج مذهب و سیاست را قبول دارد و مروج اسلام سیاسی مورد نظر امام خمینی است. برای همین در بازگویی خاطرات سیاسی خود بی‌پروا اما مؤدبانه آیت‌الله کاشانی را مانند محمد مصدق از حیث عدم اهتمام به اجرای احکام اسلامی و احیای اسلام سیاسی و همچنین استفاده ابزاری از فدائیان اسلام مورد انتقاد قرار داده است. به دلیل ارتباط مرید و مرادی بین مهدی عراقی و امام خمینی، بین این دو، رابطه صمیمانه‌ای شکل گرفته بود. این رابطه به دلیل وجود شخصیت کلیدی و تأثیرگذار مهدی عراقی با تجربه مبارزاتی همراه با فدائیان اسلام، جسارت وی در فعالیت‌های مبارزاتی، سیاسی و نفوذ فوق‌العاده در میان توده‌های بازاری تهران بود.
ازطرفی به نظر می‌رسد مهدی عراقی برخلاف دیگر افراد مؤتلفه اسلامی، طرفدار قطع ارتباط کامل با اعضای سازمان مجاهدین خلق و تحت فشار قرار دادن آنها به دلیل تغییر ایدئولوژیک سال 1354 نبوده است. هرچند عراقی با این اقدام سازمان مجاهدین خلق کاملاً مخالف بود اما چون برخی از اعضای این سازمان را قابل هدایت می‌دانست، ارتباط خود را با آنها کاملاً قطع نکرد. به همین دلیل برخی معتقدند عراقی دیدگاه میانه‌رو و روحیه تسامح در برابر گروه‌های فکری-اعتقادی مخالف همچون سازمان مجاهدین خلق داشت. همین روحیه تسامح و تساهل عراقی موجب فاصله گرفتن برخی اعضای سازمان از گرایش اعتقادی آن شد. با این همه کتاب تصریح می‌کند که همین روحیه نیز او را در معرض انتقاداتی از سوی سایر گروه‌های هوادار انقلاب اسلامی قرار داد.
فصل سوم کتاب با تصاویری از شهید عراقی، مرور کوتاهی بر زندگی این شخصیت انقلابی را به نمایش می‌گذارد. چاپ دوم کتاب «مبارزه به روایت شهید مهدی عراقی» به اهتمام عبدالرضا نعمت‌اللهی از مجموعه «روایت مبارزه» توسط مؤسسه فرهنگی-مطبوعاتی ایران به چاپ رسیده و در نمایشگاه کتاب تهران امسال عرضه شده است.