تعیین نقشه گسل‌ها در کشور از سال 97 شروع شده و در شهرهایی که نقشه گسل‌ها آماده شده ضوابط ساخت و ساز تعیین شده است. تا کنون در 6 شهر تهران، مشهد، تبریز، کرج، کرمان و زنجان گسل‌ها مشخص شده و در چند شهر دیگر نیز در حال شناسایی است. با وجود ضوابط ساخت و ساز در حریم گسل، هفته گذشته شورای‌عالی معماری و شهرسازی مصوبه جدیدی برای این نوع ساخت و ساز ابلاغ کرد.
نقشه گسل‌ها در این شهرها در شهرداری‌ها موجود است و شهروندان قبل از هر گونه اقدامی برای خرید زمین یا ساخت و ساز از نقشه گسل در آن منطقه می‌توانند مطلع شوند. ماهیت نقشه گسل‌ها و تعیین ساخت و ساز در حریم گسل، بر اساس مفاد آیین‌نامه ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله (آیین نامه 2800) مشخص شده و از نظر قانونی و حقوقی لازم‌الاجرا است. آیین‌نامه تأکید دارد ساخت ساختمان‌ها با درجه اهمیت بالا، در حریم گسل ممنوع است و برای سایر ساختمان‌ها ضوابط ویژه‌ای آورده شده است.
بر اساس مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی ساخت واحدهای مسکونی که برج نباشد، در حریم گسل ممنوع نیست اما ضوابط سخت‌گیرانه‌ای که شورای‌عالی معماری و شهرسازی تعیین کرده باید در طراحی و احداث این ساختمان‌ها توسط شهرداری‌ها و نظام مهندسی اجرا شود. ولی ساختمان‌های مهم مانند ساختمان‌هایی که بعد از زلزله احتمالی باید کارکرد خود را حفظ کند، نباید در حریم گسل ساخته شود. بیمارستان‌ها، مخازن سوخت، آب، گاز، ساختمان‌های خطرزا مانند انبارهای نگهداری سموم...که تلفات و آثار زلزله را چند برابر می‌کند نباید در حریم گسل ساخته شود. همچنین بر اساس مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی، ساختمان مدارس و پمپ گاز و بنزین نیز نباید در مجاورت گسل ساخته شود.
فرزانه صادق مالواجرد، معاون وزیر راه و شهرسازی در خصوص ابلاغیه جدید با وجود ابلاغیه‌ای که سال 97 مصوب شده است، به «ایران» گفت: در مصوبه قبلی در خصوص نقش کمیسیون ماده 5 درباره تعیین ضوابط ساخت در حریم گسل اشاره‌ای نشده بود اما در مصوبه جدید، این کمیسیون از هر گونه دخالت در تعیین تراکم ساخت در حریم گسل‌ها منع شده است. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، مجوز ساخت یک هتل در حریم گسل اصلی در منطقه ولنجک در شهر تهران برای 4 طبقه صادر شده اما کمیسیون ماده 5 این مجوز را به 24 طبقه تغییر داده است در حالی که ساخت ساختمان بلند مرتبه در حریم گسل با جابه‌جایی بالا محدود است.
بر اساس مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی واحدهای مسکونی که در مجاورت گسل‌ها ساخته می‌شود، بر اساس نوع گسل در تهران تا 12طبقه و درشهرهای دیگر تا 8 طبقه باید ساخته شود. ساختمان‌های موجود عمومی مانند مدارس یا بیمارستان‌ها که قبل از سال 97 در حریم گسل ساخته شده طبق مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی باید در اولویت مقاوم‌سازی قرار گیرد. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، در حال حاضر لوله‌های اصلی انتقال گاز در شهر تهران با حریم گسل تقاطع دارد که شرکت گاز موظف شده شیر قطع اتوماتیک و سایر ملاحظات مهندسی را در نظر بگیرد.
گسل‌ها بر طبق تعیین نقشه به سه دسته گسل با جابه‌جایی عمده، متوسط و کم تقسیم شده است و در مواردی در حریم گسل با جابه‌جایی عمده، تراکم و تعداد طبقات از 6 طبقه کمتر است و ساختمان باید بر اساس ضریب جابه‌جایی گسل ساخته شود.
به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، صدور پروانه ساخت و مجوزها در شهرداری و برای مجاورت گسل‌ها، باید بر اساس ضوابط تعیین شده در شورای‌عالی معماری و شهرسازی باشد. در مصوبه جدید شورای‌عالی معماری و شهرسازی، کمیسیون ماده 5 حق تغییر تراکم ساختمان‌های حریم گسل را ندارد.
مالواجرد گفت: بر پایه مصوبه شورای‌عالی معماری و شهرسازی مقرر شده تا دبیرخانه شورای‌عالی در اسرع وقت نقشه دقیق حریم گسل‌های شهر تهران و شعاع ۳۰ کیلومتری آن به همراه پارامتر‌های مهندسی مربوطه را به مراجع ذیربط ابلاغ کند.
دبیر شورای‌عالی معماری و شهرسازی افزود: در بند ۲ این مصوبه نیز شهرداری تهران موظف است در اسرع وقت ضمن بارگذاری حریم تدقیق شده گسل در سامانه طرح تفصیلی، صدور پروانه ساخت در قطعات واقع در حریم گسل را صرفاً براساس دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه‌های گسل انجام دهد و محدودیت ارتفاعی ناشی از دستورالعمل مذکور بر ضوابط پهنه ارجحیت دارد.
به گفته دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی بند ۳ این مصوبه نیز هدف از تدقیق حریم گسل و به تبع آن دستورالعمل احداث بنا در آن را ایجاد تسهیل لازم جهت استفاده شهروندان از حقوق مالکانه در بافت‌های موجود و متداخل با حریم گسل در عین رعایت ملاحظات فنی عنوان کرده است. هدف از تدقیق حریم گسل و به تبع آن دستور‌العمل احداث بنا در آن ایجاد تسهیل لازم جهت استفاده شهروندان از حقوق مالکانه در بافت‌های موجود و متداخل با حریم گسل در عین رعایت ملاحظات فنی است. لذا طرح درخواست‌های مربوط به افزایش تراکم ساختمانی با افزایش بارگذاری قطعات واقع در حریم گسل، در کمیسیون ماده 5 به هیچ وجه موضوعیت نداشته و ممنوع است. بنابراین کمیسیون ماده 5 مجوزی برای بازنگری و صدور مجوز با تراکم بیشتر در حریم گسل را ندارد.
معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: طبق بند ۴ مصوبه وزارت کشور (سازمان مدیریت بحران) از طریق استانداری‌های سراسر کشور اتخاذ تدابیر لازم برای رفع خطر از ساختمان‌های موضوع فراز «الف» مصوبه سال ۱۳۹۹را که در حال حاضر روی پهنه گسل واقع شده‌اند در اولویت اقدام قرار دهد.همچنین مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی مکلف شده با برگزاری کارگاه‌های آموزشی نسبت به تبیین پارامتر‌های مهندسی طراحی سازه در پهنه‌های گسلی برای جامعه مهندسان اقدام کند.