منبع آب شیرین چند شهر در اصفهان، قربانی سنگ قبرهای لاکچری می‌شود
معدنکاوان قبر «کرکس کوه» را کندند
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
سال‌هاست که داد فعالان و دوستداران محیط زیست از برداشت بی‌رویه و استخراج مداوم از معادن سنگ در رشته کوه‌های «کرکس» بلند شده اما تاکنون تدبیری مؤثر برای نجات قلب تپنده آب شیرین اصفهان اندیشیده نشده است؛ معادنی که با برداشت بی‌رویه سنگ‌هایی نظیر «گرانیت» و تبدیل آنها به سنگ قبرهای فاخر، کیفیت زندگی زنده‌ها را تقلیل داده و به آنها وعده آرامستان‌های باشکوه می‌دهد. «کرکس کوه» از دهه‌ها پیش، زخم کهنه تکه‌تکه شدن را همزمان با صدور اولین مجوز بهره‌برداری از معادن این منطقه، به دوش کشیده و تنها نظاره‌گر تخریب گسترده و نابودی محیط زیست بوده است؛ طی این سال‌ها نیز معدن‌داران دندان برای خراش قامتش تیزتر کرده و تا به امروز زیر چتر قانون، بلندای آن را به هزاران تکه تقسیم کرده‌اند.
حدود 40 معدن فعال در این کوهستان وجود دارد؛ معادنی که نه تنها محیط زیست را تخریب کرده‌اند بلکه با به خطر انداختن حیات گونه‌های جانوری نظیر کل، قوچ و بزکوهی، احتمال جاری شدن سیل‌های مخرب در مناطق روستایی و شهری را دو چندان کرده‌اند. حتی به باور بسیاری از کارشناسان محیط زیست، چنانچه تدبیری جدی برای روند رو به فزاینده برداشت معادن اتخاذ نشود، بحران کم‌آبی و خشکسالی دامن منطقه را گرفته و حیات روستائیان و مردم منطقه را به خطر خواهد انداخت. رئیس اداره حفاظت و مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق استان اصفهان با اشاره به اشباع ظرفیت منطقه برای فعالیت‌های معدنی به «ایران» می‌گوید: حل این مشکل نیازمند اتخاذ یک تصمیم حاکمیتی در سطح ملی است؛ یا معادن باید به کارشان ادامه دهند یا حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی ارجحیت داشته باشد.
«محمد درویش» فعال محیط زیست، کرکس کوه را مهمترین عامل تولید آب شیرین در استان اصفهان معرفی کرده و به «ایران»، می‌گوید: تمدن شکل گرفته در کاشان، آران، بیدگل و مورچه خورت تا گاوخونی مدیون کرکس کوه است. در حقیقت بخش عمده‌ای از آب مناطق نائین، اردستان و... از این کوهستان تأمین شده و همه قنات‌ها از قمصر تا روستاهای اطراف مدیون «کرکس کوه» است.
احداث معادن در مناطق چهارگانه
محمد درویش، این کوهستان را تنظیم‌کننده اقلیم منطقه و یکی از مؤلفه‌های ارتقای توان زیست‌پذیری در ایران دانسته و تأکید می‌کند: ارزش‌ها و خدماتی که این کوه به کشور علی‌الخصوص استان اصفهان ارائه می‌دهد، قابل محاسبه و ارزیابی نیست اما شاهدیم که هر روز این موهبت طبیعی پای خام فروشی به نام معدن‌کاوی نابود می‌شود.
طبق گفته این فعال محیط زیست به «ایران»، روزانه 150 تا 400 کامیون از معادن کرکس کوه خارج می‌شود. این در حالی است که این کوهستان در منطقه حفاظت شده قرار گرفته و جزو مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط‌زیست محسوب می‌شود؛ منطقه‌ای که باید مصون از هرگونه تعرض و تخریب باشد. فعالیت معادن علاوه بر خشکیدگی برخی قنات پایین دست، فشارها به روستاهای اطراف را نیز تشدید کرده است. صاحبان معادن، منابع آبی این روستائیان را به‌زور خریداری کرده و آنها را مجبور به فروش زمین‌هایشان می‌کنند. حتی گرد و خاک حاصل از برشکاری و انفجار، باغات اطراف را آلوده و محصولات کشاورزی روستائیان از جمله گلابی نظنز را از بین برده است.
تخریب گسترده برای تولید سنگ قبر
محمد درویش ادامه می‌دهد: اصفهان بالاترین دشت‌های متأثر از فرونشست زمین را دارا بوده و بالاترین نگرانی‌ها از مهاجرت در آن وجود دارد. ما نباید اجازه دهیم که این مشکلات تشدید شود. یکی از راهکارها این است که از کرکس کوه حفاظت کرده و اجازه ندهیم این کوهستان ارزشمند، قربانی فعالیت‌های مخرب معادن شود.
او تصریح می‌کند: شگفت‌آور اینکه تنها کاربرد استخراج سنگ گرانیت، تولید سنگ قبر است؛ در حقیقت ما برای تولید سنگ قبر، نفس مردم زنده را به شماره می‌اندازیم؛ این مصداق بارز کسوف خرد است. استخراج این سنگ‌های معدنی، ذرات 2.5 میکرونی ایجاد کرده و مشکلات تنفسی مردم را حادتر می‌کند. حتی برخی به سرطان مبتلا شده و سلامتی آنها در معرض خطر جدی قرار می‌گیرد. کجای این کار اقتصادی و خردمندانه است؟ آیا جز این است که مقام معظم‌رهبری بارها تأکید کرده‌اند که حتی نباید به بهانه ساخت یک حوزه علمیه، یک درخت قطع شود. اما چرا صاحبان معادن، بی‌اعتنا بوده و درختان ارزشمندی نظیر زرشک و بادام را قطع می‌کنند؟ آیا وقت آن فرا نرسیده که دولت مداخله کرده و سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به این تخریب گسترده در کرکس کوه واکنش نشان داده و دیگر اجازه فعالیت‌های مخرب در آن را ندهد؟
زخم 20 ساله کرکسکوه
از سویی دیگر «بهروز ستایش» رئیس اداره حفاظت و مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق استان اصفهان با اشاره به سابقه 20 ساله فعالیت مخرب زیست محیطی معادن در کرکسکوه و اعتراض مردم و تشکل‌های زیستی به «ایران» می‌گوید: کانون این معادن در 3 منطقه کمجان و ابیانه (4 معدن فعال)، اوره(16معدن فعال) و طرق‌رود (20 معدن فعال) قرار دارد که اتفاقاً تعدادی از آنها به آثار تاریخی منطقه آسیب جدی وارد کرده‌اند.
او با اشاره به اشباع ظرفیت منطقه برای فعالیت‌های معدنی می‌گوید: اگرچه این معادن، مطابق قانون احداث شده‌اند اما واقعیت این است که ماهیت فعالیت این معادن مخرب است. بر این اساس نمی‌توان پیشنهاد داد هم معدن احداث شده و هم تخریبی صورت نگیرد. در حقیقت تضادی میان قوانین معادن با فلسفه منطقه حفاظت شده، بکر و غنی وجود دارد.
ستایش، با اشاره به اینکه تصمیم‌گیری درباره معادن کرکسکوه در حیطه شهرستان و استان نیست، می‌گوید: حل این مشکل نیازمند یک تصمیم ملی و حاکمیتی است؛ یا معادن باید به کارشان ادامه دهند یا حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی ارجحیت داشته باشد. اگر در منطقه تنها یک معدن فعال بود، می‌توانستیم برای آن نسخه‌ای بپیچیم؛ اما برای فعالیت حدود 40 معدن فعال در کرکسکوه به سختی می‌توان راه‌حلی واحد پیدا کرد.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق استان اصفهان، تأکید می‌کند: اداره محیط زیست استان اصفهان بر این باور است که باید معادن منطقه تعطیل شود؛ اما آیا قانون این اجازه را به ما می‌دهد؟ اگرچه تاکنون اغلب ضوابط زیست محیطی نظیر محلول‌پاشی برای بلند نشدن گردوخاک یا نصب دستگاهی برای کاستن از گردوخاک در منطقه و... درباره فعالیت معادن انجام شده است، اما فی‌الواقع این اقدامات پاسخگوی اعتراضات مردم و تشکل‌های زیست محیطی نیست. زیرا فعالیت معادن مشکلات زیست محیطی ایجاد کرده و تأثیرات مخربی در منابع آبی، کشاورزی و.. برجای می‌گذارد. تاکنون 90 درصد مصوبات هیأت وزیران و شورای‌عالی معادن توسط اداره محیط زیست استان اصفهان اجرا شده است. برخی صاحبان معادن نیز که این ضوابط را رعایت نکرده‌اند، از طریق مراجع قضایی ملزم به رعایت قوانین شده‌اند. اما علی‌رغم تمام این اقدامات و نظارت‌ها، باید تأکید کرد که این حجم از برداشت‌ها و تخریب‌ها در محیط زیست توسط معادن، به اندازه‌ای زیاد است که این اقدامات ناچیز محسوب شده و حتی به چشم نمی‌آید. در حقیقت حل این مشکل، یک تصمیم حاکمیتی در سطح ملی را می‌طلبد؛ چرا که در اساس ماهیت اقدامات معادن با تخریب محیط زیست همراه بوده و آسیب‌های عمده‌ای به آن وارد می‌کند.