زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

نیروهای امنیتی و اطلاعاتی کشور هفته گذشته 3601 شئ تاریخی را در فرودگاه امام کشف و ضبط کردند. براساس اطلاعات اولیه بخشی از این آثار متعلق به دوره ساسانی  (1700سال پیش) است. قاچاقچیان قصد داشتند این محموله را از مبادی رسمی به دوبی انتقال دهند. مأموران در بازرسی گوشی‌های همراه قاچاقچیان، تصویری از نقش برجسته ساسانی که سال 2016 در لندن کشف شده و قرار است پس از سه ماه نمایش در موزه بریتانیا به ایران استرداد شود، کشف کرده‌اند. برخی احتمال می‌دهند شاید بتوان سر نخ خروج این نقش برجسته ساسانی را با توجه به تصویر کشف شده پیدا کنند تا بالاخره معلوم شود این اثر از کدام نقطه ایران به دوبی قاچاق شده است. دوبی در دهه‌های اخیر مقصد باندهای قاچاق اشیای تاریخی بوده است. مهم‌ترین سؤال افکارعمومی اما پرسش دیگری است؛ چگونه قاچاقچیان قصد داشتند با خیال راحت چنین محموله بزرگی را از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و یکی از شناخته شده‌ترین مبادی رسمی کشور خارج کنند؟
مرتضی ادیب‌زاده، مدیر کل موزه‌های کشور در گفت‌وگو با «ایران»، تهران را بارانداز قاچاق اشیای تاریخی اعلام می‌کند و می‌گوید: «شواهد نشان می‌دهد که آنها با اطمینان قصد قاچاق اشیا را داشتند و گمان می‌کردند اتفاقی نمی‌‌افتد!» به گفته او این اتفاق مسبوق به سابقه است و مأموران چند سال پیش هم یک چمدان پر از اشیای عتیقه ممنوعه را کشف کردند.

خروج اشیا از مبادی رسمی
در دهه هشتاد «سباستیان زاوالا»، دیپلمات بازنشسته آرژانتینی قصد داشت تا 5 چمدان شئ تاریخی را از کشور خارج کند. شرایط زاوالا با قاچاقچیان فرق داشت. او مقام سیاسی بود و با توجه به قوانین موجود بین‌المللی قصد داشت این اشیا را به‌عنوان اثاثیه منزل و «بار سیاسی» از فرودگاه خارج کند. برچسب بار سیاسی معمولاً محموله‌ها را از کنترل خارج می‌کند. اما این باند که از آن به بزرگترین باند قاچاق اشیای تاریخی در 50 سال گذشته یاد شده است با چه اطمینانی دست به چنین ریسکی زده‌اند؟! آیا شبکه حمایتی، قاچاقچیان را با خیال راحت به فرودگاه امام می‌رساند؟ رد پا و سرنخ این حمایت‌ها را کجا باید پیدا کرد؟ دهه‌هاست که سرنوشت اشیای قاچاق شده ایران به دوبی ختم می‌شود. چندی پیش «ایران» گزارشی از سرقت اشیای یک مجموعه‌دار همدانی نوشت که قاچاقچیان(از یک طایفه شناخته شده بودند) آن مجموعه اشیا را در طول 24 ساعت از کشور خارج کرده و به دوبی برده بودند. صاحب اشیا از سارقان اشیای تاریخی شکایت کرد و 12 نفر از آنها را هم به زندان انداخت. بیش از یک دهه  از موضوع می‌گذرد و او همچنان نتوانسته است اشیای خود را پس بگیرد. چرا قاچاق اشیای تاریخی ایران به امارات براحتی انجام می‌گیرد؟
مرتضی ادیب‌زاده می‌گوید: «پیدا کردن پاسخ‌ این سؤال‌ها نیاز به بررسی بیشتری دارد تا مشخص شود این افراد چگونه عمل کرده‌‌اند که قصد داشتند اشیا را از طریق مبادی رسمی خارج کنند؟» به اعتقاد او ابعاد قضیه باید در ارگان‌های مربوطه بررسی شود.
ادیب‌زاده از همکاری بسیار خوب گمرک و مأمورین پلیس مبادی خروجی با میراث فرهنگی یاد کرد و آنها را کارشناسانی آموزش دیده که خوب عمل می‌کنند، معرفی نمود. او در پاسخ به این سؤال که چرا به رغم دهه‌ها قاچاق اشیای تاریخی به کشورهای حاشیه خلیج فارس بویژه امارات، مسیر قاچاق اشیا همچنان برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ناشناخته است، هم می‌گوید: کنترل مرزها با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیست. پدیده قاچاق هم منحصر و محدود به ایران نمی‌شود. ما کشفیات متعددی در مبادی خروجی کشور داریم و عضو کنوانسیون‌های بین‌المللی برای جلوگیری از قاچاق اشیا هستیم.

تهران، بارانداز اشیای عتیقه
او تهران را بارانداز اشیای عتیقه می‌داند و می‌گوید: شبکه‌های مختلف قاچاق مدام تهران را به‌عنوان مقصد اموال فرهنگی انتخاب می‌کنند. قاچاق‌ اشیای تاریخی از دهه‌های گذشته وجود داشته است.
او اعتقاد دارد که باید کنترل شدیدتری روی مرزهای آبی کشور به مقصد کشورهای حاشیه خلیج فارس انجام بگیرد اما آیا اشیای تاریخی فقط از مرزهای آبی خارج می‌شوند؟ آن هم وقتی از تهران به‌عنوان بارانداز قاچاق اشیای تاریخی باستانی یاد می‌شود. وقتی یک باند تصمیم می‌گیرد تا 3601 شئ تاریخی را از بزرگترین فرودگاه بین‌المللی کشور خارج کند، وضعیت مبادی غیر رسمی آبی کشور به مقصد کشورهای عربی چگونه است؟!

رد پایی از یک مقام ساسانی
وجود تصویری از نقش برجسته ساسانی کشف شده در لندن در گوشی همراه قاچاقچیان، به این سؤال منتهی شده است که آیا این تصویر، به شناسایی خاستگاه اصلی نقش‌برجسته منتهی می‌شود؟
مرتضی ادیب‌زاده چنین اطمینانی را نمی‌دهد اما اظهار امیدواری می‌کند که از طریق این باند بتوان به سرنخ‌های مهمی در پرونده‌های پیشین رسید.
او درباره تصویر کشف شده از مقام ساسانی هم می‌گوید: این نقش برجسته براساس اسناد موجود در سال 1367 و در بحبوحه جنگ از ایران خارج و به دوبی قاچاق می‌شود. اثر، چندین سال در امارات می‌ماند و پس از آن هم از لندن سر در می‌آورد. پیگیری قضایی آن 7 سال زمان می‌برد و طی ماه‌های آینده به ایران مسترد می‌شود.
ادیب‌زاده شناسایی خاستگاه اصلی این مقام ساسانی را به مطالعات کارشناسی و حتی آنالیز عناصر آن برای منشأیابی سنگی که نقش برجسته از آن جدا شده منوط می‌داند. مدیر کل موزه‌های کشور اعتقاد دارد این اقدامات می‌تواند محدوده تقریبی آن را شناسایی و مشخص کند اثر متعلق به کدام نقطه ایران است. بررسی‌های اولیه آن را متعلق به حوزه فرهنگی فارس دانسته است.

بــــرش

بیش از یک دهه پیش قاچاقچیان اشیای عتیقه که از طایفه‌ای شناخته شده‌بودند مجموعه‌ای از اشیای تاریخی را در طول 24 ساعت از همدان به دوبی بردند