نفیسه امامی
خبرنگار

 
 یکی از مهم‌ترین طرح‌های وزارت جهاد کشاورزی که در دولت سیزدهم به طور جدی دنبال می‌شود، الگوی کشت محصولات کشاورزی است که سال گذشته توسط معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر سابق جهاد کشاورزی رونمایی شد. دولت‌های مختلف از حدود 50 سال گذشته درصدد بودند این طرح را اجرایی کنند اما اجرای آن موفقیت‌آمیز نبود و تداوم نداشت ولی اکنون توسط وزارت جهاد کشاورزی با در نظر گرفتن الزامات آن در حال اجراست.
بسیاری ازکارشناسان و دست اندرکاران نابسامانی‌های تولید و حتی بازار محصولات کشاورزی را ناشی از عدم اجرای الگوی کشت مناسب می‌دانند. بارها خبر معدوم شدن محصولات کشاورزی به علت تولید مازاد منتشر شده است که می‌توان عدم اجرای الگوی کشت در کشور را یکی از اصلی‌ترین دلایل این مسأله عنوان کرد.
طرح الگوی کشت برای 15 محصول اساسی اجرا می‌شود که قرار است کمک ویژه‌ای به امنیت غذایی در کشور کند. اجرای الگوی کشت در شرایطی که کشور ما درگیر بحران کم آبی و کاهش بارندگی است، می‌تواند به جلوگیری از فرسایش خاک کمک کند. علاوه بر این به کشت محصولات کشاورزی مورد نظر وزارت جهاد کشاورزی که در الگوی کشت قرار دارد مشوق‌های دولتی اعطا می‌شود و تکنولوژی‌های مؤثر در افزایش بهره‌وری آب نیز در تولید این محصولات وجود دارد و حتی بیشتر از تولیدات در سایر محصولات است. ضمن اینکه برای افزایش انگیزه کشاورزان در مشارکت این طرح کاهش آب بها، برق بها و یارانه نهاده‌ها مانند کودهای شیمیایی درنظر گرفته شده است.
حمید سینی‌ساز کارشناس کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره مزایای اجرای طرح الگوی کشت در کشور بیان کرد: سالانه در حدود 12 تا 15 میلیارد دلار صرف واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی با مصارف انسانی و دامی می‌شود که فشار زیادی به منابع ارزی کشور وارد می‌کند اما اجرای الگوی کشت می‌تواند به افزایش میزان تولید محصول و کاهش سهم واردات کمک کند که نتیجه آن ایجاد امنیت غذایی در کشور است. وی ادامه داد: این احتمال وجود دارد که کشورهای صادرکننده مواد غذایی از این مسأله به عنوان ابزار سلطه در کشور استفاده کنند ولی با ایجاد امنیت غذایی می‌توان جلوی این مسأله را گرفت.
سینی‌ساز با اشاره به پتانسیل تولید محصولات کشاورزی در کشور گفت: استعداد تولید محصول در کشورمان وجود دارد که این برنامه‌ریزی طرح الگوی کشت نام گرفته و در اسناد بالادستی هم از آن نامبرده شده است. دولت‌ها بیش از 40 سال قبل مکلف به اجرای آن شده بودند اما اجرای این طرح دارای الزامات اولیه‌ای است که هنوز هم به طور کامل آماده نشده است.
این کارشناس اقتصادی درباره پیش شرط‌های موفق برای اجرای طرح الگوی کشت گفت: در شرایطی تولید داخلی می‌تواند بازار داخلی را تنظیم کند که ابزار صادرات و واردات در اختیار تولیدکننده باشد اما در شرایط فعلی مدام موضوع تشکیل وزارت بازرگانی یا سازمان بازرگانی شنیده می‌شود که سنخیتی بین آن با اجرای موفق الگوی کشت وجود ندارد. به عنوان نمونه مدیریت آب در بخش کشاورزی به عهده تولید نیست، بلکه متولی آن وزارت نیرو است و همین مسأله می‌تواند به تولید محصولات کشاورزی آسیب بزند.
سینی‌ساز اضافه کرد: بارها در منطقه‌ای کشت محصولات کشاورزی انجام شده است اما در میانه کار آب منطقه تأمین نشد و محصول سوخت. 
وی تأکید کرد: برای اجرای الگوی کشت موفق همه نهاده‌های تولید از جمله آب که در اولویت است به همراه تنظیم بازار و تجارت محصولات غذایی باید در اختیار مدیر تولیدکننده محصولات کشاورزی باشد زیرا در غیر این صورت طرح الگوی کشت موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
سینی‌ساز با اشاره به اهمیت تعیین نرخ خرید تضمینی در الگوی کشت افزود: تعیین نرخ‌های تضمینی برای خرید محصولات کشاورزی سال‌هاست اجرا می‌شود که تنها ابزار در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است، اما نمی‌توان عنوان آن را برای الگوی کشت تعریف کرد. بایستی علاوه بر نرخ خرید تضمینی ابزارهای تعرفه ای، یارانه ای و پاداشی هم در طرح الگوی کشت پیاده شود که مستلزم همکاری مناسب و واقعی دستگاه های دیگری چون سازمان برنامه و وزارت نیرو است.
وی با اشاره به نقش الگوی کشت در جلوگیری از افزایش فرسایش خاک بیان کرد: فرسایش خاک شامل آبی، بادی، شیمیایی و فیزیکی می‌شود. فرسایش فیزیکی از یخ زدن آب در میان سنگ‌ها ایجاد می‌شود که برای بخش کشاورزی آسیب زننده نیست و فرسایش شیمیایی نیز عمدتاً حاصل باران‌های اسیدی است که به ندرت اتفاق می‌افتد. اما فرسایش اصلی خاک شامل فرسایش آبی می‌شود. در این نوع فرسایش جریان روان آب خاک یک منطقه را جا به جا می‌کند و به منطقه دیگر و یا به دریاها می‌برد. این موضوع عمق لایه خاک برای کشت و کار را کاهش می‌دهد و در مکان دیگری که کشاورزی انجام نمی‌شود، تخلیه می‌کند.
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: فرسایش بادی هم از طریق طوفان و ریزگردها انجام می‌گیرد که حاصلخیزی خاک را به همراه دارد. اجرای طرح الگوی کشت در کنار فعالیت‌هایی نظیر آبخیزداری و آبخوان‌داری، احیاء مراتع و کشت دیم می تواند با شناسایی کانون‌های اولیه بروز سیلاب ها و ریزگردها منجر به کاهش فرسایش خاک شود. سینی‌ساز با بیان اینکه کشاورزی برای کشاورز باید با توجیه اقتصادی همراه باشد، افزود: اگر کشاورز کشت محصولات اساسی مانند گندم را ادامه نمی‌دهد و اقدام به کشت محصولات دیگری می‌کند به دلیل سودآوری بیشتر است.