بیتا میرعظیمی
خبرنگار

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره تبدیل‌شدن «تالاب شادگان» به کانون گردوغبار در صورت ساخت «سد مارون۲» و یا افزایش تخصیص منابع صورت‌گرفته در آن حوضه به کشاورزی هشدار داد و اعلام کرد احداث این سد آبریز پیشنهاد نمی‌شود. پیشتر کارشناسان زمین‌شناسی نیز در گفت‌وگو با «ایران»، اثرات بسیار نامطلوب محیط ‌زیستی ساخت سد مارون 2 را یادآور و ساخت این سد را باعث کاهش بیش از پیش ورود آب به رودخانه مارون در بهبهان دانستند. آنها اعلام کردند مارون 2 صدمات چشمگیری را به شهرهای پایین‌دست، بویژه تالاب بین‌المللی شادگان وارد می‌کند.
این کارشناسان همچنین بر مکان‌یابی اشتباه سد روی شاخه اصلی رودخانه مارون که پرآب و شیرین است، ایراد اساسی وارد کرده و نسبت به رخداد مشکلات عدیده در کیفیت آب رودخانه در فصول خشک و تخریب اکوسیستم و محیط زیست منطقه هشدار می‌دهند. به گفته آنها این سد روی یک گسل زلزله ساخته می‌شود. همچنین تالاب شادگان در حالی از سوی ساخت سد مارون تهدید می‌شود که به تازگی کلنگ احداث یک پتروپالایشگاه هم در کنار آن به زمین زده شده است. از سوی دیگر نماینده شهر شادگان هم اعلام کرده است تالاب را تبدیل به اقامتگاه و رستوران کنند. آنطور که سیدعلی مولا، معاون محیط زیست خوزستان به روزنامه‌ ایران گفته است هیچ مجوزی از سوی محیط زیست برای ساخت و سازهای گردشگری ‌در دل تالاب صادر نشده است.

پایان شادگان
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی تحت عنوان «ارزیابی کارشناسی احداث سد آبریز با توجه به منابع و مصارف حوضه آبریز مارون ـ جراحی» تأکید می‌کند: «با توجه به مصرف 100درصدی منابع آب زیرزمینی در حوضه آبی مارون ـ جراحی و وضعیت رو به زوال تالاب شادگان، بهتر است که مصارف آب در این حوضه کاهش پیدا کند و سد مارون2 نیز ساخته نشود.»
کفگیر به ته دیگ منابع آبی رسیده
 براساس این گزارش، تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه آبریز مارون ـ جراحی که سالانه 1853/8 میلیون مترمکعب برآورد شده است، توسط برداشت‌های مستقیم و طرح‌های توسعه واقع در استان خوزستان مصرف می‌شود.عمده برداشت‌های مستقیم حوضه مربوط به بخش کشاورزی سنتی واقع در پایاب حوضه در استان خوزستان است. تخصیص منابع آب صورت‌گرفته ازسوی وزارت نیرو برای حوضه آبریز مارون ـ جراحی که در سال 1395 ابلاغ شده، نیازمند کاهش کل مصارف استان خوزستان در این حوضه به میزان 53 درصد است.
پژوهشگران مجلس همچنین با توجه به منابع و مصارف زمان حاضر حوضه و شرایط محیط‌زیستی تالاب شادگان در حوضه آبریز مارون ـ جراحی تأکید کرده اند: روند کاهشی میانگین بلندمدت بارش و آبدهی حوضه که نشان‌دهنده آثار تغییرات اقلیم و خشکسالی بر این حوضه است، همچنین کاهش 44درصدی آبدهی رودخانه جراحی طی دو دهه اخیر نسبت به نیم‌قرن قبل از آن، دورنمای خوبی از منظر بهبود و یا حتی حفظ آبدهی موجود نشان نمی‌دهد.

 کشاورزی منابع آب را بلعید
براساس این گزارش تقریباً تمام پتانسیل منابع آب تجدیدپذیر حوضه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. مصرف تمام منابع از منظر شاخص‌های استاندارد در تعارض با پایداری حوضه است و تأمین مصارف را با مشکل مواجه خواهد کرد، لذا جهت پایداری محیط‌زیستی حوضه و افزایش اطمینان نسبت به تأمین مصارف و ارتقای امید به تداوم حیات تالاب شادگان، چاره‌ای جز تعدیل مصارف موجود وجود ندارد.
براساس تخصیص صورت‌گرفته ازسوی وزارت نیرو، این استان باید در حوضه مارون ـ جراحی 934 میلیون مترمکعب از مصارف خود را با حذف برداشت‌های مستقیم، کاهش دهد، به‌عبارت دیگر این استان باید 53/2 درصد از کل برداشت‌های موجود در حوضه مارون  ـ  جراحی را حذف کند. 
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تصریح می‌کند: عمده برداشت‌های مستقیم در استان خوزستان معیشتی و در پایاب حوضه متمرکز شده است که برای مصارف کشاورزی سنتی استفاده می‌شود. حذف بدون مدیریت این مصارف، علاوه‌بر تبعات اجتماعی، احتمال تبدیل شدن زمین‌های رهاشده به کانون‌های محلی گردوغبار را افزایش می‌دهد.

تبدیل تالاب به کانون ریزگردها
براساس این گزارش، تالاب بین‌المللی شادگان بزرگ‌ترین تالاب کشور با بخش‌های آبی شیرین، لب‌شور و شور با تنوع زیستی کم‌نظیر در سطح کشور است که در سال‌های اخیر با مشکلات کمّی‌وکیفی مواجه شده و حداقل نیاز حجمی بخش شیرین تالاب را که معادل 700 میلیون مترمکعب در سال است، دریافت نکرده است. کاهش حداقل جریان شیرین ورودی به تالاب، اکوسیستم و جوامع وابسته به این زیستگاه ارزشمند را با تهدید جدی روبه‌رو کرده است. خشک شدن این تالاب، آن را به یکی از کانون‌های داخلی منشأ گردوغبار تبدیل می‌کند. 
همچنین اگرچه در راستای پوشش تخصیص صورت‌گرفته، احداث سد آبریز در حوضه مارون و در استان کهگیلویه و بویراحمد پیشنهاد شده است اما موقعیت مصارف اصلی و طرح‌های توسعه کشاورزی مرتبط با این سد در حوضه زهره قرار دارند، لذا تأمین مصارف سد آبریز نیازمند انتقال آب بین‌حوضه‌ای است که با توجه به شرایط حوضه مبدأ، وقوع چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در سطوح بین‌استانی و درون‌استانی دور از انتظار نیست.
ضمن آنکه با توجه به شرایط زمان حاضر حوضه آبریز مارون ـ جراحی ازجمله روند کاهشی بارش و آبدهی حوضه، سهم بالای کشاورزی معیشتی استان خوزستان در اضافه‌برداشت‌ها، مصرف کل منابع آب تجدیدپذیر حوضه و شرایط بغرنج تالاب بین‌المللی شادگان، نه‌تنها بارگذاری جدید بر پتانسیل منابع آب در تعارض با پایداری محیط زیستی حوضه مارون ـ جراحی و تالاب شادگان است، بلکه مصارف موجود نیز جهت حصول پایداری حوضه باید تعدیل شود و کاهش یابد، در همین راستا احداث سد آبریز مذکور نیز پیشنهاد نمی‌شود.

خشک شدن 5 میلیون نخل
«احمد لاهیجان‌زاده» معاون محیط زیست طبیعی کشور نیز پیشتر، ساخت سد مارون 2 را تهدیدی برای کشاورزی و نخلستان‌های استان خوزستان دانسته و هشدار داده بود که این سد می‌تواند تالاب شادگان را نابود کند. آمارها نشان می‌دهد بی‌آبی فقط در شادگان 5 میلیون نخل را در معرض خشکی قرار داده است.

شور شدن آب شیرین منطقه
«حمید بابلی موخر» کارشناس ژئومورفولوژی نیز به «ایران» گفته است: «مسأله مهم این است که 80 درصد سازند نمکی گچساران زیر منطقه‌ای است که قرار است سد ساخته شود و این موضوع مهمی است. یعنی خود دریاچه سد مارون از دو طرف دقیقاً متصل به سازند گچساران بوده و این سازه بخشی از دریاچه را شامل می‌شود. در حقیقت سازه گچساران مشکل اصلی در ساخت سد به شمار می‌رود. ساخت سد روی این سازه بشدت کیفیت آب مارون را کاهش می‌دهد.» سازند گچساران همان سازندی است که سد گتوند روی آن ساخته شد و بخش زیادی از آب شیرین کارون را به شورابه تبدیل کرد تا از دسترس مصرف‌کنندگان خارج شود.

فرسایش خاک
این کارشناس به نتایج منفی زیست‌محیطی احداث سد مارون 2 اشاره کرده و گفته است: «یکی از معضلات دریاچه سد مارون فرسایش خاک ناشی از قطع درختان بلوط 500 و 1000 ساله و انتقال رسوب خواهد بود. با قطع این درختان حجم عظیمی از رسوب به دریاچه انتقال پیدا کرده و میزان ذخیره آب آن کاهش می‌یابد. بنابراین با این شرایط و از بین رفتن پوشش گیاهی، وضعیت فرسایش خاک بدتر خواهد شد.»

ساخت سد روی خط زلزله
در همین حال «پارسا برجسته» کارشناس زمین‌شناسی نیز مهم‌ترین ویژگی حائز اهمیت در منطقه را شدت خردشدگی دانسته و به «ایران» می‌گوید: «این سد، وضعیت ژئوپلیتیک و آب‌بندی، طرح‌های منطقه را مشکل‌ساز می‌کند. این محدوده باید با حساسیت خاص نگریسته شود؛ زیرا تعدد سیستم‌های شکستگی و خردشدگی قابل توجه است. در حقیقت پرشمارترین سیستم شکستگی در حوزه زمین شناسی در این منطقه مشاهده می‌شود.» وی می‌افزاید: «بررسی‌های «لرزه زمین‌ساخت» نشان می‌دهد که گسل‌های بهبهان و ارجان فعال هستند. پس از دیدگاه لرزه زمین‌ساخت باید این اطمینان را پیدا کنیم، سدی که می‌خواهد ساخته شود در برابر زمین لرزه‌های مشهور منطقه مقاوم و پایدار است، تا قبل از این اطمینان نباید اقدام به ساخت سد کنیم.»