«هومیان» و «میرملاس» لرستان مرتفع‌ترین زیستگاه پیش از تاریخ هستند
یادگاری نویسی روی غار ۱۴۸ هزار سال پیش
خبرنگار
اولین اثر هنری دست بشر با 40 هزار سال قدمت در استان لرستان کشف شده است؛ در یک غار آهکی به نام «یافته». یک دندان میش گوزن که در آن سوراخی برای آویز شدن مشاهده می‌شود. همیشه این باور وجود داشته که قدیمی‌ترین تصاویر حیوانات نقاشی شده بشر در غارهای کرکس، شووه و لاسکو در فرانسه یا در غار آلتامیرا اسپانیا قرار دارد که به 32 هزار سال پیش برمی‌گردد، اما غارهای هومیان و میرملاس لرستان این معادلات را برهم می‌زند. مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان به «ایران» می‌گوید که قدمت محوطهای که نقوش صخره‌ای هومیان در آن قرار دارد بر اساس تاریخ‌گذاری به عمل آمده روی یک قطعه استخوان از کاوش پروفسور مک‌بورنی از دانشگاه کمبریج مربوط به ۱۴8 هزار سال پیش است. به گفته عطا حسنپور، این تاریخ‌گذاری در ایران، کهن‌ترین تاریخ‌گذاری در مورد تاریخ شفاهی در ایران را ثبت می‌کند.
هزار غار شناسایی شده
نقاشی‌ها و نگاره‌هایی بر دیواره‌های جنوبی و شمالی غار هومیان باقی‌مانده بیشتر تصویری از رزم، شکار، انسان و حیوان است. نقوش حیواناتی چون گوزن، گاو، سگ، روباه و به خصوص اسب و سوار در حال تیراندازی، شکار و موضوعات رزمی با رنگ‌های قرمز و سیاه بر دیواره این غار نقش بسته است.
مطالعات باستان‌شناسی نشان میدهد که نقاشی‌های موجود به دو گروه تقسیم‌بندی می‌شوند. یک گروه نقوشی است که انسان براساس ذوق و قریحه هنری خود روی سنگ‌ها و صخره‌ها ترسیم کرده و گروه دوم نقوش آیینی است که نشان از آماده شدن برای شکار دارند. به گفته حسنپور؛ در لرستان تاکنون هزار غار شناسایی شده که از این تعداد 165 غار در فهرست میراث ملی ثبت شده است.
طبق مطالعات صورت گرفته، نقاشی در غارها توسط انسان غارنشین صورت می‌گرفت. یعنی دوران پیش از آغاز عصر نوسنگی و پیش از تاریخ و پس از آن یکجانشینی و کشاورزی شروع می‌شود که به دوران نوسنگی معروف است. آنگونه که این مسئول می‌گوید چندین غار در دوران پارینه‌سنگی در استان وجود دارد که باستان‌شناسان امریکایی در دهه 60 میلادی، مطالعاتی روی آنها انجام داده‌اند. در بین همه غارهای لرستان، دره خرم‌آباد که در شهر خرم‌آباد است، 17 مکان پیش از تاریخ دارد که دارای 5 غار قمری، یافته، کنجی، گرارجنه و پاسنگر کاوش شده است. آنطور که از مطالعات امریکایی‌ها برمی‌آید، پایتخت پیش از تاریخ ایران دره خرم آباد است. در آخرین سخنرانی فرانک هول در خرم‌آباد در سال 89 به این موضوع اشاره شد.
مستندنگاری از دهه 40
حسنپور به کاوش‌ها در دوره 1961 تا 1963میلادی اشاره می‌کند و می‌گوید: پرفسور مک‌بورنی از دانشگاه کمبریج مأموریت پیدا می‌کند که غارهای لرستان را شناسایی کند. ایشان با کمک حمید ایزدپناه، مدیرکل وقت فرهنگ و هنر لرستان و مردم محلی در دهه40 شمسی در بخش‌هایی از کوه‌های کوهدشت نقاشی‌هایی روی صخره کوه‌ها پیدا می‌کند، اما قبل از ایشان خانم کلر مید گاف طی گزارشی در مجله ایران از وجود چنین غارهایی در ایران پرده برداشته بود، چون تا آن زمان این محوطه به عنوان محوطه باستان‌شناسی ثبت نشده بود، سال‌ها بعد از آن، مک‌بورنی این غارها را کاوش و نقوش صخره‌ای بر دل کوه‌ها را مستندنگاری می‌کند.
این باستان‌شناس معتقد است این نقاشی‌های صخره‌ای علاوه بر ویژگی هنری، با غارهای لاسکو فرانسه و آلتامیرا اسپانیا پهلو می‌زنند. علاوه بر آن دو ویژگی مهم تاریخی هم دارند؛ اول اینکه بلندترین ارتفاع را از سطح دریا دارند و دوم اینکه قدیمی‌ترین تاریخ‌گذاری مطلق را بین محوطه‌های ایران دارند.
این مسئول درخصوص نقوش روی صخره‌ها توضیح میدهد که این نقوش؛ انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی است و چهار طیف مختلف را دربرمی‌گیرد. نقوش انسانی اعم از انسان سوارکار، جنگاور، نشسته، ایستاده، نیزه بر دست، شمشیر به دست و پرتاب کمند است. نقوش حیوانات هم شامل اسب، مارال، بزکوهی، گاوها، سگ و روباه هستند. نقوش هندسی زیاد مشخص نیستند اما احتمالاً نقش‌های آیینی باشند. همچنین نقوش درخت هم وجود دارد.
او درخصوص تفسیر یک نقاشی می‌گوید: نقاشی انسان سوار بر اسب و در حال شکار گوزن، دو تفسیر متفاوت دارد؛ نخست تداعی‌کننده آرزوی انسان سوار بر اسب است یا اینکه واقعیتی که وجود داشته و به تصویر کشیده شده است. حسنپور ادامه میدهد: براساس آزمایشات توریوم اورانیوم، قدمت مکانی که نقاشی‌ها در آن قرار گرفته به 148 هزارسال پیش برمی‌گردد. البته باید اذعان کرد که نمی‌توان این تاریخ‌گذاری را برای نقاشی‌ها هم لحاظ کرد. طبق آخرین بررسی‌های به عمل آمده، ذره کوچکی از نقاشی‌ها به جهت آزمایش‌های مختلف برداشته و تحویل آزمایشگاه شده که امیدواریم نتایج این آزمایش‌ها ما را به سمت تاریخ‌گذاری دقیق‌تر هدایت کند و اطلاعات بیشتری در اختیار هنرپژوهان جهان قرار دهد.
او طیف رنگ‌های این نقوش را هم عموماً رنگ قرمز اخرایی، سیاه و در برخی نقاط زرد می‌داند. مطالعات روی این نقاشی‌ها نشان میدهد رنگ‌ها طبیعی هستند که از خاک سرخ منطقه سرسرخه یا سر سورن برداشت شده است.
آسیب‌های انسانی
کوهی که این نقاشی‌ها روی دیواره‌های آن قرار دارد سرسرخه نام دارد. کوهی صخره‌ای از جنس آهک که درصورت حل شدن با آب، لعاب قرمز رنگی میدهد. این لعاب وقتی با صمغ درختان بنه وحشی یا چربی حیوان مخلوط شود ماندگار می‌شود. مضاف بر اینکه زیر طاق کوه قرار گرفته‌اند و هیچگونه باد، آب و آفتابی به این نقوش نمی‌خورد که زایل شوند، بنابراین ماندگار شده‌اند.
اما او، انسان را اصلی ترین دشمن این نقاشی‌ها می‌داند: «این نقاشی‌ها هزاران سال در طبیعت جان سالم به در برده‌اند، اما از زمانی که دست بشر به آنها رسیده است هر روز به زوال‌شان نزدیک‌تر می‌شویم.» حسنپور درخصوص نگهداری از این نقوش می‌گوید: تلاش ما بر این است که بسیاری از این آثار را از دست انسان نجات بدهیم. به همین دلیل با کار گذاشتن میله‌های آهنی، گماشتن نگهبان و همچنین با فرهنگسازی، سعی کرده‌ایم مردم را متوجه قدمت و ارزش این آثار بکنیم.
او در خصوص مشکلات دیگر نیز می‌گوید: مدتی است که تب گنج‌یابی بسیار زیاد شده است. در حالی‌که این نقش‌ها حاصل اندیشه‌های بشر پیش از تاریخ است. این امکان وجود دارد که شخص ناآگاهی این نقوش را به عنوان گنج مورد تخریب قرار دهد.
به گفته او این نقاشی‌ها در کمیته سیاستگذاری کشور جزو 10 اثر برتر شناخته شده قرار دارد و در هیچ جای دنیا با این قدمت، اصالت و سلامت وجود ندارد. غار لاسکو فرانسه به اندازه نیمی از نقوش ما نقاشی دارد و تمام نقوش را محصور و ورود انسان را قدغن کرده و فقط آثار را به وسیله لیزر اسکن شده روی دیواره مصنوعی به نمایش گذاشته است، زیرا معتقد است حتی نفس گردشگر هم برای سلامت آثار مضر است.
به گفته این مسئول، پیرترین نقوش جهان و نخستین تلاش‌های بشر برای ثبت و ضبط وقایع روزگارش در این غارهاست. انسان غارنشین به این وسیله سخن می‌گوید. این سخنان، چکیده‌ای از ادبیات تصویری است و ادبیات نوشتاری نیست.