حسین فاطمی
خبرنگار

 
بعد از یک دهه جنگ داخلی در سوریه که در نهایت به مستحکم‌تر شدن جایگاه بشار اسد انجامید، اکنون جهان عرب بیش از گذشته سعی در نزدیکی با دمشق دارد، حتی زمزمه‌های بازگشت سوریه به اتحادیه عرب هم مطرح است. جالب اینجا است که عربستان‌سعودی به موازات احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران و نیز تلاش مجدانه در مسیر برقراری صلح دائمی با یمنی‌ها که به انجام دو مرحله گسترده از تبادل زندانیان منجر شده است، اکنون نیم‌نگاه جدی هم به ترمیم روابط خود و همچنین جهان عرب با سوریه دارد. 
در همین راستا؛ ریاض از اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس و نیز سه کشور عربی دیگر یعنی مصر، اردن و عراق برای برگزاری نشست مشورتی با هدف بررسی تلاش‌های به کار گرفته شده جهت حل بحران سوریه در عربستان دعوت به عمل آورد. خبرگزاری فرانسه هم اعلام کرد دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس، کشورهای عضو به همراه قاهره، بغداد و امان را به نشستی در شهر جده به منظور تبادل‌نظر درباره امکان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب دعوت کرده است.
 
بیانیه پایانی شورای همکاری خلیج‌فارس
صبح دیروز شنبه وزارت خارجه عربستان در پایان نشست مشورتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به همراه سه کشور مصر، اردن و عراق بیانیه‌ای درباره سوریه صادر کرد. به گزارش خبرگزاری «واس» عربستان، در این بیانیه آمده است: «راه‌حل سیاسی تنها راه‌حل بحران سوریه است و وجود نقش رهبری عربی در تلاش‌هایی با هدف پایان بحران و ایجاد سازکارهای لازم برای این نقش و نیز افزایش مشورت بین کشورهای عربی به طوری که تضمین‌کننده موفقیت این تلاش‌ها باشد، اهمیت دارد.»
در ادامه این بیانیه خاطرنشان شده است:«درباره تلاش‌های به کار گرفته شده به منظور دستیابی به راه‌حل سیاسی لازم برای سوریه که به تمام پیامدهای وضعیت این کشور پایان دهد و حافظ وحدت سوریه، امنیت، ثبات و هویت عربی‌اش‌ باشد، رایزنی‌ها و تبادل دیدگاه‌ها انجام گرفت تا این کشور به آغوش اعراب بازگردد و به خیر و صلاح ملت برادر باشد.» همچنین در این بیانیه عنوان شد: «وزیران بر اهمیت حل بحران انسانی و ایجاد فضایی مناسب جهت دسترسی تمام مناطق سوریه به کمک‌ها و بازگشت امن آوارگان به وطن‌شان و ایجاد تدابیر بیشتر توافق کردند، به طوری که این توافق به ثبات در اوضاع در کل خاک سوریه کمک کند.»
در این بیانیه همچنین نوشته شد: «وزیران بر اهمیت مبارزه با انواع تروریسم و تشکیلات تروریستی و مبارزه با قاچاق مواد مخدر تأکید کرده و ایجاد سازمان‌های دولتی برای حفظ حاکمیت سوریه در خاکش به منظور پایان دادن به شبه‌نظامیان مسلح و مداخلات خارجی در امور داخلی سوریه را مهم دانستند و همچنین تأکید کردند راه‌حل سیاسی تنها راه‌حل برای بحران سوریه بوده و نقش رهبری عربی در تلاش‌ها با هدف پایان بحران و ایجاد سازکارهایی برای این نقش و افزایش مشورت‌ها بین کشورهای عربی به منظور این تلاش‌ها ضروری است.»
 
ساز ناکوک 5 کشور
در میانه تکاپوهای ریاض برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب،  برخی اخبار واصله حکایت از مخالفت چند کشور عربی با این خواسته عربستانی‌ها دارد. در همین زمینه روزنامه امریکایی «وال‌استریت‌ژورنال» نوشت تلاش‌های تحت رهبری عربستان‌سعودی برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب با مخالفت برخی از همپیمانان آنان مواجه شده است.
پیرو این نکته برخی مسئولان عرب در گفت‌وگو با روزنامه امریکایی وال‌استریت‌ژورنال اظهار داشتند کمپین تحت رهبری ریاض برای بازگرداندن دمشق به اتحادیه عرب با مقاومت برخی متحدان خود مواجه شده است که این امر باعث شکست تلاش‌های پادشاهی عربستان برای آشتی با دولت سوریه و نیز رهبری بازآرایی ژئوپلیتیکی گسترده‌‌تری در خاورمیانه است.
مقامات عرب عنوان داشتند دست‌کم پنج عضو اتحادیه عرب از جمله مراکش، کویت، قطر و یمن در حال حاضر مخالف پذیرش مجدد سوریه در اتحادیه هستند. آنها می‌گویند حتی مصر که در ماه‌های اخیر روابط خود را با سوریه احیا کرده و همپیمان قوی عربستان به شمار می‌رود، مخالف بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است. این مسئولان اشاره کردند این کشورها از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه می‌خواهند ابتدا با اپوزیسیون سیاسی سوریه به روشی تعامل داشته باشد که همه سوری‌ها بتوانند برای تعیین آینده خود رأی و نظر بدهند.
به نوشته این روزنامه امریکایی، هدف از این اقدام، برجسته‌سازی نفوذ دیپلماتیک محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی همزمان با احیای روابط دشمنانش با سوریه و همچنین رقابت چین و روسیه با امریکا برای نفوذ در منطقه ناآرام است. این مسئولان عرب اظهار داشتند برخی کشورهای مخالف بازگشت سوریه بر مطالبات خود تأکید کرده‌اند که شامل اجازه ورود نیروهای عربی برای حمایت از پناهندگانی است که قصد بازگشت دارند و مبارزه با فعالیت‌های غیرقانونی قاچاق مواد مخدر است. 
 
دوحه، مخالف سرسخت
در میان 5 کشوری که از آنها به عنوان مخالفان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نام برده شده است قطری‌ها جدیت بیشتری از خود نشان داده‌اند، کما اینکه نخست‌وزیر و وزیر خارجه این کشور (قطر) تأکید کردند صحبت درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب صرفاً یک گمانه‌زنی است.
آنگونه که بغداد‌الیوم به نقل از محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر نقل کرده است:«بازگشت سوریه به اتحادیه عرب صرفاً گمانه‌زنی است، چراکه دلایل تعلیق عضویت دمشق در این اتحادیه همچنان پابرجا است.» با این حال برخی کشورها در کنار عربستان به دنبال بازگشت سوریه به جهان عرب هستند، همچنان که احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق اعلام کرد:«بغداد قاطعانه از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب حمایت می‌کند.»
در همین حال برخی ناظران مخالفت چند کشور عربی با پیوستن سوریه در اتحادیه عرب را نمایش دیپلماتیک می‌دانند چراکه هنوز شبهه و تردیدهایی در چگونگی تعامل دولت بشار اسد با سران کشورهای عربی وجود دارد. از این‌رو سعی می‌شود با دوقطبی کردن جریان کشورهای عربی، فضا را تحت‌تأثیر قرار دهند. اگر این گزاره را درست بدانیم، ایجاد فضای دوقطبی نهایتاً به دنبال تحمیل شرایطی خاص به دمشق است، هرچند طیفی از کارشناسان معتقدند فشارهایی از سوی امریکا به برخی از کشورهای عربی درباره یکپارچه شدن همه کشورهای عربی هم وجود دارد.