گفت‌و‌گوی «ایران» با امیرحسین سمیعی معاون هنری سازمان فرهنگی هنری درباره نخستین جشنواره مناجات‌خوانی
احیای سنت‌های کهن در یک رویداد فرهنگی
ندا سیجانی
روزنامه نگار
به گفته امیرحسین سمیعی: «سحری‌خوانی از سنت‌های دیرینه مذهبی، دینی و ملی ایرانیان است که قدمتی کهن داشته و دارد، اما طی گذر زمان مغفول مانده و آرام آرام به فراموشی سپرده شده است.» به همین سبب برای حفظ و احیای این هنرارزشمند، 18 فروردین ماه امسال، نخستین مسابقه سحری‌خوانی، با هدف آشنایی و تقویت بخش مناجات‌خوانی در موسیقی مذهبی و آیینی در سه حوزه سحرخوانی، مناجات‌خوانی و نیایش در آیینه اقوام، با مشارکت انجمن موسیقی ایران و بنیاد رودکی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران برگزار و برندگان آن معرفی شدند.
جایگاه ماه مبارک رمضان درعرصه فرهنگ و هنر
سمیعی در گفت‌و‌گو با «ایران» دراین باره بیان داشت: «درگذشته به دلیل نبود وسایل ارتباط جمعی و اطلاع رسانی، هرنوع فعالیت به نوعی یک اطلاع‌رسانی محسوب می‌شد. به عنوان مثال قبل از اذان صبح درماه مبارک رمضان، برخی افراد مشخص، با خواندن مناجات و نیایش درکوچه و پس‌کوچه‌ها، مردم را به خوردن سحری و آماده شدن برای روزه گرفتن، خبر می‌کردند.»
او می‌گوید: «ماه مبارک رمضان آیین‌های برجسته‌ای دارد، درعرصه فرهنگ و هنر و نگاه ویژه‌ای برآن وارد بوده و است، برهمین اساس طی این سال‌ها، جسته و گریخته، بعضاً خوانندگانی در این مسیر قدم برداشته و با اجرای مناجات‌خوانی، نیایش‌خوانی، تلاش در حفظ و احیای این هنر والا داشته و عرض ارادت هنری خود را به جا آورده‌اند. بنابراین با توجه به سعی این عزیزان در این زمینه ما نیز بر این نظر بودیم نگاه ملی‌تر و حمایتی‌تری به این موضوع داشته باشیم و به عنوان حلقه وصل احیای این سنت عمل کنیم و حتی فراتر از آن، بتوانیم نگاه گسترده‌تری به این هنر داشته باشیم. درواقع هدف ما احیای این سنت و آیین است. سنت‌ها و ریشه‌های هنری که بسیار مورد اهمیت‌اند و هرچه بیشتر دراین مسیر قدم برداریم وغرق این آیین‌ها شویم، اهمیت این ریشه‌ها، بیشتر برای ما آشکار خواهد شد و به آن رجعت خواهیم کرد. بر همین اساس برای حفظ و احیای این ریشه‌ها و آیین‌ها، آن را در قالب یک جشنواره به مردم معرفی کنیم که نخستین دوره آن برگزار شد و در حوزه مناجات‌خوانی در آیینه اقوام که شامل گویش‌ها ، لهجه‌ها و زبان‌های مختلف اقوام ایرانی بود، کارهای بسیاری ارسال شد اما متأسفانه هیچ کدام به مرحله داوری نهایی راه پیدا نکرد و امیدوارم سال آینده دراین بخش آثار قابل توجهی مورد ارزیابی قرار گیرند تا به رده اول مسابقات راه یابند.»
مناجات‌خوانی بخشی ازموسیقی آیینی ایران زمین است که ریشه در موسیقی اقوام ایران داشته و دارد و همچنان در برخی از روستاهای کشورمان به گوش می‌رسد. این خواننده و آهنگساز دراین باره اظهار کرد: «همان‌طور که اشاره کردم بخشی از این جشنواره به نیایش در آیینه اقوام اختصاص داشت و آثاری هم از استان‌های مازندران، آذربایجان، خراسان و...ارسال گردید اما به بخش نهایی داوری راه پیدا نکرد که البته امری طبیعی است چرا که در حال حاضر در تهران به عنوان پایتخت رقابت در حوزه آواز بسیار است و بر همین اساس خوانندگان موسیقی ایرانی و بویژه جوانان به این موضوع گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند و همین امر موجب شد آثار شرکت‌کنندگان شهر تهران نسبت به دیگر شهرهای ایران، به لحاظ کیفی در سطح بالاتری قرار گیرد اما با اطمینان می‌گویم با گسترش این جشنواره، در سال آتی، دربخش مناجات‌خوانی و نیایش‌خوانی حوزه موسیقی اقوام، شاهد آثار خوب و قابل قبولی خواهیم بود.»
به گفته سمیعی، آثار ارسال شده در دو بخش موسیقی اقوام ایران و موسیقی دستگاهی بطور مجزا بررسی و داوری شده است.او یکی از نکات دیگر این جشنواره را تجلیل از مناجات‌خوان‌های کشورمان عنوان کرد که در دوره نخست آن از محمد معتمدی تقدیر به عمل آمد.سمیعی می‌گوید: «معتمدی سال‌ها قبل این راه را به تنهایی آغاز کرد، مناجات‌خوانی، نیایش‌خوانی و سحری‌خوانی‌هایی که بسیار شنیده شد و ان‌شاءالله سال آینده به کمیت این تحلیل‌ها افزوده خواهد شد.»
شناسایی و کشف و معرفی هنرمندان مناجات‌خوان
او درباره مناجات‌خوانی که گونه‌ای ازموسیقی ایرانی بوده و تأثیر‌گذاری این جشنواره در ترغیب و تشویق خوانندگان به این آیین دینی و مذهبی بیان داشت: «یکی از اهداف جشنواره پرکردن سبد محصولات فرهنگی در خصوص موسیقی آیینی است و جای بسی خرسندی است که برای ماه مبارک رمضان سال آینده، با دست پر به برنامه‌های مناجات‌خوانی و سحرخوانی می‌پردازیم و آثاری دراین زمینه ارائه خواهیم کرد. نکته دیگر اینکه جشنواره در تلاش است کسانی را که به‌صورت فردی در این زمینه فعالیت می‌کنند به عنوان حلقه‌ای به یکدیگر متصل کند و بی‌تردید این امر در کیفیت و کمیت اجراها بسیار اثر‌گذار است. به عنوان مثال مناجات‌خوانی محمد معتمدی که حدود 5 سال گذشته آغاز شد و به گوش مردم رسید، در این جشنواره بسیار دیده شد و چراغ راهی برای خوانندگان و نسل‌های بعد خواهد بود.
بنابراین تلاش جشنواره این است که به عنوان یک الگوی مؤثر در جامعه هنری عمل کند و وظیفه آن شناسایی و کشف و معرفی هنرمندانی است که دراین زمینه فعالیت دارند و این اتفاق در اعتماد جامعه هنری هم اثر‌گذار خواهد بود وبی‌تردید سالهای بعد برای حضور دراین جشنواره، محکم‌تر و مطمئن‌تر گام برخواهند داشت و طبیعتاً در تولید آثارموسیقایی با مضمون مناجات‌خوانی، نیایش‌خوانی و سحری‌خوانی هم تأثیرگذار است.»
مانع راه خلاقیت هنرمندان نیستم
او درباره ویژگی و درک خوانندگان در پرداختن به این موضوع دینی و آیینی بخصوص درحوزه موسیقی پاپ گفت: «موضوعی که در این جشنواره نیاز است و ضرورت دارد فعالیت خواننده به صورت فردی است بدین معنا که می‌تواند در گستره ردیف موسیقی دستگاهی یا دیگر ژانرها؛ بی‌مرز‌تر حرکت کند. ما مانع راه خلاقیت هنرمندان نیستیم و نخواهیم بود اما فهم و درک از این موسیقی ارزشمند و آیینی و سنت‌های کهن، بسیار مورد اهمیت است، چرا که مناجات‌خوانی هنری ریشه‌دار و اصیل است و برگرفته از موسیقی ردیف دستگاهی، بویژه در سحرخوانی که اغلب در آواز افشاری اجرا شده و این ربط و ایهام معنا‌داری است. آوازی برگرفته از گوشه‌ای از موسیقی ایرانی که برآیند سحرگاه و برخاستن به عبادت و نیایش است. من بار دیگر تأکید می‌کنم مرزی برای این موضوع انتخاب نشده و همه می‌توانند با هر نوع جنس آوازی که می‌پسندند در این جشنواره شرکت کنند اما تأکید ما قائم به شخص است.»
نگاه برخی از مداحان امروزی به دنیای مدرن امروز
او درباره تفاوت مناجات‌خوانی با مداحی بیان داشت: «از دیرباز مناجات‌خوانی به نوعی در رده آواز ایرانی محسوب می‌شد و در گذشته خواننده‌های موسیقی ایرانی به نوعی در بخش‌های مناجات‌خوانی و نیایش‌خوانی به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کردند و مردم هم با آنها آشنا بوده و به عنوان خواننده و مناجات‌خوان معرف جامعه هنری بودند. بدین معنا که مداحان ما آشنایی و توانمندی خاصی دراجرای موسیقی دستگاهی داشتند اما درحال حاضر مرزها کمی تغییر کرده و برخی از مداحان امروزی ما نگاه‌شان برگرفته از دنیای مدرن امروز است و آشنایی کمتری با دستگاه‌های موسیقی ایرانی دارند. البته هنوز هم دربین مداحان افرادی هستند که شروع و خاتمه کارشان برگرفته از دستگاه موسیقی ایرانی است.»
امیرحسین سمیعی درپایان برای حفظ و صیانت از این آیین کهن و حمایت رسانه ملی و دیگر نهادهای اثر‌گذار اظهار کرد: «از نگاه من وقتی یک جریان هنری یا فرهنگی شکل می‌گیرد ممکن است در آغاز حرکت خود نُقصان‌هایی هم داشته باشد اما بر این باورم همه دستگاه‌های ارتباطی و رسانه‌ای در تلاش هستند که این نوع موضوعات فرهنگی هنری، دینی و ملی به جامعه معرفی شود. مانند این جشنواره که در ابتدا تنها بودیم اما در ادامه انجمن موسیقی ایران و بنیاد رودکی به ما پیوستند و مطمئنم در سالهای آتی برای احیای این سنت‌های دیرینه و اصیل، تمامی جریان‌های فرهنگی و هنری حامی خواهند بود.