تمدید چرای دام در مراتع توران تهدیدی بزرگ در فصل زادآوری یوزپلنگ‌ها
گذر اجباری از جاده انقراض
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
در شرایطی که سال گذشته تلف شدن مرگ پیروز، یوزپلنگ به دنیا آمده در اسارت و تنها بازمانده زایمان یوز آسیایی از «ایران» کام بسیاری از ایرانیان را تلخ کرده و سال جدید نیز با مرگ تلخ ماجراد، یوزپلنگ باردار و 3 جنین‌اش آغاز شد، خبر رسیده که شورای عشایری استان سمنان، حضور دام در مراتع توران را تا پایان فروردین ماه تمدید کرده است. این تصمیم به دلیل همزمانی با فصل زادآوری یوزپلنگ‌ها، تهدیدی جدی برای حفاظت از بقای آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی به شمار می‌رود و مسیر انقراض آخرین گربه‌سان جغرافیای ایران را کوتاه می‌کند.
زمان دام‌ها در حالی در فصل زادآوری حیات وحش و طبیعت ادامه یافت که طبق گفته دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود به «ایران»، بدون شک بزرگ‌ترین عامل قتل عام و آسیب به یوزپلنگ آسیایی حضور سگ‌های گله در منطقه است؛ سگ‌هایی که به قیمت چرای صدها دام عشایری در آخرین زیستگاه زادآور یوز آسیایی (توران) دندان برای شکار این گونه در حال انقراض تیز کرده‌اند. حال در شرایطی که یوزپلنگ ایرانی با خطر انقراض دست و پنجه نرم کرده و سازمان حفاظت محیط زیست با صرف هزینه‌های میلیاردی در تلاش برای تکثیر این گونه در اسارت است، حضور دام‌ها در مراتع توران 15 روز دیگر تمدید می‌شود. این بدین معناست که سگ‌های گله همراه با دام‌ها، 15 روز بیشتر در منطقه حضور داشته و بقای یوزها را تهدید بیشتری خواهند کرد. در چنین شرایطی دیگر یوزهای ماده، فضایی امن برای زایمان و بزرگ کردن توله‌های خود نیافته و به ناچار با ترک منطقه، از «جاده انقراض» عبور کرده و تلف خواهند شد! شاید هم اتفاقی مشابه آنچه بر سر مادر توران و آذر آمد بار دیگر رخ داده و در نهایت هیچ کس خبردار نشود که چه بلایی سر مادر آنها آمده و دختران توران چرا باید تا آخر عمر در اسارت زندگی کنند؟
تمدید حضور دام‌ها در توران
طبق گفته «احمد رادمان» مدیر پارک ملی توران به «ایران»، در سال جاری شورای عشایری استان سمنان، متشکل از نمایندگان استانداری، منابع طبیعی، محیط زیست، عشایری، دامپزشکی و دامدارها، در راستای حمایت از دامداران و به دلیل این که امسال وضعیت بارندگی نسبت به سال‌های گذشته بهتر بود، تصمیم گرفتند که زمان خروج دام‌ها را تا 30 فروردین ماه تمدید کنند. این در حالی است که سال گذشته به دلیل خشکسالی، عشایر در همان روزهای نخستین فروردین منطقه را ترک کرده و نیازی نیز به تمدید دوباره پیدا نکردند.
او می‌گوید: همه ساله بحث تمدید حضور دام‌ها در منطقه جریان داشته و هر بار محیط زیست با آن مخالفت می‌کند. واقعیت این است که ما یک طرف قضیه هستیم و دیگران نظری دیگر دارند. البته مشکل اینجاست که عشایر این بار نیز برای خروج دام‌ها بهانه آورده و به این زودی‌ها از منطقه خارج نخواهند شد. دام‌ها با ماشین جابه جا می‌شوند و همین بهانه‌ای را به دست عشایر خواهد داد! یکی می‌گوید ماشین نرسیده و آن دیگری می‌گوید که ماشینی تا نیمه اول اردیبهشت ماه پیدا نکرده است.
«سگ گله» بلای جان یوز
رادمان، درباره خروج دام از «ایل راه» نیز می‌گوید: این مربوط به گذشته است و الان دیگر کسی دام‌ها را پیاده جابه جا نمی‌کند زیرا مسیر ایل راه اغلب خشک است و علوفه و آب کافی ندارد؛ به همین دلیل دامداران برای جابه‌جایی دام‌ها از ماشین استفاده می‌کنند. از طرفی خوراک دام گران‌تر شده و دامداران تمایل دارند که در ترسالی زمان بیشتری را در منطقه حضور داشته باشند. واقعیت این است که ما یک زیستگاه زادآور یوز در توران داریم که بهتر است هیچ دامی وارد آن نشود. آیا دامداری با عدم ورود گله‌ها به منطقه لنگ می‌شود؟
مدیر پارک ملی توران، سگ‌های گله را مهم‌ترین عامل آسیب زا به یوزها دانسته و تصریح می‌کند: حضور بیشتر دام آسیب بیشتری به مراتع زده و منطقه را برای زندگی و زادآوری یوزها ناامن می‌کند. 15 روز حضور بیشتر سگ‌های گله در توران، بلایی مشابه آنچه بر سر مادر توران و آذر آمد را بار دیگر تکرار خواهد کرد! البته شنیده‌ها حکایت از این دارد که در پاییز امسال و به هنگام بازگشت دامداران به قشلاق، هیچ سگ گله‌ای دیگر حق ورود به منطقه را نخواهد داشت.
فنس‌کشی جاده «میامی»
در همین حال «بهرامعلی ظاهری» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان نیز به «ایران» می‌گوید: عشایر باید تا پایان فروردین ماه منطقه را ترک کنند؛ هیچ عذر و بهانه‌ای برای عدم خروج پذیرفته نیست و تحت نظارت ستاد ساماندهی دام‌ها، در صورت عدم خروج، برخورد خواهد شد. او درباره همزمانی حضور عشایر با فصل زایمان یوزها و ایجاد مشکل برای زادآوری و نگهداری از توله‌ها می‌گوید: زمان جفت‌گیری یوزها در طبیعت مشخص نیست اما قاعدتاً از 10 اردیبهشت ماه آغاز خواهد شد. عشایر تا پایان فروردین ماه از منطقه خارج شده و دیگر مشکلی برای یوزها ایجاد نخواهند کرد. طبق گفته این مقام مسئول، هیچ قانونی وجود ندارد تا به دامداران گفته شود که تنها حق ورود یک سگ گله یا 3 سگ گله را دارند؛ البته هم اکنون دستورالعملی تهیه شده که مطابق آن دامداران حق ورود تنها یک سگ گله را خواهند داشت؛ شاید هم گفته شود هیچ سگی همراه خود به منطقه وارد‌نکنند.
فنس‌کشی به تنهایی زیستگاه را امن نمی‌کند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، به فنس‌کشی جاده «میامی» نیز اشاره کرده و تأکید می‌کند: این تصوری اشتباه است که بعد از فنس‌کشی این جاده، تصادفات جاده‌ای کاهش پیدا کرده و یوزهای کمتری تلف خواهند شد. برای رسیدن به این هدف، باید تمامی فعالیت‌ها به صورت همزمان انجام شده و مردم، مسئولان و دستگاه‌های مسئول پای کار باشند. افکار عمومی باید آگاه شده و سرعت خودروها در منطقه را کاهش دهند. ایمن‌سازی جاده و ایجاد گذرگاه ایمن و روشنایی مسیر تأمین شده و پلیس راه به نصب دوربین های کنترل سرعت در مسیر این جاده اقدام کند.
ناامنی در حیات وحش
«امیرحسین ولیان» دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود نیز به «ایران» می‌گوید: اگرچه آمار، تلفات یوزها در تصادفات جاده‌ای را نشان می‌دهد، اما حقیقت این است که اگر حضور و فشار سگ‌های گله نبود، چه بسا تردد بین جاده‌ای نیز وجود نداشته و یوزها دیگر مجبور به عبور از جاده مرگ نمی‌شدند! سؤال اینجاست که چرا باید یوزها در این فصل، توران را ترک کرده و به سمت میاندشت حرکت کنند؟ آیا جز این است که آنها از وجود سگ‌های گله احساس ناامنی کرده‌اند. حدود 15 هزار سگ گله در زیستگاه یوز وجود دارد. آیا این تعداد شانسی برای بقای کمتر از 20 فرد یوزپلنگ آسیایی یا زایمانی ایمن باقی می‌گذارد؟ طبق گفته دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود، به ازای هر روز اضافه از حضور سگ‌های گله در توران، یک آسیب جدی‌تر نه تنها به یوز بلکه به حیات وحش و دیگر گونه‌ها مانند آهو و جبیر وارد خواهد شد. حضور بیشتر دام‌ها، به نابودی مراتع منجر شده و رویش‌های بهاره را نیز از بین خواهد برد. در نتیجه مراتع سال بعد غنای کافی برای تغذیه دام نداشته و مشکلاتی تازه را به یوزها، حیات‌وحش و دام‌ها و دامداران تحمیل خواهد کرد.
