جاده‌سازی در دامنه‌های سبلان، زیستگاه خرس قهوه‌ای و گرگ خاکستری را نابود می‌کند
جاده‌ای که رؤیای ساوالان را از ثبت جهانی دور می‌کند
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
سال‌ها است که طرح احداث جاده‌ای با نام «کمربند سبز» بر پیکره سبلان، سومین قله مرتفع کشور، موجی از نگرانی‌ها را در میان فعالان محیط‌زیست و حافظان میراث طبیعی ایجاد کرده است. جاده‌ای که طبق گفته بسیاری از کارشناسان پیوست زیست‌محیطی نداشته و قرار است سه شهرستان مشکین‌شهر، اردبیل و سرعین را در مدت زمانی کمتر به یکدیگر متصل کند. طبق گفته یک کارشناس محیط‌زیست به «ایران»، ساخت این جاده گردشگری در ساوالان، نه تنها به نابودی گونه‌هایی ارزشمند نظیر خرس قهوه‌ای، گرگ خاکستری و... منجر خواهد شد، بلکه پوشش گیاهی منطقه را نیز هدف حمله قرار داده است و نتیجه‌ای جز تشدید فرسایش خاک در کوه مقدس به بار نخواهد آورد. حتی این موضوع بر ثبت جهانی طبیعت بکر سبلان نیز سایه افکنده و رؤیای ساوالان را از رسیدن به این هدف عالی دور خواهد کرد.
عبور از روی درمنه‌ها و گون‌ها
لودرها چند سالی است که به جان درمنه و گون‌ها در کوه سبلان افتاده‌اند تا مسیر سه ساعته سرعین به مشکین‌شهر را به یک ساعت‌ونیم کاهش دهند. این مسیر ارتباطی قرار است با دور زدن کوه سبلان از محل اتصال سرعین به شابیل، لاهرود و مشکین‌شهر، مسیر ارتباطی جدیدی از مرکز تا شمال استان اردبیل بگشاید. بهانه احداث آن توسعه گردشگری است اما چگونه جاده‌ای که 6 ماه از سال پر از برف بوده و هیچ ترددی جز ماشین‌آلات صنعتی در آن دیده نمی‌شود، به یکباره به قطب گردشگری تبدیل خواهد شد؟ آیا مسئولان استان اردبیل از ماجرای احداث پل شهید کلانتری روی دریاچه ارومیه و خشکیدگی آن درس عبرت نگرفته‌اند که حالا سرنوشتی مشابه را به ساوالان تحمیل می کنند؟ و مهم‌تر اینکه آیا یک ساعت‌ونیم زودتر رسیدن، ارزش نابودی تنها اثر طبیعی ثبت شده در فهرست ملی اردبیل و سایه افکندن بر ثبت جهانی آن تا سال‌های متمادی را دارد؟
توسعه گردشگری در جاده عشایری
طبق گفته مدیرکل منابع طبیعی استان اردبیل به «ایران»، این جاده با هدف توسعه گردشگری در جاده عشایری سرعین به سردابه احیا شده است. بدین معنا که جاده جدیدی احداث نشده و تنها با توسعه جاده، بخشی از مسیر عشایری توسعه داده شده است. محمود قلی‌زاده در خصوص پیوست زیست‌محیطی این جاده اظهار بی‌اطلاعی کرده و می‌گوید: احداث این جاده به سال‌های 80-70 بازمی‌گردد و اخیراً نیز هیچ عملیات راهسازی جدیدی انجام نشده است. این جاده هنوز آسفالت‌ریزی نشده و به بهره‌برداری نرسیده است. ناگفته نماند در هنگام تعریض جاده خساراتی بر گونه‌های گیاهی منطقه وارد شده است. از همان ابتدا اداره منابع طبیعی استان به دلیل بیم تخریب گونه‌های گیاهی با این پروژه مخالفت‌هایی کرده که در نتیجه آن، حتی ادامه کار تا مدتی متوقف شده و بعضاً بخشی از مسیر نیز تغییر پیدا کرده است.
فاقد پیوست زیست‌محیطی
در همین حال حسن قاسم‌پور، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اردبیل به «ایران» می‌گوید:هیچ گونه استعلامی از اداره کل محیط‌زیست استان در خصوص احداث این جاده انجام نشده است و طبق اعلام اداره کل راهداری استان فعلاً قرار نیست جاده‌ای در این منطقه ساخته شود. ضمناً جاده مد‌نظر خارج از مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست است. این در حالی است که طبق گفته شاهدان عینی و فعالان محیط‌زیست، بخش زیادی از جاده سرعین به مشکین‌شهر تکمیل شده و در حال بهره‌برداری است!
زیستگاه خرس قهوه‌ای در خطر است
در همین حال مسعود لاهوت، کارشناس محیط‌زیست به «ایران» می‌گوید: با احداث این جاده، زیستگاه دامنه‌های سبلان به دو قسمت تقسیم شده و به تبع آن زیستگاه گونه‌هایی نظیر خرس قهوه‌ای و گرگ خاکستری تکه تکه خواهد شد. در نتیجه گونه‌های حیوانی یا مهاجرت کرده یا حذف خواهند شد. با احداث این جاده به طور یقین شاهد انقراض محلی خرس قهوه‌ای در دامنه‌های سبلان خواهیم بود.
طبــق گفتــــه ایــن کارشــــناس محیط‌زیست، کمربند سبز در مسیری ساخته می‌شود که 6 ماه از سال پر از برف بوده و هیچ ترددی جز ماشین‌آلات سنگین در آن انجام نمی‌شود. اگرچه از همان ابتدا علت ساخت این جاده توسعه گردشگری اعلام شده است، اما آیا تخریب سبلان با این حجم گسترده از فرسایش خاک و خطر وقوع سیلاب، ارزش چند گردشگر را دارد؟ آیا کوتاه شدن یک ساعته مسیر سرعین به مشکین‌شهر ارزش این حجم گسترده از تخریب منابع طبیعی و محیط‌زیست را دارد؟
او این جاده را فاقد پیوست زیست‌محیطی دانسته و می‌گوید: گونه‌های ارزشمند گیاهی در کوهستان‌ها به دلیل حساسیت زیاد به آلودگی در معرض خطر قرار دارند؛ حال با احداث این جاده به جرأت می‌توان گفت در 10 سال آینده 40-30 درصد گونه‌های بومی گیاهی این منطقه حذف خواهند شد. از سوی دیگر ما هنوز در حال پیگیری پرونده ثبت جهانی سبلان هستیم و قطعاً این جاده‌سازی‌ها این پرونده جهانی و پراهمیت را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
حمله گرگ‌ها به روستاها
صادق پناهی، نماینده تشکل‌های زیست‌محیطی استان اردبیل نیز به «ایران» می‌گوید: این جاده تکمیل شده اما هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. تشکل‌های زیست‌محیطی سال‌ها پیش پویش‌هایی را به راه انداخته و در جلسه‌ای با استاندار وقت چالش‌ها و مشکلات احداث این جاده را مورد بررسی قرار دادند. در این جلسه یک بوم‌شناس، یک میراث‌شناس علمی و یک کارشناس هیدورلوژیک در جمع حضور پیدا کرده و چالش‌های این جاده را از زوایای مختلف مطرح کردند. در همان جلسه گفته شد احداث این جاده باعث لغزش زمین شده و ضمن تعرض به زیستگاه گرگ‌ها به تشدید فرسایش خاک و سست شدن پوشش گیاهی منجر خواهد شد.
این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به دو تکه شدن زیستگاه گرگ و خرس قهوه‌ای با احداث کمربند سبز به «ایران» می‌گوید: جاده مورد احداث در مسیر سرعین به آلوارس، زیستگاه گرگ‌ها به شمار می‌رود. در حقیقت با تعریض جاده و از بین رفتن زیستگاه این گونه، در سال‌های بعد شاهد حمله گرگ‌ها به روستاها خواهیم بود. این جاده‌سازی همچنین به تلفات بیشتر گونه‌های حیات‌وحش انجامیده و دیگر زیستمندان منطقه را به یک‌قدمی انقراض نزدیک‌تر خواهد کرد.