صداوسیما چگونه با تولید و پخش برنامه «محفل» از مرزهای نادیده خود عبور کرد؟
خلاقیت، اعتماد به نفس، تنوع
فاطمه ترکاشوند
روزنامه نگار
برنامه تلویزیونی «محفل» در ماه رمضان امسال درحالی روی آنتن رفت که پیش‌بینی می‌شد دست تلویزیون برای ایام ویژه رمضان مصادف با نوروز سال 1402 چندان پر نباشد. اما به سرعت توانست به اولین و مهم‌ترین برنامه قرآنی در قالب ریلیتی‌شو در تاریخ تلویزیون تبدیل شود و ضمن ایجاد فضای بانشاط با حضور کودکان و نوجوانان و زنان و اتباع سایر کشورهای مسلمان و غیرمسلمان، جای خود را در میان مخاطبان علاقه‌مند به محتواها و مضامین قرآنی باز کند.
عبور از کلیشه‌های آنتن رمضانی سیما
تلویزیون هرسال در ایام ماه مبارک رمضان برای باکس پیش از اذان مغرب، برنامه‌های از پیش تعیین‌شده و مشخصی داشت و عموماً تلاش می‌کرد با تولید برنامه‌های اجتماعی مرتبط با موضوعات دینی، توجه مخاطب را در ساعات منتهی به زمان افطار به مضامین مربوطه جلب کند.
این باکس در ادوار گذشته تلویزیون با برنامه «ماه عسل» موفق‌ترین سال‌های خود را تجربه کرد و پشت سر گذاشت و البته ذائقه مخاطب و توقع او را در این ساعات با محتوای خاصی هماهنگ کرد و پرورش داد. برنامه‌ای که در سال‌های گذشته بدیل‌های مختلفی هم در شبکه سوم سیما و هم در شبکه‌های دیگر برای آن جایگزین شد اما هیچ یک نتوانستند موفقیت آن را تکرار کنند. امسال اما بالاخره تلویزیون تصمیم گرفت برای همیشه از این قالب جاافتاده عبور کند و سنگ بنایی از قالبی جدید را پیش چشم مخاطبان بکارد که احتمال موفقیت آن برای یک دهه بعد، قابل چشم‌پوشی نبود.
موفقیت این روزهای «محفل» نشان داد می‌شود از قالب‌های موفق اما قدیمی عبور کرد و نیازهای جدید مخاطبان یا مخاطبان جدید را در بسترهای خلاقانه‌تری پاسخ داد. یک ریلیتی‌شوی قرآنی که در آن به ابعاد مختلف مرتبط با کتاب خدا، از مهارت‌های تلاوت گرفته تا تأثیرات مادی و معنوی آن در زندگی پرداخته می‌شود و مثل خود قرآن، ابعادی فرامرزی و فراقومی و فرامذهبی دارد.
عبور از کمبود اعتماد به نفس
در خلق ادبیات جهانی
اما دستاورد مهم برنامه «محفل» را می‌توان عبور از هراس و کمبود اعتماد به نفس صداوسیما در پرداختن به محتواهای فرامرزی و فرامذهبی دانست. دعوت از دو داور بین‌المللی، «رضوان درویش» از سوریه، «حسنین الحلو» از عراق در کنار داوران شناخته‌شده ایرانی در سطح کشورهای اسلامی چون «حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان»، «احمد ابوالقاسمی» و «حامد شاکرنژاد» در این برنامه نشان می‌دهد که تلویزیون از ظرفیت بزرگی در این حوزه برخوردار است که تاکنون به هر دلیلی آن را فعال نکرده است.
برنامه‌هایی از جنس استعدادیابی در عصر جدید تلویزیون‌های جهانی، موفق‌ترین تجربه‌ها در جلب مخاطب پایدار بوده‌اند و بدون تردید، ایجاد چنین بستری در موضوع قرآن کریم که نقطه پیوند بسیاری از کشورها دست‌کم در پهنه آفریقا تا شرق آسیاست، می‌تواند این موفقیت را تکرار و از آن تلویزیون جمهوری اسلامی ایران کند.اما توجه به گستره موضوعات مختلفی که می‌توانند در حوزه قرآنی جا بگیرند یکی دیگر از نقاط قوت برنامه «محفل» است که فرصت این معرفی را در سطح جهان بالا می‌برد. پرداختن به مهارت‌های قرائت و تلاوت قرآن کریم در کنار امدادهای غیبی آن و قدرت‌های روان‌شناختی که از قبل انس با کتاب خدا پدید می‌آید و همچنین دعوت از میهمانان مسلمان از سایر کشورها نظیر ژاپن، تنوع بالایی در محتوای برنامه ایجاد کرده است.
عبور از فشارها برای تک‌بعدی دیدن محتوای مربوط به قرآن
حدود دو هفته از آغاز برنامه «محفل» می‌گذرد و در این فاصله ویدیوهای بسیاری از آن در شبکه‌های اجتماعی پربازدید شده‌اند. اما یکی از ویدیوهای اخیر که به حضور یکی از استعدادهای خاص می‌پردازد بازخوردهای متفاوتی داشته است. در این ویدیوها میهمان با اشاره داوران به آیات قرآن کریم در کتاب، آنها را بدون آن که دیده باشد، به درستی حدس می‌زند.
هرچند برخی از انتقادات، اولویت داشتن ترویج مضامین قرآنی بر مهارت‌های این‌چنینی را به درستی یادآوری می‌کردند اما توجه به اینکه برنامه به صورت یک بسته متنوع محتوا را عرضه می‌کند، می‌تواند این مسأله را توجیه نماید. قرآن می‌تواند بسته به ظرفیت‌های فردی که با آن مأنوس می‌شود منبع بسیاری از معجزات، معارف و مهارت‌های روحی و روانی قرار بگیرد و از این لحاظ هرچند برخی از این آثار نسبت به سایرین ارجح هستند اما در بی‌توجهی به وجود آنها هم خیری نیست.
بر این اساس، تقویت بنیه معارفی این برنامه در کنار انواع و اقسام آثار انس با قرآن کریم به عنوان اولین و مهم‌ترین کتاب مسلمانان را باید به چشم نقطه قوت نگریست. به علاوه عبور از مرزهای ساختگی در جغرافیای اسلام، کمک به اتحاد همه مسلمانان جهان فارغ از نژاد و قومیت و ملیت و زبان و مذهب در قالب خلاقیت‌های هوشمندانه و هدفمند است که می‌تواند یکی از مهم‌ترین آثار برنامه‌ای چون «محفل» باشد.