تحول و تبیین ابعاد و زوایای مختلف آن، یکی از مهمترین کلیدواژه‌ها در محور اصلی سخنرانی نوروزی رهبر معظم انقلاب در حرم مطهر رضوی بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضمن ارائه یک تعریف کلی از تحول، به معنای «تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف و معیوب»، هم نقاط قوت و ضعف کشور را برشمرده و هم راه‌ها و الزامات تحقق تحول را تبیین کردند. هرچند نقاط ضعف‌های مورد اشاره رهبر انقلاب درباره سپهر کلی کشور، بیشتر بر حوزه اقتصاد متمرکز بود، اما الزاماتی که برای رفع نقاط ضعف کشور برشمردند، همچون تکیه بر اعتماد به نفس ملی، امیدواری، هوشیابی و کار سنگین، اغلب در مقولات فرهنگی، ملی و هویتی نیز تعریف می‌شود. به این ترتیب می‌توان از سخنرانی نوروزی رهبر انقلاب و تأکید و تبیین کلیدواژه تحول، به نوعی نقشه راه جدید برای اداره کشور و حرکت در مسیر توسعه و پیشرفت رسید؛ نقشه راهی که فراتر از مسائل دیگر و حتی شعار سال قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، تحول مفهومی است که حتی شعارهای سال همچون شعار «مهار تورم، رشد تولید» را نیز می‌توان بخشی از گام‌های حرکت در این مسیر برشمرد.
 
تحول؛ مفهوم و تأکیدی طولانی
تحول مفهومی نیست که به تازگی از سوی رهبرانقلاب مطرح شده باشد. ایشان اردیبهشت ماه 1400 در دیدار نمایندگان تشکل‌های دانشجویی نیز «راهبرد اساسی تحول‌خواهی وتحول‌گرایی، ایجاد حرکت جهشی و جهادی همراه با نوآوری در روش‌ها و کارکردها در همه عرصه‌های حکمرانی و بخش‌هایی از سبک زندگی عمومی را ضروری خواندند» و در تبیین تحول‌خواهی و تحول‌گرایی فرمودند: «مقصود و هدف تحول، حفظ و تقویت اصول و خطوط اساسی انقلاب است البته با نوآوری در شیوه‌ها و روش‌ها.» ایشان عقب‌ماندگی‌ها را ناشی از برخی غفلت‌ها، غرض‌ورزی‌ها و فاصله گرفتن‌های تدریجی از خط انقلاب در دهه‌های اخیر خواندند و گفتند: «به همین علت، بسیاری از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها معطل و مغفول مانده و به منافع ملی خسارت زده است.» رهبرانقلاب در این سخنرانی، دیوان‌سالاری، کاغذبازی، مقررات غیرمفید و گاه مضر را از جمله مشکلات بخش‌های مدیریتی کشور برشمرده و فرمودند: «تحول باید ما را به احسن‌الحال برساند، یعنی به تقویت خطوط اساسی انقلاب و روان شدن مسیر حرکت به سمت آرمان‌های اساسی نظیر عدالت، استقلال، آزادی و اسلامی شدن جامعه.»
 
تحول؛ نیازی که تکرار شد
قریب به دو سال پس از این سخنرانی، مرور فرمایشات نوروزی معظم له در حرم مطهر رضوی، نشان می‌دهد که تقریباً همان رئوس و سرفصل‌ها تکرار شده است، امری که نشان می‌دهد توجه به مفهوم تحول و الزامات آن در دوره‌های گذشته مغفول واقع شده و همین غفلت‌ها، بار دیگر زمینه طرح آنها را فراهم آورده است. به عبارت دیگر، مروری بر نواقصی که رهبر معظم انقلاب برای بخش‌های مختلف کشور، بویژه در حوزه‌های اداری و اقتصادی برشمردند، نشان می‌دهد که به رغم بیان این تذکرات، اما همچنان این مشکلات حل نشده باقی مانده است. چه بسا بر همین اساس بود که ایشان در سخنرانی نوروزی امسال خود، در کنار تبیین مفهوم تحول، اعتماد به نفس ملی، امیدواری، هوشیابی و کار سنگین را به عنوان الزامات و ابزارهای تحقق تحول مطرح کردند.
 
اقتصاد؛ اصلی‌ترین نقطه ضعف
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی نوروزی امسال، اعتماد به نفس، عزت نفس، استقلال خواهی، بنیه درونی قوی و مستحکم ملت ایران، پیشرفت در علم وفناوری و قرار گرفتن در رده کشورهای برتر دنیا و عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را از جمله نقاط قوت کشور برشمردند، نقاط قوتی که باعث شده است به رغم همه دشمنی‌ها و تلاش‌های دشمنان، انقلاب و نظام جمهوری اسلامی مسیر خود را به سمت تعالی و رفع موانع ادامه دهد. ایشان در تبیین نقاط نیازمند تحول کشور، بیش از همه به مسأله اقتصاد و سیاست‌های اقتصادی اشاره کردند که حوزه‌های متنوعی از مردمی‌سازی اقتصاد تا جلوگیری از اسراف و تجمل‌گرایی را شامل می‌شود.
 
نقش و مسئولیت قوا در مسیر تحول
باتوجه به نقشه ترسیم شده از سوی رهبر انقلاب برای تحول و توجه به این واقعیت که نقاط ضعف، اغلب در حوزه اقتصاد و سیاست‌های اقتصادی قرار می‌گیرند، می‌توان نقش دستگاه‌ها، بویژه قوای سه گانه و سران قوا را در پیشبرد ایده و رویکرد تحول مؤثر دانست. هرچند به تعبیر رهبر انقلاب بسیاری از نقاط ضعف در حوزه اقتصاد «میراث گذشتگان از انقلاب و برخی از آنها مربوط به پس از انقلاب است» اما عبور از این مشکلات بیش از همه با سیاستگذاری و تغییر ریل‌های اقتصادی کشور میسر می‌شود. کما اینکه حوزه‌هایی همچون دولتی بودن اقتصاد و تصدی‌گری افراطی برخاسته از سیاست‌های اقتصادی دهه ۶۰، کنار ماندن مردم از فعالیت‌های بزرگ و ثروت‌ساز اقتصادی و البته اسراف در مصرف آب، برق، گاز، نان و بنزین، در کنار نیازمندی‌های فرهنگی، برای حل مسأله نیازمند اهتمام‌های مدیریتی، تلاش مضاعف و سیاستگذاری‌های کلان اقتصادی نیز هست. البته در این میان نمی‌توان کم کاری‌ها، بی‌توجهی‌ها و غفلت‌های دولت‌های گذشته را نیز نادیده گرفت؛ غفلت‌هایی که به جای حل مسأله، زمینه انباشت آنها را فراهم کرده است؛ انباشتی که شاید مسیر تحول را طولانی‌تر و پیچیده‌تر هم کرده باشد.
در این میان البته نقش و جایگاه دولت مضاعف است. زیرا هم دولت عملاً مسئول طراحی و اجرای سیاست‌های اقتصادی است و هم رویکرد انقلابی و عملگرایی دولت سیزدهم، انتظارات زیادی را متوجه آن کرده است. در کنار این باید توجه داشت که خستگی، کاهلی و پرهیز از کار جدی یکی از مشکلاتی بود که در دولت‌های گذشته متوجه کشور بوده است. به ویژه اینکه رهبر انقلاب در دیدار دو سال گذشته دانشجویان، عقب‌ماندگی‌ها را ناشی از برخی غفلت‌ها، غرض‌ورزی‌ها و فاصله گرفتن‌های تدریجی از خط انقلاب در دهه‌های اخیر خواندند و گفتند: «به همین علت، بسیاری از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها معطل و مغفول مانده و به منافع ملی خسارت زده است.»
بر همین مبنا است که دولت برخوردار از روحیه جهادی و اقدام و عمل را می توان به عنوان یکی از مخاطبان اصلی رویکرد تحولی مورد انتظار رهبر انقلاب برشمرد و بر آن تأکید کرد.