مروری بر اتفاقاتی که سینمای ایران در سال 1401 تجربه کرد
سال کمک انیمیشن‌ها به سینما
اگر چه اهالی سینما آغاز سال نو سینمای ایران را جشنواره فیلم فجر می‌دانند اما به رسم عادت در روزهای پایانی سال می‌توان مروری داشت بر آنچه در یک سال گذشته سینمای ایران تجربه کرده است. پرونده‌ای که با یادآوری آن می‌توان از یکسو عملکرد مدیران مربوطه را سنجید و محک زد و از سوی دیگر واکنش و رفتار اهالی سینما را در بزنگاه‌های مختلف ارزیابی کرد. آنچه می‌خوانید مروری بر اتفاقات مهم سینمای ایران در سال 1401 است؛ سالی که هیاهو و حواشی خارج از متن آن بیش از موضوعات اصلی سینما بود.
شروع جنجالی با جنبش اعتراضی خشونت علیه زنان
1401 برای سینمای ایران با یک حاشیه شروع شد؛ حاشیه‌ای خارج از متن سینما که البته کل آن را تحت تأثیر قرار داد. در میان تعطیلات نوروز، یک افشاگری از سوی یک زن دستیار کارگردان سینما به موجی علیه باجگیری جنسی در سینما تبدیل شد. با وجود نقل موارد مشابه در سال گذشته که عموماً چند روزی بر صدر اخبار شبکه‌های مجازی قرار می‌گرفت اما این بار رشته توئیت‌های منتشر شده از سوی این دستیار کارگردان سینما و اتهامات اوعلیه یکی از بازیگران مرد با حمایت یکپارچه اهالی سینما همراه بود و به رسانه‌های رسمی هم کشیده شد. پس از موضع‌گیری فردی برخی چهره‌های سینمایی، زنان سینماگر در اعتراض به خشونت علیه زنان در بیانیه‌ای خواستار تشکیل کمیته‌ای مستقل در خانه سینما برای رسیدگی به این روایت‌ها شدند. در واکنش به این اتفاقات خانه سینما اعلام کرد که شورای صیانت این نهاد صنفی آمادگی رسیدگی به این ماجرا را دارد اما زنان معترض به خشونت جنسی در سینما به دلایل مختلف مخالفت خود را با ارجاع شکایت‌های آنها به «شورای صیانت» اعلام کردند. همچنین سازمان سینمایی با هدف صیانت از حقوق سینماگران و توسعه اخلاق حرفه‌ای در سینمای کشور تصمیم گرفت «شورای اخلاق حرفه‌ای سینما» ایجاد شود و تشکیل کمیته بانوان، اولین مأموریت شورای اخلاق حرفه‌ای بود.
دستان خالی سینماگران در مجامع بین‌المللی
1401 سال عدم توفیق سینمای ایران در مجامع بین‌المللی بود. اردیبهشت ماه و در اولین جشنواره معتبر سینمایی، سینماگران ایرانی اگر چه حضور پرتعدادی داشتند و در کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفتند اما با دست خالی هفتاد و پنجمین جشنواره کن را که اصغر فرهادی را در ترکیب هیأت داورانش داشت، ترک کردند. فیلم «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی نماینده سینمای ایران در بخش مسابقه اصلی بود و «تصور» اولین ساخته علی بهراد در بخش مسابقه هفته منتقدان جشنواره کن به نمایش در آمد. شهریور ماه هم چندان ماه سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی نبود. «شب، داخلی، دیوار» به کارگردانی وحید جلیلوند در بخش رقابتی، «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی در بخش اصلی افق‌ها و «بی‌رؤیا» به کارگردانی آرین وزیر دفتری در بخش افق‌های اکسترا نماینده ایران در جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۲ بودند که در نهایت تنها «جنگ جهانی سوم» جایزه بهترین فیلم و بهترین بازیگر مرد (محسن تنابنده) بخش افق‌های هفتاد و نهمین دوره جشنواره ونیز را از آن خود کرد. داستان جشنواره برلین اما متفاوت از تمام این حضورها بود. اواسط دی‌ماه و یک ماه مانده به موعد برگزاری، جشنواره فیلم برلین در اقدامی ضد ایرانی اعلام کرد که در هفتاد وسومین دوره خود پذیرای کمپانی‌های فیلمسازی، رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران نزدیک به دولت نخواهد بود. در این دوره جشنواره که ۲۷ بهمن لغایت ۷ اسفندماه برگزار شد اگر چه تعدادی از فیلم‌های بخش خصوصی از جمله «تا فردا» به کارگردانی علی عسکری و تهیه‌کنندگی نیکی کریمی حضور داشتند اما توفیقی در کسب جایزه نداشتند. همچنین «جنگ جهانی سوم» ساخته هومن سیدی هم که به عنوان نماینده سینمای ایران در نود وپنجمین دوره جوایز سینمایی اسکار، معرفی شده بود، با اعلام نامزدهای اولیه شاخه بین‌الملل از ادامه رقابت در این بخش جاماند و به فهرست اولیه 15 فیلم راه نیافت. تنها عایدی سینمای ایران از حضور در جشنواره‌های جهانی چند حواشی خوراک رسانه‌های زرد بود؛ از رفتار حاشیه‌ساز نوید محمدزاده و همسرش فرشته حسینی روی فرش قرمز کن تا صحبت‌های جنجالی و احساسی برخی سینماگران.
جشنواره‌های بهنگام
مهمترین رخداد هر ساله سینمای ایران برگزاری جشنواره‌هاست. با وجود ناآرامی‌ها، جشنواره‌ها از تب و تاب نیفتادند و به استثنای جشنواره فیلم کودک و نوجوان تمام رویدادهای مهم سینمایی کشور در موعد مقرر برگزار شدند. جشنواره فیلم کوتاه تهران، در دوره سی و‌نهم یکی از موفق‌ترین تجربه‌های برگزاری را پشت‌سر گذاشت. جشنواره‌ای که به واسطه برخی حواشی، بعضی سینماگران مطالبه لغو و یا تغییر زمان برگزاری آن را مطرح کردند، اما مهدی آذرپندار دبیر جشنواره زیر بار آن نرفت و سرانجام هم در موعد مقرر (27 مهر تا 2 آبان ماه) برگزار شد. شانزدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت با دبیری محمد حمیدی‌مقدم هم با وجود برخی حواشی و اعلام انصراف برخی فیلمسازان در نهایت با انصراف تنها 3 فیلم از تاریخ 20 تا 25 آذرماه برگزار شد. جشنواره فیلم فجر هم ایستگاه چهل و یکم را پشت سر گذاشت. در این دوره از جشنواره 24 فیلم در بخش سودای سیمرغ حضور داشتند که در نهایت «سینما متروپل» محمدعلی باشه آهنگر عنوان بهترین فیلم این دوره از جشنواره را از آن خود کرد. امسال پس از پنج دوره برگزاری مجزا، بخش بین‌الملل جشنواره هم همزمان با بخش ملی برگزار شد که همان‌طور که انتظار می‌رفت زیر سایه بخش ملی قرار گرفت و چندان جدی گرفته نشد. اما ماه مهر که در تقویم سینمایی ایران به جشنواره فیلم کودک و نوجوان گره خورده در سکوت سی و پنجمین دوره به پایان رسید و حدود یک ماه پس از ایام مقرر برگزاری جشنواره بالاخره سیدمهدی جوادی، مدیرعامل فارابی اعلام کرد با وجود تصمیم اتخاذ شده برای برگزاری سالانه جشنواره فیلم کودک و نوجوان، امسال امکان برگزاری آن به صورت رقابتی وجود ندارد و این رویداد سال آینده برگزار می‌شود.
سرافرازی انیمیشن‌ها در فراز و نشیب فروش
چند سالی است که سینمای ایران سال‌های خوشی را در گیشه تجربه نکرده است. امسال هم با فروکش کردن کرونا، فروش سینمای ایران امیدوارکننده نبود. البته این اتفاق چندان دور از انتظار نبود و پیش‌بینی کارشناسان مربوطه حاکی از همین وضعیت بود. به تبعات کرونا در فروش فیلم‌ها، در نیمه دوم سال ناآرامی‌های اجتماعی هم اضافه شد. مجموع تماشاگران سینمای ایران از ابتدای سال تا کنون 13 میلیون و 447 هزار نفر بوده است و مجموع فروش یک سال سینما به 412 میلیارد تومان رسیده است. پخش سینمایی بازی ایران و امریکا در جام جهانی که حدود 14هزار بیننده و مجموع ۶۱۰میلیون تومان فروش داشت توانست بخشی از خسارات سینماها در هفته‌های پایانی مهرماه را جبران کند. قیمت‌گذاری شناور بلیت فیلم‌های سینمایی که موضوعی متداول در اغلب زنجیره سینماهای جهان است بالاخره پس از بحران کرونا و کاهش مخاطبان، در سینمای ایران هم با فیلم «هناس» در سینماهای حوزه هنری اجرایی شد؛ طرحی که در روزهای پایانی سال و با اوج گرفتن حواشی افزایش قیمت بلیت سینماها در سال نو، در دستور کار مدیران سینمایی قرار گرفت و قرار است در تمام سینماهای کشور اجرایی شود. بر این اساس قیمت بلیت سینما در سال جدید بر اساس درجه کیفی، موقعیت جغرافیایی سالن سینما و سانس‌های مختلف تعیین خواهد شد. از اخبار امیدوارکننده گیشه سینماها در سال گذشته موفقیت انیمیشن‌ها در فروش بود. «پسر دلفینی» به کارگردانی محمد خیراندیش و «لوپتو» ساخته عباس عسکری در روزهای رکود گیشه در کشاندن مخاطب به سالن‌های سینما موفق بودند. صدرنشین‌های جدول فروش اما همچنان به ترتیب فیلم‌های کمدی «انفرادی»، «بخارست» و «سگ بند» است.
خانه تکانی در خانه سینما
انتقادها نسبت به فعالیت هیأت مدیره خانه سینما در شهریورماه به اوج رسید تا جایی که در فاصله کمتر از یک هفته تا برگزاری مجمع عمومی و انتخابات هیأت مدیران خانه سینما، منوچهر شاهسواری مدیرعامل خانه سینما و محمدعلی نجفی رئیس هیأت مدیره خانه سینما از سمت خود و عضویت در این هیأت مدیره استعفا دادند. در نهایت با برگزاری مجمع عمومی و انتخابات هیأت مدیره خانه سینما، علی لقمانی، رسول صدرعاملی، محمدمهدی عسگرپور، مسعود امیری تیرانی، علی دهکردی، حبیب اسماعیلی و علیرضا حسینی به عنوان اعضای جدید هیأت مدیره خانه سینما معرفی شدند. همچنین در نیمه اسفند ماه سرانجام پس از حدود ۶ ماه از برگزاری انتخابات هیأت مدیره خانه سینما، مرضیه برومند به عنوان سیزدهمین مدیرعامل این نهاد صنفی معرفی شد تا مدیریت این نهاد صنفی برای نخستین بار به یکی از سینماگران زن سپرده شود.
رفتگان بی‌برگشت
در سالی که پشت سر گذاشتیم تعداد زیادی از اهالی سینما برگ آخر دفتر زندگیشان را ورق زدند و از بین ما رفتند. اسماعیل شنگله، بابک برزویه، منوچهر اسماعیلی، اصغر یوسفی‌نژاد، امین تارخ، جلال مقامی و شهرام عبدلی از جمله اهالی سینما بودند که در سال 1401 چشم از جهان فروبستند. یادشان گرامی.
بــــرش
کوتاه شدن لیست توقیفی‌ها
از دیگر اتفاق‌های خوب سال بد سینمای ایران، کوتاه شدن فهرست فیلم‌های توقیفی یا دارای مشکل بود. با وجود حساسیت‌های بسیار در سال 1401 مجوز نمایش تعداد قابل توجهی از آثار سینمایی صادر شد که در میان آنها فیلم‌های حساسیت برانگیز یا متوقف مانده‌ای چون «علفزار»، «مجبوریم»، «ملاقات خصوصی»، «جنگ جهانی سوم»، «بانک زده‌ها»، «انفرادی»، «تفریق»، «بی رؤیا»، «چپ راست» و... به چشم می‌خورد. همچنین امسال خبرهای قطعی از حل شدن مشکل نمایش «روشن»، «سه کام حبس»، «زنبور کارگر»، «رگ‌های آبی» و... شنیده شد. «برادران لیلا» سعید روستایی، «شیشلیک» محمد حسین مهدویان و... از جمله آثار پربحث و حاشیه سینما در سال‌های اخیر است که همچنان عدم دریافت پروانه نمایش آنها در کانون توجه قرار دارد