فاطمه ترکاشوند
روزنامه نگار

سال پرچالش 1401 را باید سال اوج‌گیری تنش‌ها میان صداوسیما و ساترا با پلتفرم‌های نمایش خانگی نام گذاشت. سالی که حالا به آرامی از کنارمان عبور می‌کند اما به نظر می‌رسد چالش‌ها و رقابت‌هایش را به سال 1402 هم سرریز خواهد کرد. آنچه می‌‌خوانید مروری بر مهم‌ترین رویدادهای امسال در حوزه تلویزیون و VODهاست.

رشد کمی سریال‌سازی در پلتفرم‌ها
شروع سده جدید شمسی، تجربه‌ای متفاوت از تماشای محتوای تصویری را برای ایرانی‌ها رقم زد اما سال 1401 بود که آن را تثبیت کرد. امسال تولیدکنندگان، تماشاگران و نهایتاً مدیران پذیرفتند که باید این شبکه‌های اینترنت‌پایه را به رسمیت بشناسند و برای تولید و توزیع و تماشا در آن برنامه‌ریزی کنند.
هیچ عاملی به اندازه رشد قابل توجه تولیدات پلتفرم‌ها خصوصاً در زمستان امسال و رقابت غیرقابل اغماض آنها در ربودن مخاطب از تلویزیون، این مسأله را اثبات نکرد. فیلیمو با 11 سریال، نماوا با 10 سریال (سه سریال مشترک با فیلیمو) و فیلمنت با 6 سریال مجموعاً 24 سریال را با توزیع زمانی پخشی که عمدتاً در زمستان امسال متراکم شده بود، به مخاطبان علاقه‌مند عرضه کردند.

درگیری ساترا با پلتفرم‌ها
مسأله تنظیم‌گری پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر، موضوعی پیچیده است که امسال بیش از همیشه اوج گرفت. در پی واگذاری ساترا به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر به صداوسیما، پیچیدگی‌های این رابطه بیشتر هم شده بود و خلأهای قانونی به این مسأله دامن می‌زد. ابتدای سال 1401 اما با تثبیت موقعیت ساترا به‌عنوان نهاد صادرکننده مجوز برای پلتفرم‌ها و محتوای نمایشی تولیدشده توسط آن‌ها، دامنه این درگیری به چند سریال کشیده شد. زمستان امسال، ساترا سه عنوان شامل دو سریال «سقوط» و «بی‌گناه» و همین‌طور برنامه «پدرخوانده» را فاقد مجوز اعلام و یک ماجرای بلندمدت را آغاز کرد. ماجرایی که با وجود توافق پشت صحنه با برخی دیگر از محتواها، تا آخر روز از پخش سریال «سقوط» حل‌نشده باقی ماند. ساترا تلاش کرد با برگزاری اولین دوره نمایشگاه «رصتا» ایجاد توافق را به شکلی بطیی و آرام در بدنه فعال در این پلتفرم‌ها جست‌وجو کند.
 اتفاقی که در کنار رفع مشکلات زیرساخت‌های قانونی، احتمالاً بهترین راهبرد برای حل مشکلات این حوزه در سال آینده خواهد بود.

یک‌سالگی مدیریت جدید صداوسیما
تیم جدید مدیریت تلویزیون پاییز امسال درحالی از اولین سالگرد انتصاب خود عبور کرد که انتظارات از نتایج عملکردش را به شدت بالا برده اما در برآورده کردن آنها عملاً بازمانده بود. در فاصله تابستان تا اواخر پاییز 1401، مدیریت همه شبکه‌های اصلی به جز شبکه سوم سیما دستخوش تغییر شدند. مدیریت جدید سازمان گام‌های بلندی به سمت چابک‌سازی بخش خبر از طریق کوچک و ادغام کردن ساختار اداری آن برداشت که در ابتدا تأثیر مشهود و محسوسی بر سرعت و کیفیت اطلاع‌رسانی در مقاطع مهم مثل هک شدن پمپ‌های بنزین و برخی وقایع دیگر گذاشت و در مجموع از حجم محافظه‌کاری‌ها و کرختی ساختار خبر کاست.
با این همه، همزمان شدن تغییرات مدیریتی و ساختاری با وقایع اجتماعی و سیاسی از توان تلویزیون در حفظ چهره‌ها و برندهای خود در حوزه اجرا کاست و برنامه‌های پرمخاطب عملاً بخشی از هواداران خود را از دست دادند. بسیاری از برنامه‌های برند چون «عصر جدید»، «کتاب‌باز» و برخی دیگر یا اساساً تداوم پیدا نکردند یا به علت تغییرات، کم‌فروغ شدند.
تلخ‌تر از همه اینکه تولیدات نمایشی تلویزیون با وجود ساختاری به نام «سیمافیلم» و راه‌اندازی مجموعه‌ای جدید به نام «سیمرغ» به شدت افت کمی و کیفی پیدا کردند و مجموعه این مسائل، منجر به کاهش قابل توجه مخاطب تلویزیون شد. موضوعی که بسیاری از فعالان حوزه فرهنگ و دلسوزان تلویزیون و برخی نمایندگان مجلس هم به آن واکنش نشان دادند.

حملات سایبری به تلویزیون و تلوبیون
صداوسیما در سال 1401، پاییز و زمستان پرفشاری را با چند حمله سایبری از سر گذراند. نیمه مهرماه برای اولین بار در ساعت پربیننده شامگاهی تلویزیون به شبکه اول و خبر حمله شد. موضوعی که بعداً «هک» یا «خرابکاری» بودن آن مورد تردید کارشناسان قرار گرفت. بعد از آن اما در آبان‌ماه و سپس چندمرتبه دیگر در بهمن‌ماه، خروجی شبکه‌های تلویزیونی مورد حمله قرار گرفت و در روز بیست‌ودوم بهمن‌ماه، اخباری هم پیرامون هک شدن تلوبیون منتشر شد که نهایتاً مورد تأیید قرار نگرفت.
این حملات چه در صورت تأیید فرضیه خرابکاری و چه در صورت پذیرش فرضیه حمله سایبری در عمل فشار زیادی را بر مدیریت تلویزیون وارد کردند. جبلی پس از این وقایع چندبار، تقویت زیرساخت‌های فنی را وعده کرد و نهایتاً گفت: «در دوره جدید اولویت ما تقویت زیرساخت‌های شبکه‌ای است. تمام همکاران ما عزم‌شان را جزم کرده‌اند که تمام امکانات زیرساختی و شبکه‌ای خودمان را ایمن‌سازی کنیم.»

برنامه «شیوه»
مهم‌ترین اتفاق تلویزیون در سالی که گذشت بدون تردید، پخش برنامه «شیوه» از شبکه چهار سیماست. برنامه‌ای که توانست شخصیت شبکه چهار و مخاطب بالقوه آن را بر محور گفت‌وگو با نخبگان درباره مسائل روز کشور به آن بازگرداند و نام خود را بر زبان‌ها بیندازد. آوازه برنامه «شیوه» نه تنها در میان مخاطبان عام و نخبه بلکه در شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور هم پیچید و ثابت کرد که تلویزیون می‌تواند از رویکردهای انفعالی عبور کند و نه تنها در میان ایرانیان داخل کشور بلکه در سطح رسانه‌ها و شبکه‌های سیاسی خارج نشین هم جریان‌ساز باشد.